💠و قَالَ (عليه السلام): عِنْدَ تَنَاهِي الشِّدَّةِ، تَكُونُ الْفَرْجَةُ؛
امام علی علیه‌السلام میفرمایند:
هنگامى كه سختى ها به آخرين درجه و نهایت [تَنَاهِي] شدت برسد فرج و گشایش [الْفَرْجَةُ] حاصل مى شود.

💠 و عِنْدَ تَضَايُقِ حَلَقِ الْبَلَاءِ، يَكُونُ الرَّخَاءُ
و در آن هنگام كه حلقه هاى بلا تنگ مى گردد [تَضَايُقِ] نوبت آسايش و راحتى [الرَّخَاءُ] فرا مى رسد.

✳️حکمت امید آفرین:
حضرت در این حکمت به يكى از اصول زندگى بشر نه به عنوان قانونى كلى، بلكه قانونى غالبى اشاره كرده و به وسيله آن به تمام گرفتاران اميد مى بخشد. این حکمت یکی از امید بخش ترین مطالب نهج البلاغه است؛ مخصوصا برای کسانی که احساس میکنند به آخر خط رسیده اند و دیگر هیچ راه بازگشتی برای آنها نیست.

❇️پایان شب سیه، سفید است:
اين حقيقت به كرّات تجربه شده كه پايان شبهاى سياه سپيد است و عاقبت گرفتارى ها راحتى و استراحت است.
به همين دليل انسان هرگز نبايد به هنگام هجوم مشكلات و درد و رنجها مأيوس گردد و دست به كارهاى نامعقول بزند ويا زبان به ناشكرى بگشايد و بى تابى كند، بلكه پيوسته اميدوار باشد كه به دنبال اين شدتها و تنگى حلقه هاى بلا گشايش حاصل مى شود، طوفان بلا فرو مى نشيند و ابرهاى نوميدى كنار مى رود و آفتاب شفاف اميد آشكار مى گردد.

✳️آنقدر این مطلب واضح است که تبدیل به ضرب المثل شده:
ابن ابی الحدید میگوید در زبان عربی شبیه این مطلب به عنوان ضرب المثل استفاده شده:
کَانَ یُقَالُ: إِذَا اشْتَدَّ الـمَضِیقُ اتَّسَعَتِ الطَّرِیقُ
گفته می‌شد: هرگاه تنگنا سخت‌تر شود، راه گشاده می‌گردد.
وَ کَانَ یُقَالُ: تَوَقَّعُوا الْفَرَجَ عِنْدَ ارْتِتَاجِ الـمَخْرَجِ
و گفته می‌شد: هنگامی که راه خروج تنگ‌تر شود، منتظر گشایش باشید.

✳️گرفتاری، بهترین دلیل امیدواری است:
پیامبر اکرم صلوات الله علیه میفرمایند:
ضَیِّقُ الأَمْرِ أَدْنَاهُ إِلَی الْفَرَجِ
هرگاه کارها تنگ‌تر شود، گشایش به آن نزدیک‌تر می‌شود.

✍️ هر وقت گرفتار شدیم باید بدانیم الان به رحمت و فرج نزدیک تر هستیم یعنی در اوج تهدیدها و سختی ها بیشترین فرصت ها وجود دارد.
_ قرآن مجيد در سوره «انشراح» خطاب به پيامبر اسلام مى فرمايد:
《 فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا》

✍️ اگر چه غالبا آیه را طوری معنا میکنیم که گویا خدا میفرماید”با هر سختی راحتی است”؛ اما معنای دقیق آیه لطیف تر از آن است.
لفظ “العسر” در هر دو آیه تکرار شده که آمدن “ال” نشان میدهد این عسر و سختی در هر دو آیه یکی است.
ولی لفظ “یسرا” به صورت نکره آمده که نشان میدهد هر “یسر” برای خودش مستقل است.
پس معنای آیه چنین است:
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا
به درستی که همراه هر سختی آسانی است.
یقینا همراه همان سختی قبل، راحتی جدیدی نیز وجود دارد.
در واقع به ازای هر سختی، دو راحتی برای انسان وجود دارد.

❇️از هرجایی سختی آمده، از همانجا راحتی می آید:
در تفسير سوره «انشراح» و در ذیل آیات بیان شده روایت داریم که پیامبر فرمود:
لَوْ كانَ الْعُسْرُ فِي حُجْرٍ لَدَخَلَ عَلَيْهِ الْيُسْرُ حَتّى يُخْرِجَهُ
هرگاه سختى وارد لانه اى شود، راحتى وارد مى شود و آن را بيرون مى كند. سپس آيه شريفه
” إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرآ” را تلاوت فرمود.

