درباب من عمل بغیر علم( کسی که بدون علم داشتن صرفا عمل کند.) جلسه قبل سه روایت خواندیم. علم مقدمه عمل است.باب جدید باب استعمال علم است. (عمل کردن به آنچه می‌دانیم.)
این باب خلاصه کتاب فضل العلم در این باب است. (آنچه را می‌دانیم باید عمل کنیم. صرف دانستن دردی را دوا نمی‌کند.)

⚜️باب استعمال علم⚜️

🔻حدیث اول

💠عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع
از سلیم بن قیس(کتاب اسرار آل محمد را نوشته اما در سند کتاب باید تأمل کرد. ایشان از صحابه رسول‌الله و امیرالمؤمنین بوده است.) نقل شده که از امیر المؤمنين شنیدم:

💠يُحَدِّثُ عَنِ النَّبِيِّ ص
که امیر المؤمنین از پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم اینگونه روایت میکرد
(اگر تنها از امیرالمؤمنین نقل میشد حجت برای ما تمام بود ولی این شنیدن از پیغمبر سندیت کار را بالاتر می‌برد.)

💠أَنَّهُ قَالَ فِي كَلَامٍ لَهُ الْعُلَمَاءُ رَجُلَانِ
که پیامبر«ص» فرمود، علماء دو گروه‌اند:

💠رَجُلٌ عَالِمٌ آخِذٌ بِعِلْمِهِ فَهَذَا نَاجٍ
1️⃣عالمی که به علمش عمل میکند [آخِذٌ بِعِلْمِهِ]پس او نجات مییابد[فَهَذَا نَاجٍ].
⏪علماء کسانی هستند که علمشان را عمل می‌کنند. صرف دانستن کافی نیست. از بخش اندیشه به انگیزه رسیده‌اند. (آنچه در ذهن است اندیشه است. انگیزه یعنی آن چیزی که در ذهنتان است به عمل تبدیل شود.)
برای عمل کردن انگیزه ایجاد کند.
حضرت فرمود خودش را از مهلکه دنیا نجات داده است.

💠وَ عَالِمٌ تَارِكٌ لِعِلْمِهِ
2️⃣عالمانی که علمشان را ترک کرده‌اند.
⏪(اگر کسی علم داشته باشد ولی مطابق با علم، عمل نکند درواقع علمش را ترک کرده است.)

💠فَهَذَا هَالِكٌ
فرمود این شخص هلاک شده است.

🔶️عالمان دوگروه‌اند:

🔹️۱.گروه اول مطابق با علم عمل می‌کنند این‌ها اهل نجات‌اند.
🔹️۲.گروه دوم کسانی که علم دارند عمل نمی‌کنند. این‌ها درواقع علم ندارند، این‌ها اهل هلاکت هستند.

💠إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَيَتَأَذَّوْنَ مِنْ رِيحِ الْعَالِمِ التَّارِكِ لِعِلْمِهِ
اهل جهنم از بوی تعفن عالمی که به علمش عمل نمی‌کند اذیت می‌شوند.
(فضای جهنم به خودی خود یک فضای آلوده‌ی مسمومی است با این وجود آلودگی علم بی عمل انچنان زیاد است که بقیه از ان در عذابند.)
این روایت را امام در چهل حدیث در مذمت علماء ذکر می‌کند .
وای به حال علمایی که اهل عمل نباشند، اهل جهنم از تعفن یک عالمی که علم داشته است، اذیت می‌شوند. می‌تواند مرجع تقلید، دکتر و…باشد.

💠وَ إِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النَّارِ نَدَامَةً وَ حَسْرَةً رَجُلٌ دَعَا عَبْداً إِلَى اللَّهِ
بدترین و شدیدترین حسرت و پشیمانی در جهنم برای کسی است که دیگران را به عبادت خدا(نماز شب و خوب بودن) دعوت کرد.

💠فَاسْتَجَابَ لَهُ وَ قَبِلَ مِنْهُ
مردم هم استجابت کردند و گفتند ما حرف تو را شنیدیم و از آن عالم پذیرفتند

💠فَأَطَاعَ اللَّهَ
ازخدا اطاعت کردند.

💠فَأَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ
خدا شما را به بهشت می‌برد.

💠وَ أَدْخَلَ الدَّاعِيَ النَّارَ
و عالم را به جهنم می‌برد.

⤵️چرا؟
💠بِتَرْكِهِ عِلْمَهُ
چرا که عمل را ترک کرد.
خیلی می‌دانست ولی دانستن دردی دوا نمی‌کند. مهم عمل کردن است.

