این خطبه  ملاحم (پیشگویی از آینده )و شامل  سه بخش می‌باشد .
۱- فتنه ای  که در ۲۰۰سال بعد از حضرت به وقوع می پیوندد.
۲- بخش دوم فتنه ای که  ۶۰۰سال بعد از حضرت رخ می دهد 
۳- بخش سوم در مورد علم غیب می باشد که آیا اهل بیت علیهم السلام علم غیب دارند یا خیر ؟

احنف ابن قیس یکی از بزرگان قبایل بصره بود حضرت امیر علیه السلام ایشان را به عنوان بزرگ مجلس مورد خطاب قرار داده می فرمایند که :

💠یا اَحنَف کاَنّی بهِ و قد سارَ بالجَیشِ الذی لا یکونُ له غبارٌ ولا لَجَبٌ ولا قَعقَعَةٌ لُجُم
مثل این است که می بینم او را (همان که فتنه را به وجود می آورد یعنی صاحب الزنج)
او و اطرافیانش حرکت می کنند با سپاهی که غباری ندارد (اسب ندارند)،گرد وغبار  ندارند ،فریاد و صیحه ندارند [لَجَب]لجام و افساری ندارند که به هم بخورند و ایجاد سر و صدا کنند [لا قعقعه]اسب ندارند که همهمه داشته باشند یا صیحه بکشند [لا حَمحَمه]

💠یُثیرونَ الارضَ باَقدامِهِم کاَنّها اَقدامُ النَعام  
انها زمین را با اقدام خود می کوبند و زیر و رو می کردند پای آنها مانند شتر مرغ است [نُعام]

🔺جریان صاحب الزنج در خطبه ۱۰۲ آمده .صاحب الزنج خود را  علی‌بن محمد علوی منسوب به امام زین العابدین علیه السلام معرفی نمود که البته خیلی از افراد بیان کردند که این ادعای او دروغ بود و در سال ۲۵۵ه.ق که سال میلاد حضرت صاحب الزمان (عج)بود قیام کرد .
قیام او قیام پابرهنگان بود .ظاهرشان زنجی منظور زنگی (رنگ پوست سیاه بوده آند)

ظاهرشان برای قیام خوب بود ولی در باطن قیام متهجرین بود.ظلم و جنایتی که این صاحب الزنج به اطرافیان کرد زیاد بود .مسعودی در مروج الذهب نقل کرده که او ۳۰۰هزار نفر را در بصره کشت و تا توانست در بصره خرابی به بار آورد ،طوری که بصره تبدیل به تلی از خاک شد ..وی ۱۴سال حکومت کرد بخش اعظم عراق و بخش جنوب ایران در تصرف او بود.
از امام حسن عسکری علیه السلام پرسیدند نظر شما درباره صاحب الزنج چیست ؟ حضرت فرمودند ما اورا قبول نداریم او هم از ما نیست .

💠ویلٌ لِسِّکَکِکُم العامِرَه ،والدُورُ المُزَخرَفةُ التیٖ لَها اَجنِحَةٌ کاَجنِحَةِ النُسُور 
 در ادامه فرمود ای مردم بصره وای بر شما و آن کوچه های أبادی[سِکَک]  که دارید ، خانه های [ الدُّور]زینت شده ای که دارید که آن خانه هایتان  بالهایی دارند مانند بالهای کرکس[نُسور] یا عقاب.
 (تشبیه بالکن های دو طرف خانه به بال عقاب توسط حضرت ) 

💠و خَراطیمُ کخَراطیمِ الفیلَة
و خانه ها خرطومهایی دارند  که مانند خرطوم ناودان است (کنایه از ناودانهای نصب شده
 روی خانه)

💠 مِن اولئِکَ الذینَ لا یُندَبُ قَتیلُهُم ، ولا یُفقَدُ غائِبُهُم 
وای به حال شما مردم از آن گروه شورش (صاحب الزنج)که اگر یک نفر از خودشان کشته شود بر او گریه نمی کنند  (یا به علت غریب بودن خانواده ای ندارند که گریه کند برایشان،  یاکشته شدن کسی از خودشان برایشان مهم نیست)و به فرض هم که گم شوند کسی دنبال اینها نمی گردد.بترسید از این ها که چیزی برای از دست ندادن ندارند .