✍️جالب آن است که در بسیاری از موارد وقتی از انسان های گرفتار پرسیده میشود که چرا به این حال و روز افتاده اید میگویند ” نمیدانم”؛ و واقعا نمیدانند این سختی ها از کجا بر آنها وارد شده.
در این حدیث پیامبر میفرماید اتفاقا راحتی هم از همان راهی که نمیدانید و باورش ندارید بر شما وارد میشود.

✳️یکی ها هیچ وقت بر دوتایی ها پیروز نمیشوند:
جناب عبدالله ابن عباس با توجه به درسهایی که از پیامبر و اهل بیت گرفته میگوید:
مَعَ الْعُسْرِ سَعَهًْ
همراه عسر و سختی گشایش و آسانی است.
وَ لَا یَغْلِبُ عُسْرٌ وَاحِدٌ یُسْرَیْنِ أَبَداً
و یک سختی هرگز بر دو گشایش غالب نمی‌شود.

📗در روایت داریم:
خَرَجَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَسْرُوراً فَرِحاً وَ هُوَ یَضْحَکُ وَ یَقُولُ:
پیامبر خوشحال و خندان درحالی‌که می‌خندید خارج شد و می‌گفت:
لَنْ یَغْلِبَ عُسْرٌ یُسْرَیْنِ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً.
هرگز یک سختی بر دو گشایش غالب نشود که با هر سختی دو گشایش است که با هرسختی دو گشایش است.

✳️سختی و بلا و ابتلاء هست، ولی صبر و فرج هم هست:
اگر چه این حکمت در صدد بیان فرج و گشایش است ولی کاملا واضح است که فرج وقتی معنا دارد که قبلش یک رنج و زحمت و سختی و بلایی بوده باشد.
بلا و ابتلائات لازمه زندگی انسان است ولی توقف کردن در آنها درست نیست، باید آنها را مانند سرعت گیری پشت سر گذاشت و به سمت هدف حرکت کرد.

✳️ابتلائات را باید با صبر و فرج پشت سر گذاشت:
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم می‌فرمایند:
وَ اعْلَمْ أَنَّ الصَّبْرَ مَعَ النَّصْرِ وَ أَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْبِ وَ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
بدان که صبر، پیروزی می‌آورد و گشایش بعد از مشکلات پیش می‌آید و با هرسختی یک آسانی هم می‌باشد.

✅مشکلات و سختی‌ها همگانی هستند؛ آنها را تحمل کنید:
در روزهای سخت صدر اسلام مثل احزاب و احد، عده ای از مسلمانان بی تابی میکردند و میخواستند بدون تحمل سختی به پیروزی نهایی برسند، قرآن کریم در جواب آنها میفرماید:
《أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ؛ بقره – ۲۱۴ 》
آيا گمان كرديد داخل بهشت مى شويد، بى آنكه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟!
《 مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللهِ 》
همانان كه گرفتارى ها وناراحتى ها به آنها رسيد، و آن چنان ناراحت شدند كه پيامبر و افرادى كه ايمان آورده بودند گفتند: «پس يارى خدا كى خواهد آمد؟!»
《أَلاَ إِنَّ نَصْرَ اللهِ قَرِيبٌ 》
و به آنها گفته شد:آگاه باشيد، يارى خدا نزديك است!

⁉️به چه علت و دلیلی در هنگام به اوج رسیدن سختی‌ها، گشایش ایجاد میشود؟!!

📗مرحوم سید محمد کاظم قزوینی _صاحب کتاب فاطمه الزهراء من المهد الی اللحد_ میگوید:
منتهی شدن سختی های جانکاه به راحتی و آسایش چند دلیل دارد:

👈الف. انسان در لحظاتی که کارد به استخوانش رسیده باشد، دعایش خاضعانه و خاشعانه و خالصانه خواهد شد و یکی از شرایط استحابت دعا همین خضوع و خشوع قلبی و واقعی است.