💠وَ اتِّبَاعِهِ الْهَوَى وَ طُولِ الْأَمَلِ
این عالم از هوا و از آرزوهای طول و درازش تبعیت کرد.

✅این سه جمله پشت سرهم هستند اگر عالمی علم داشت ولی ترک عمل کرد:

1️⃣ترک عمل او را به تبعیت از هوا می‌رساند.
( عالم بود می‌دانست که نباید به نامحرم نگاه کند چون می‌دانست و عمل نکرد، شهوت بر او غالب می‌شود.)

2️⃣وقتی شهوت ایجاد شود، طول امل(آرزوهای طول و دراز) ایجاد می‌شود.‌ آرزوهایی که اگر هزارسال عمر داشته باشید به آن‌ها نخواهید رسید.‌

3️⃣کسی که آرزوهای طول و دراز داشته باشد، قیامت را فراموش می‌کند.

💠أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ طُولُ الْأَمَلِ يُنْسِي الْآخِرَةَ.
بدی هواپرستی، شهوت‌پرستی، مال پرستی و… تو را از حق باز می‌دارد[فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ].
(صد و سد به معنای بازداشتن هستند)
آدم هواپرست حق را نمی‌بیند و مطابق حق نمی‌تواند عمل کند.‌
و کسی که آرزوهای طول و دراز داشته باشد، قیامت را فراموش می‌کند.
یکی از عوامل فراموش قیامت و مرگ به معنای واقعی کلمه آرزوهای طول و دراز است.
طوری زندگی می‌کنیم که انگار نمی‌خواهیم بمیریم. جشن تولد می‌گیرد می‌گوید هزارسال زنده باشی. ولی به ما گفتند هر لحظه‌ای که نفس کشیدید، نفس بعد معلوم نیست بالا بیاید یا خیر.

🔺نَفَس المَرءِ خُطاهُ إلى أجَلِهِ
هر نفسی که میکشی داری به سوی مرگ قدم برمی‌داری.

اگر نگاه اینطور شد انسان از زندگی محدودش استفاده می‌کند.اما اگر نگاه این شد که هزارسال زنده باشیم به این نتیجه میرسدکه حالا بیا استفاده کن پیر که شدی توبه میکنی.

✴️ مرحوم کمره‌ای می‌گوید: چطور ممکن است یک نفر عالم باشد ولی فلیس بعالم.
در بعضی روایات داریم اگر عالم است چطور عالم نیست؟!
اگر عالم نیست چرا به او عالم می‌گویید؟
مرحوم کمره‌ای می‌گوید: وجود هر شئ‌، سر اوست.
بخاری که فضا را گرم نکند، خب این چه بخاری است؟! بود و نبودش یکی‌ است.
علمی که باشد ولی‌ اثر نداشته باشد، اگر نباشد بهتر است. چرا لیس بعالم؟ چون ما اثر نمی‌بینیم.

🔺امیرالمؤمنین در نهج البلاغه فرمود: کسی که نهی از منکر نمی‌کند مَيِّتٌ بينَ الأحياءِ است.
این مرده عمودی است، افقی نشده. چون هر انسان زنده‌ای باید اثرگذار باشد.
توگناه دیدی ولی عین خیالت نبود، خب تو مرده‌ هستی.
ایشان می‌گوید اثرگذاری نشانه حیات اوست. علمی که اثر نداشته باشد علم نیست.

🔻حدیث دوم

💠عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْعِلْمُ مَقْرُونٌ إِلَى الْعَمَلِ
امام صادق (ع) فرمود: علم مقرون با عمل است.‌

مقرون در لغت به معنای دست گردن هم انداختن است.
علم وعمل باهم هستند اگر جدا شدند معنایشان کامل نیست.

💠فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ
هرکسی که علم دارد، عمل می‌کند.
به اصطلاح علمی اخبار به داعیه انشاء القا شده. مثلا می‌گویند هوا سرد است. باید چه کار کند؟ منظور این است که کاپشن بپوش.
کلام حضرت خبر است درواقع می‌گوید اگر علم داری باید مطابق با این علم عمل کنید.

💠وَ مَنْ عَمِلَ عَلِمَ
وکسی که عمل کرد عالم شد،

درجلسه قبل توضیح داده شد که در وهله اول شما ایمان داری، وقتی ایمان داشتی، ایمان تو ظهور و بروز عملی پیدامی‌کند دیگر گناه نمیکنی. وقتی گناه نکردی ایمانت زیاد می‌شود. کیفیت ایمان بالا می‌رود.
حضرت فرمود تو علم داشتی، مطابق با علمت هم عمل کردی، الآن که عمل کردی علمت بالا می‌رود.
🔺 قرآن کریم فرمود: تقوا داشته باشید تا خدا به شما علم دهد(یعلمکم ‌الله) .
چه ربطی بین تقوا و علم است؟
بعضی از علم‌ها با خواندن بدست نمی‌آید.
بعضی از علم‌ها لازمه‌اش عمل است.
تو تا نگاه به نامحرم میکنی از بعضی علوم محروم هستی. تا در درون تو حرص و طمع هست، بعضی از علم‌ها را به تو نمی‌دهند. حالا تو صدتا کتاب بخوان یا هزارتا کتاب بنویس! آن علم چیزی است که در دفتر نیست. باید به علم عمل کنی.

💠وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ
و علم ندا در میدهد به عمل کردن.

هتف یعنی صدازدن، فریاد زدن.
علم خودش موجود زنده است، داد می‌‌زند. چه می‌گوید؟! می‌گوید عمل کن.

مرحوم امام در درس خارج بحث غیبت رو مطرح می‌کردند، غیبت چیست و…
روز چهارشنبه‌ شد، طلاب گفتند: چهارشنبه‌ها مرسوم این‌ است که درس اخلاق می‌گویند. امام گفته بود: من چند وقت است که دارم اخلاق می‌گویم. درست است که ما در فقه بحث غیبت را می‌خوانیم ولی این غیبت را نمی‌گوییم باید در کتاب بماند. می‌گوییم غیبت نکن.
علم باید به عمل برسد.
[وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ]خود علم داد می‌زند می‌گوید عمل کنید.

💠 فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ.
اگر به این حرف عمل کردید که هیچ والا کوچ می‌کند[ارْتَحَلَ عَنْهُ] .

⭕️آفت عمل نکردن به علم، جاهل شدن است.

🔰به این عنوان توجه کنید:
التعرب بعد الهجره
یک عده‌ای هجرت کردند. از کفر به اسلام آمدند. مشرک بودند، موحد و مومن شدند، بعد از مدتی دوباره به اعرابی بودن خودشان برگشتند. به جاهلیت برگشتند که به این تعرب می‌گویند.
عالم بود و به علمش عمل نکرد و خدا او را به جهل و بلکه عقب‌تر برگرداند.
مؤمن بود، مرتد شد خدا کاری می‌کند که از قبل به عقب‌تر برود. این جهل بسیار آسیب دارد.

🔻حدیث سوم

💠عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
روایت شده از عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ از امام صادق که فرمودند:

💠إِنَّ الْعَالِمَ إِذَا لَمْ يَعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ الْقُلُوبِ
وقتی عالمی به علمش عمل نکند موعظه اش در قلوب مخاطب اثر ندارد (خار است). [زَلَّتْ]
(همه ما یکی از اهدافمان از درس‌خواندن این است که این حرف‌ها را به مردم بگوییم. و یکی از آرزوهای ما این است که اهل هدایت باشیم.‌ هدایت کی حاصل می‌شود؟ من در جمعی حرفی بزنم و حرف موثر واقع بشود. همه تحت تاثیر واقعی و عمیق قرار بگیرند. بعضی وقت‌ها یک حالی به آدم دست می‌دهد. نیم ساعت خوش است و بعد فراموش می‌کند. بعضی وقت‌ها یک نفر می‌گوید من چهل سال پیش بچه بودم در مسجد یک سیدی یا… یک حرفی زد، چهل سال است فراموش نکرده‌ام، به این اثرگذاری می‌گویند.
امام صادق (ع) فرمود: عالم وقتی عمل نکند، موعظه‌اش می‌لغزد.
وقتی حرف می‌زند بجای اینکه این حرف تیر در قلب طرف مقابل بشیند، کج می‌رود.‌ یک ساعت حرف زد مردم بلند شدند رفتند. کسی تاثیر نگرفت چرا؟ چون تو عالمی هستی که به علمت عمل نکردی. مردم را به نماز شب دعوت کرده‌ایدر حالی که خودت اهلش نیستی.
پس موعظه تو عمل نخواهد کرد.)

💠كَمَا يَزِلُّ الْمَطَرُ عَنِ الصَّفَا.
همانگونه که باران[الْمَطَرُ] برتخته سنگ محکم صیقلی[الصَّفَا] می‌لغزد. [يَزِلُّ]
حضرت انسان موعظه‌گر را به باران تشبیه می‌کندو قلب مخاطب را به سنگی سیقلی. شما اگر بتوانید موعظه کنید واقعا باران است.( اصطلاحا به آن تشبیه مرکب می‌گویند. تشبیه چند چیز به چند چیز دیگر)

♦️﴿وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ﴾
ما از باران همه چیز را زنده کردیم.
یک عالم می‌تواند طوری حرف بزند که باران باشد. خشکسالی‌ها را ببرد. هرجا باران بیاید نشاط می‌شود.
و حضرت قلب مخاطب را به زمین مستعد تشبیه می‌کند. تو می‌توانی یک حرفی بزنی که مثل باران بنشیند بر این بذر و این بذر گندم بشود. در اینجا این زمین دل انسان‌ها مستعد است.
مشکل و درد اینجاست. مخاطب مستعد بود اما من و شما اهل عمل نبودیم. خدا دل او را سنگ می‌کند و حرف من در او اثر ندارد.‌ در روز قیامت خدا یقه من و تو را می‌گیرد.‌

🔺امیرالمؤمنین در نامه‌ ۳۱ به امام حسن(ع) می‌فرمود:
قَلْبُ الحَدَثِ كالأرضِ الخالِيةِ…
قلب جوان زمین خالی است. هرچه بپاشی رشد می‌کند.

این بنده خدا پای منبر نشست، تو چرا تاثیر نگذاشتی. می‌گوید من سخنرانی کردم! بله ولی اثر نداشت چون اهل عمل نبودی و قلب او سنگ شد.‌ و این مختص دیدن نیست. در شهری که هیچ کس من را نمی‌شناسد که اهل عمل هستم یا نیستم. حضرت فرمود خدا کاری می‌کند که اثرگذار باشد یا نباشد. پس شناختن ملاک نیست.

🔰قرآن کریم در آیه نَفْر،شرط تاثیر را علم می‌داند. اصطلاحاًبه آن آیه «طلبه‌ها» می‌گویند.
♦️﴿فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِینْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ﴾توبه/۱۲۲

🔹️[لِیتَفَقَّهُوا]
باید از هر گروه و طایفه بیایند در حوزه‌های علمیه فقیه بشوند.
یعنی عمق در دین‌داری. دین را قشنگ بشناسند.
حالا که یک عده آمدند دین را شناختند بعد چه می‌شود؟
🔸️[وَ لِینْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیهِمْ]
این‌ها برگردند بروند انذارکنند.
🔹️[لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ]
کی تحذیر می‌گذارد؟ یعنی اثرگذاری کی واقع می‌شود؟
🔸️[لِیتَفَقَّهُوا]
وقتی تو تفقه داشتی.

قرآن می‌گوید تو باید فقیه و عالم بشوی.
در کافی فرمود علم بدون عمل اصلا معنا ندارد. عالم و عامل شوید هرجا سخنی گفتید اثر گذار خواهد بود.

✴️این جمله درباره شیخ انصاری است: حوزه نجف و حرم امیر‌المومنین وسط بازار است. شیخ انصاری انسانی بسیار زاهد است لباس فاخری نمی‌پوشید و…
بازاری‌های نجف می‌گفتند: صبح تا شب از اینجا طلبه می‌رود و می‌آید ولی یک شیخی هست بعد از نماز صبح به حرم می‌رود وقتی از اینجا رد می‌شود ما ناخودآگاه به یاد خدا می‌اُفتیم. نه می‌شناسیم نه با ما حرف می‌زند. شیخ انصاری عالمی بود که اهل عمل بود. به آنچه می‌دانست عمل می‌کرد. در سخت‌ترین شرایط دست به بیت‌المال نمی‌زد و… .
نیازی نیست دنبال جوان‌ها برویم و با آن‌‌ها گرم بگیریم. تو نور و چراغ باش، نور او را جذب می‌کند. کسی که تاریک باشد به سمت نور می‌آید.

🔻حدیث چهارم

💠جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ فَأَجَابَ
فرمود:شخصی محضر امام سجاد آمد ، از حضرت چند سؤال پرسید و حضرت پاسخ دادند:

💠ثُمَّ عَادَ لِيَسْأَلَ عَنْ مِثْلِهَا
سپس رفت و دوباره با چند تا سوال جدید نزد امام آمد تا از ایشان بپرسد.

💠فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع مَكْتُوبٌ فِي الْإِنْجِيلِ
اما به آن شخص فرمود در انجیل که یکی از کتب آسمانی است نوشته شده

💠لَا تَطْلُبُوا عِلْمَ مَا لَا تَعْلَمُونَ وَ لَمَّا تَعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ
تا آن زمانی که به آنچه می‌دانید، عمل نکرده‌‌اید، دانستن آنچه را نمی‌دانید طلب نکنید.

✴️این جمله معروف آیت‌الله بهجت بود هرکسی از ایشان می‌پرسید آقا موعظه‌ای بفرمایید. می‌گفت به قبلی‌ها عمل کردی؟!
می‌گفت: نه.
می‌گفت: همان‌ها را عمل کن. حرف جدیدی که ما نداریم. می‌خواهیم بگوییم تقوا داشته باش. من چه بگویم ذکری بگویم که معجزه بشود!

امام سجاد فرمود به دنبال کسب علم جدید نباشید تا وقتی که به قبلی ها عمل کنید.

💠فَإِنَّ الْعِلْمَ إِذَا لَمْ يُعْمَلْ بِهِ لَمْ يَزْدَدْ صَاحِبُهُ إِلَّا كُفْراً
علم وقتی به آن عمل نشود، جز کفر را اضاف و زیاد نمی‌کند .
(عالم است اما کافر است. چرا عمل نکردی! علم تنها که دردی دوا نمی‌کند.)

💠وَ لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً.
هر چه عالم‌تر شدی چون عمل نکردی از خدا دورتر شدی.

✅رابطه کفر و عمل نکردن به علم چیست؟
کفر در اینجا دو معنا دارد:

1️⃣ معنای اول: لغوی به معنای پوشاندن داریم. اگر لغوی معنا کنیم حضرت فرمود: هرکسی که علم آموخت و عمل نکرد درواقع حقائق را از خودش می‌پوشاند. پرده جلوی چشم‌هایش انداخته است که خیلی چیزها را نبیند. این شخص به کسی ضرر نمی‌زند، به خود ضرر می‌‌رساند و حقائق عالَم را نمی‌بیند. ما یک بصر داریم و یک بصیرت داریم. بعضی‌ها جلوی همین بصر را هم می‌گیرند. بعضی‌ها هستند چشمشان باز است و بعضی‌ها هستند که چشم دلشان باز است.

🔺امیرالمؤمنین فرمود: مؤمن چهار چشم است. دو چشم سر که همه دارند، کفار هم دارند. چشم قلب را که دو چشم باطن‌بین و ملکوت بین است، باز کن.

2️⃣معنای دوم: همین کفر اصطلاحی است. یعنی بی‌دین شدن، خداناباوری.
خیلی عجیب است. تو عالم شدی و خیلی هم علم داری ولی به علمت مغرور شدی.

✳️آیت‌الله جوادی آملی می‌فرمود: طلبه‌ها وقتی چهار کلاس درس خواندند هی این سینه را وجب می‌کند و می‌گوید یک وجب سینه و اینقدر علم!
درحالی که اگر یک حدیث جلویمان بگذارند جوری زمین می‌خوریم. بعضی از احادیث هستند که برای گیرانداختن خوب است.‌ مثلا می‌فرماید که صلوات بر پیامبران [لا صلاة علی النبی].
گیر می‌کنند که برپیامبران صلوات نفرستیم! این که ما صلوات می‌فرستیم اشتباه است؟ ٠.
بعضی‌ها می‌گویند پیامبران صلاة و نماز نداشتند! در حالی که نبی معانی مختلفی دارد. یکی از معانی‌اش مکان مرتفع است. به پیامبر می‌گویند چون پيامبر مکان مرتفعی دارد.
یعنی روی جاهای مرتفع نماز نخوانید، کراهت دارد.
ما در اولیات احادیث ماند‌ه‌ایم بعد بعضی وقت‌ها ادعا داریم.
معنای دوم این است تو وقتی علم داشتی و عمل نکردی، خودت را خیلی حساب می‌کنی. خودت را جای خدا می‌بینی و خودبین می‌شوی و خودبینی شرک و کفر است. اگر این شخص به علمش عمل می‌کرد دیگر از تکبر و خودبینی خبری نبود. خودبینی که نباشد خدابین می‌شوی.
واتفاقا این معنای دوم تقویت می‌شود چون حضرت فرمود: لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً.
تو وقتی به معنای اصطلاحی کافر شدی از خدا دور می‌شوی.

الحمدلله رب‌العالمین…