💠اَنَا کابُّ الدنیا لِوجهِها 
من دنیا را با صورت  به زمین انداختم (با صورت زمین زدن کنایه از بیشتر، حقیر کردن کسی است)

💠وقادِرُها بِقَدَرِها 
من دنیا را با متر و ارزش و شایستگی خودش اندازه گیری کردم 

💠وناظِرُها بِعَینِها 
و به دنیا به چشم دنیا نگریستم و آن را آخرت ندیدم .انتظار آسایش مطلق ندارم ، متر و معیار دنیا  رنج و فنا است .احتمال ضرر در آن می باشد .

🔺ارتباط این جملات با جملات قبلی ؟

یک احتمال ارتباطی بحث می تواند  راجع به دنیا طلب بودن اهالی بصره باشد که مانند حضرت امیر  علیه السلام نیستند بلکه دنیا طلبند و نمی توانند دنیا را پس بزنند .ولی احتمال بی ربط بودن  این جملات انتهایی با قبلی ها  هم می باشد  .

🔺مرحوم میرزا حبیب الله خویی مطلبی را بیان داشته اند که ما در مورد مطالب نهج البلاغه ،تعیین مصداق نکنیم چه بسا شاید در آینده ماجراهایی پیش آید که منظور حضرت آنها باشد .
لذا در اینجا فقط نگوییم این ملاحم(پیشگویی)مربوط به صاحب الزنج است  بلکه بگوییم ممکن است  مصداق‌های دیگر هم داشته باشد .

🔺با توجه به آنچه گفته شد  در مورد این خطبه  مرحوم میرزا احمد صادقی که از علمای متبحر در علوم غریبه و‌نجوم بودند مصداق این بیانات حضرت را جنگ تحمیلی ایران و عراق عنوان نموده اند به شرح ذیل :
در عملیات والفجر ۸که غواص ها در آب که خاک و گرد و غبار و سر و صدانبوده ،پیش رفتند و پاهایشان به جهت لباس غواصی شبیه پای شتر مرغ بود.(البته  اگر  مطلب ایشان را لحاظ نکنیم ومصداق را صاحب الزنج بگیریم در مورد صاحب الزنج به دلیل نداشتن کفش ،پای ایشان پهن و شبیه شتر مرغ شده بود )
و در مورد خانه های بصره اگر دقت کنیم در آن زمان نشان ملی عراق شامل عکس عقاب با دو بال باز کرده که در وسط خود  در برگیرنده نشان پرچم کنونی عراق بوده که آنها در پشت بام های یخود نصب کرده بودند .و خرطوم منظور همان لوله ای تانک می باشد .و در مورد گریه نکردن آنها در از دست دادن یکی از خودشان ،اتفاقا حضرت از ایشان تعریف می کند که به قدری عاشق شهادت هستند  که گریه در فراق کسی نمی کنند و اگر پیکری گم شد در جهت پیشروی تا هدف   با پیکر مانده روی زمین کاری ندارند همانطور که در مسیر اروند روز چه پیکرها روی زمین ماند . اینها مانند من(علی علیه السلام ) دنیا را پس زده اند.و دلبسته آن نیستند .