👈ب. شفاعت اولیاء الهی زمانی به فریاد انسان میرسد که انسان از همه ی اسباب عادی ناامید شده باشد. در آن لحظات است که دستگیری اهل بیت شروع میشود و سختی تبدیل به راحتی میشود.
‌
‌🔺قرآن کریم در جریان حضرت یونس میفرماید:
《وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ؛ انبیا – ۸۵》
و صاحب ماهی حضرت یونس را یاد کن زمانی که خشمناک از میان قومش رفت و گمان کرد که ما زندگی را بر او تنگ نخواهیم گرفت، پس در تاریکی های شب، زیر آب، و دل ماهی ندا داد که معبودی جز تو نیست تو از هر عیب و نقصی منزّهی، همانا من از ستمکارانم.

✍️ چه کسی فکر میکرد در آن شرایط سخت، جناب یونس از سه ظلمت نجات پیدا کند؟!!!!
《فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ 》
پس ندایش را اجابت کردیم و از اندوه نجاتش دادیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.
ولی وقتی کارد به استخوان رسید و او خالصانه دعا کرد و اشتباهش را پذیرفت، خدا نیز از راهی که او نمیدانست و به فکرش نمیرسید او را نجات داد.
‌✳️نمونه ای از نجات بعد از سختی ها:
در طول تاریخ کتابهایی تحت عنوان ” الفرجُ بعد الشِّدَّه” نوشته شده است و از موارد عجیبی که در سخت ترین حالت کمک رسیده است، موارد و مطالبی نوشته اند.
فِي «تَارِيخِ بَغْدَادَ» فِي يَعْقُوبَ بْنِ دَاوُودَ السَّلَمِيِّ الذِي اسْتَوْزَرَهُ المَهْدِيُّ،
در کتاب «تاریخ بغداد» درباره یعقوب ابن داوود آمده است که مهدی عباسی او را وزیر خود کرد،
ثُمَّ غَضِبَ عَلَيْهِ لِإطْلَاقِهِ عَلَوِيًّا، فَأمَرَ بِقَتْلِهِ فَحَبَسَهُ فِي المَطْبَقِ
سپس به خاطر آزاد کردن یک علوی بر او خشم گرفت و دستور قتلش را صادر کرد و او را در زندان «مطبق» حبس کرد.
قَالَ يَعْقُوبُ: حَبَسَنِي المَهْدِيُّ فِي بِئْرٍ وَبُنِيَتْ عَلَيَّ قُبَّةٌ
او می‌گوید: «مهدی مرا در چاهی زندانی کرد و گنبدی بر روی آن ساخت.
وَكَانَ يُدْلِي إلَيَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ رَغِيفٌ وَكُوزٌ مِنْ مَاءٍ، وَأُؤَذَّنُ بِأوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ.
هر روز برایم یک نان و کوزه‌ای آب می‌فرستادند و اوقات نماز را به من اعلام می‌کردند.
فَلَمَّا كَانَ فِي رَأْسِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ حِجَّةً أتَانِي آتٍ فِي مَنَامِي،
وقتی سیزده سال از حبسم گذشت، در خواب دیدم کسی به من گفت:
فَقَالَ: حَنَا عَلَى يُوسُفَ رَبٌّ فَأخْرَجَهُ مِنْ قَعْرِ جُبٍّ وَبِيتٍ حَوْلَهُ غُمَمٌ،
“خداوند بر یوسف رحم کرد و او را از ته چاه و از میان غم‌ها نجات داد.
فَحَمِدْتُ اللهَ وَقُلْتُ: أتَى الفَرَجُ
” پس خدا را شکر گفتم و گفتم: “گشایش فرا رسیده است.”
فَمَكَثْتُ حَوْلًا لَا أَرَى شَيْئًا، ثُمَّ أتَانِي ذَلِكَ الآتِي بَعْدَ حَوْلٍ،
یک سال دیگر گذشت و چیزی ندیدم. سپس همان شخص دوباره در خواب آمد و گفت:
فَقَالَ: عَسَى الكَرْبُ الذِي أَمْسَيْتَ فِيهِ يَكُونُ وَرَاءَهُ فَرَجٌ قَرِيبٌ،
“امید که این سختی‌هایی که در آن هستی، به زودی گشایش یابد.
فَيُؤْمَنُ خَائِفٌ وَ يُفَكُّ عَانٍ وَ يَأْتِي أَهْلَهُ النَّائِي الغَرِيبُ.
پس بیمناک ایمن شود و اسیر رها گردد و غریب به خانواده‌اش بازگردد.”
فَلَمَّا أَصْبَحْتُ نُودِيتُ، فَظَنَنْتُ أَنِّي أُؤَذَّنُ بِالصَّلَاةِ، فَدُلِّيَ لِي حَبْلٌ أَسْوَدُ
صبح که شد، صدایی شنیدم. گمان کردم اذان نماز است،
وَقِيلَ لِي: اشْدُدْ بِهِ وَسَطَكَ. فَفَعَلْتُ، فَأخْرَجُونِي
اما ریسمانی سیاه برایم فرستادند و گفتند: “این را به کمرت ببند.” همین کار را کردم و مرا بیرون کشیدند.
فَلَمَّا قَابَلْتُ الضَّوْءَ غُشِيَ بَصَرِي. فَانْطَلَقُوا بِي فَأدْخَلُونِي عَلَى الرَّشِيدِ
وقتی به نور رسیدم، چشمم تار شد. تازه فهمیدم مهدی عباسی از دنیا رفته و زمان حکومت هارون الرشید است و مرا نزد هارون الرشید بردند.
فَقَالَ لِي الرَّشِيدُ: وَاللهِ مَا شَفَعَ فِيكَ أَحَدٌ، غَيْرَ أَنِّي حَمَلْتُ اللَّيْلَةَ صَبِيَّةً لِي عَلَى عُنُقِي،
هارون الرشید به من گفت: “به خدا سوگند هیچ کس برای تو شفاعت نکرد، جز اینکه امشب دختر کوچکم را بر دوش گرفته بودم
فَذَكَرْتُ حَمْلَكَ إيَايَ عَلَى عُنُقِكَ فَرَثَيْتُ لَكَ.
و به یاد آوردم که تو هم مرا زمانی بر دوش گرفته بودی، پس به تو رحم کردم.” 

👈نکته ۱:
فلسفه بلاها و سختی ها بازگشت به خداست‌.قرآن کریم میفرماید:
《 و َأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ انبیا – ۸۳ 》
و ايوب را به ياد آور هنگامى كه پروردگارش را خواند و عرضه داشت: بدحالى و مشكلات به من روى آورده؛ و تو مهربان ترين مهربانانى!
سپس قرآن میفرماید:
《فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ 》
ما دعاى او را مستجاب كرديم؛ وناراحتى هايى را كه داشت برطرف ساختيم؛ و خاندانش را به او بازگردانديم؛ وهمانندشان را بر آنها افزوديم؛ تا رحمتى از سوى ما و تذكرى براى عبادت كنندگان باشد.

✍️مشکلات برای همه ی افراد هست، نکته مهم نوع مواجهه ما با سختی و بلاء است.
اگر انسان در سختی ها به سمت خدا رفت و به اونزدیک شد، هم بلا از او دور میشود هم مقام او بالا میرود.

👈نکته ۲:
فرج میرسد، ولی زمان هم لازم است
از آنجایی که “عند” ظرف زمان و مکان است، باید دانست که مشکلات و سختی ها در زمان و مکان خاص اصلاح میشوند.

🔺عجله برای رسیدن به نتیجه، گاهی اثر معکوس دارد:
حضرت در خطبه ۱۵۰ می‌فرماید:
فَكَمْ مِنْ مُسْتَعْجِلٍ بِمَا إِنْ أَدْرَكَهُ وَدَّ أَنَّهُ لَمْ يُدْرِكْهُ
بسيارند افرادى كه براى چيزى عجله مى‌كنند كه اگر به دست آورند پشيمان شده و دوست دارند هرگز به آن نرسيده بودند

🔺 «قاضى تَنوخى» در كتاب الفرج بعد الشدة از اميرمومنان عليه السلام نقل میکند:
مرد عربى خدمت اميرمومنان عليه السلام آمد و عرضه داشت: من گرفتارى ها و مشكلات زيادى دارم، نكته اى به من بياموز كه از آن استفاده كنم. ا
مام عليه السلام فرمود: اى اعرابى!
إنَّ لِلْمِهَنِ أوْقاتآ وَلَها غاياتٌ فَاجْتِهادُ الْعَبْدِ فِي مِهْنِتَهِ قَبْلَ إزالَةِ اللهِ تَعالى يَكُونُ زِيادَةٌ فِيها
مهنت‌ها ومشكلات، زمان و سرآمدى دارد وتلاش انسان براى برطرف ساختن آن پيش از آنكه فرمان الهى برسد بر حجم آن مشكلات مى افزايد.
سپس امام عليه السلام به آيه شريفه 38 سوره زمر استدلال كرد آنگاه افزود:
«لكِنِ اسْتَعِنْ بِاللهِ وَاصْبِرْ وَأكْثِرْ مِنَ الاِْسْتِغْفارِ فَإِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ وَعَدَ الصّابِرينَ خَيْرآ كَثِيرآ
از خدا يارى بطلب و شكيبايى پيشه كن و بسيار استغفار كن كه خداى متعال به صابران وعده خير بسيار داده است.

✍️وظیفه ما آن است که دعا کنیم و تلاش کنیم برای از بین بردن آن مشکل؛ ولی این را هم بدانیم که هر کاری یک زمانی دارد که تا به آنجا نرسد، کار حل نمیشود.

🔺یکی از کارهایی که در زمان سختی باید بکنیم انس با خداست:
امام رضا علیه السلام می‌فرماید:
رأيتُ أبي عليه السلام في المَنامِ فقالَ : يا بُنَيَّ ، إذا كُنتَ في شِدّةٍ فأكْثِرْ أنْ تقولَ : «يا رؤوفُ يا رحيمُ»
پدرم را در خواب ديدم فرمود: پسرم! هرگاه در سختى و گرفتارى بودى جمله «يا رؤوف يا رحيم» را فراوان بگو ،
و الّذي تَراهُ في المَنامِ كما تَراهُ في اليَقَظةِ
و آنچه در خواب مى بينى چنان است كه در بيدارى مى بينى.

👈نکته۳:
رسیدن فرج در تنگناها، دلیل وجود خداست:
علامه شوشتری:
هُوَ أَحَدُ الشَّوَاهِدِ وَالأَدِلَّهِ أَیْضًا عَلَی وُجُودِ البَارِی تَعَالَی
این خود یکی از شواهد و دلایل وجود خدای متعال است.
فَالْفَرَجُ وَالرَّخَاءُ لِلشَّخْصِ لِئَلَّا یَهْلِکَ
زیرا گشایش و آسایش برای انسان لازم تا هلاک نشود. چون اگر یکسره درد باشد انسان از پا در می آید،
کَدَفْعِ الآفَاتِ عَنِ العَالَمِ لِئَلَّا یَفْنَی
همانگونه که دفع بلاها از جهان بر خدا لازم است تا عالم نابود نگردد ،
دَلِیلٌ عَلَی وُجُودِ صَانِعٍ حَکِیمٍ رَؤُوفٍ رَحِیمٍ
و همه اینها دلیلی است بر وجود آفریدگاری حکیم، مهربان و رحیم،
وَضَعَ لِلإنْسَانِ شِدَّهً کَمَا لِلعَالَمِ آفَةً ؛حِکْمَةً، وَیَرْفَعُهُمَا بَعْدَ حِینٍ رَأْفَهً وَرَحْمَهً.
او برای انسان سختی ها را همچون بلایایی برای جهان مقرر کرده است – همه به حکمتی – و پس از مدتی به مهر و رحمت خویش هر دو را برطرف می سازد.

✍️میدانیم که اگر دیواری ترک برداشته باشد و صد سال هم بماند، این دیوار خود به خود اصلاح نمیشود. بلکه باید کسی آن را تعمیر کند.
اینکه انسان دچار حالات بد روحی میشود، در سختی ها و تنگناها قرار میگیرد و بعد از آن شرایط خارج میشود خود دلیلی است بر وجود خدایی که جابر است و مشکلات و سختی ها را برای انسان جبران میکند.

🔺 او که سختی میدهد، آسانی میدهد
امیر المومنین در نامه ۳۱ میفرماید:
فَتَفَهَّمْ يَا بُنَيَّ وَصِيَّتِي وَ اعْلَمْ أَنَّ مَالِكَ الْمَوْتِ هُوَ مَالِكُ الْحَيَاةِ،
پسرم! در فهم وصيتم دقت نما. بدان مالک مرگ همان مالک حيات است .
أَنَّ الْخَالِقَ هُوَ الْمُمِيتُ
و آفريننده، همان کسى است که مى ميراند.
وَ أَنَّ الْمُفْنِيَ هُوَ الْمُعِيدُ وَ أَنَّ الْمُبْتَلِيَ هُوَ الْمُعَافِي
و فانى کننده هم اوست که جهان را از نو نظام مى بخشد و بيمارى دهنده همان شفابخش است.

اللهم افتح لنا ابواب رحمتک