🔺با توجه به آنچه گفته شد  در مورد این خطبه  مرحوم میرزا احمد صادقی که از علمای متبحر در علوم غریبه و‌نجوم بودند مصداق این بیانات حضرت را جنگ تحمیلی ایران و عراق عنوان نموده اند به شرح ذیل :
در عملیات (والفجر ۸ )که غواص ها در آب ،  خاک ، گرد و غبار ، سر و صدا بی نبوده ،پیش رفتند و پاهایشان به جهت لباس غواصی شبیه پای شتر مرغ بود.(البته  اگر  مطلب ایشان را لحاظ نکنیم ومصداق را صاحب الزنج بگیریم در مورد صاحب الزنج به دلیل نداشتن کفش ،پای برهنه، پاهای آنان پهن و شبیه شتر مرغ شده بود )

و در مورد خانه های بصره اگر دقت کنیم در آن زمان نشان ملی عراق شامل عکس عقاب با دو بال باز کرده که در وسط خود  در برگیرنده نشان پرچم کنونی عراق بوده، و آنها در پشت بام های خود نصب کرده بودند .
و خرطوم منظور همان لوله ی تانک می باشد .
و در مورد گریه نکردنشان،  در از دست دادن یکی از خودشان ، بد گویی از آنها نیست بلکه حضرت از ایشان تعریف می کند که به قدری عاشق شهادت هستند  که گریه در فراق کسی نمی کنند و اگر پیکری گم شد، در جهت پیشروی خود  تا به هدف برسند  با پیکر جامانده شهید روی زمین کاری ندارند همانطور که در مسیر اروند رود، چه پیکرهایی که بروی زمین نماند !!!
 انها مانند (علی علیه السلام ) دنیا را پس زده اند.و دلبسته آن نیستند .

💠کَأَنِّی أَرَاهُمْ قَوْماً کَأَنَّ وُجُوهَهُمُ الْمَجَانُّ [الْمُطْرَقَةُ] الْمُطَرَّقَةُ
در ادامه حضرت می فرمایند مثل این است که من آن ها را همان قومی که صورت آنها مانند سپر گرد[الْمَجَانُّ] چکش خورده را می بینم.

بسیاری گفته اند  این مطلب  مربوط به مغول  که نزدیک چین بودند  و صورت گرد و آبله دار داشتند می باشد .

💠 یَلْبَسُونَ السَّرَقَ وَ الدِّیبَاجَ
انها لباسهایشان حریر[السَّرَقَ] گران قیمت و ابریشم [الدِّیبَاجَ] رنگارنگ است و اسبهای اصیل قیمتی را نگهداری می کنند. 

💠وَ یَعْتَقِبُونَ الْخَیْلَ الْعِتَاقَ وَ یَکُونُ هُنَاکَ اسْتِحْرَارُ قَتْلٍ حَتَّى یَمْشِیَ الْمَجْرُوحُ عَلَى الْمَقْتُولِ
در آن زمان این افراد به قدری خشونت به خرج می دهند که صحنه میدان پر از جنازه است و اگر مجروحی  بخواهد بگریزد باید از روی جنازه عبور کند 

💠 وَ یَکُونَ الْمُفْلِتُ أَقَلَّ مِنَ الْمَأْسُورِ.
و تعداد کسانی که رهایی پیدا کرده اند کمتر از اسرا [الْمَأْسُورِ] است .

🔺با توجه به بدوی بودن قوم مغول چطور حضرت استفاده از لباسهای ابریشم گران را در مورد انها عنوان نموده اند ؟
پاسخ : مغول در هنگام پیشروی و در مسیر حمله های خود، غنائم بسیاری جمع کردند تا به بصره رسیدند. که پارچه هم از این مواردغنائم بوده که انها در ایران ، اصفهان یا … غارت کردند . 
ابر یشم هم پارچه ای ضد گلوله است . هم اکنون لباسهای ضد گلوله از ابریشم ساخته میشود.

ابن ابی الحدید عنوان نموده که این فتنه مغول سال۶۰۰ه.ق رخ داده  و من که اکنون شرح بر نهج البلاغه  را می نویسم  به چشم خود این فتنه حملات مغول را می بینم و تایید می کنم آنچه حضرت می فرماید .

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین