💠وَ قَالَ (علیه السلام): اتَّقُوا ظُنُونَ الْمُؤْمِنِينَ
امام علی علیه‌السلام میفرمایند: از فراست و گمان افراد با ايمان بترسید،

💠 فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ الْحَقَّ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ
زيرا خدا حق را بر زبان آنها قرار داده است. 

✅در این حکمت حضرت در مورد سخنان مؤمن حرف میزند، مؤمن وقتی که حرف میزند و چیزی میگوید، آن مطلب با حق هماهنگ و همسو است. مواظب باشید و بپرهزید از سخن ظن و گمان مومن.

✳️در اثر اینکه انسان بخدا نزدیک گردید، خدا هوش، ذکاوت و زیرکی خاصی به او عنایت می فرماید که در خیلی از مسائل می تواند پیش بینی و اظهار نظر نماید. امام علیه السلام می فرماید نسبت به اظهار نظر این گروه توجه کنید و از هشدارهای آنان پرهیز نمائید،
زیرا در اثر ارتباط با خدا حرف حق ،حادثه حقیقی بر زبانشان جاری می گردد. یوسف علیه السلام هنوز به مقام پیامبری نرسیده بود ولی از آن هوش و ذکاوتی که خدا در اثر عمل صالح به او داده بود به آن دو نفر که خواب دیده بودند و تعبیر می خواستند مطالبی بصورت پیش بینی بیان کرد و حوادثی که یوسف فرموده بود به وقوع پیوست.

❇️این حکمت بر مدار سه کلمه است که هر کدام از آنها بار معنایی خود را دارند و باید مورد بررسی قرار بگیرند:
۱. ظن
۲. مؤمن
۳. زبان

⁉️ شاید در نگاه اول به این حکمت این سوال پیش بیاید که چگونه حضرت ما را به شنیدن و تبعیت کردن از ظن و گمان دعوت میکند در حالی که قرآن کریم میفرماید:
《إِنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِى مِنَ الْحَقِّ شَيْئآ؛ یونس – ۳۶ 》
ظن و گمان، انسان را هرگز از حق بى نياز نمى كند.

👈پاسخ: مراد از آيات پيش گفته اوهام و گمانهاى بى پايه اى است كه مشركان و غير مشركان براى خود درست مى كردند و بر اساس آن، گاهى فرشتگان را دختران خدا مى دانستند و گاه حلال وحرامهايى درست مى كردند و به خدا نسبت مى دادند؛ اما گمانهايى كه پايه واساس داشته باشد، از اندیشه و عقلانیت سرچشمه بگیرند و از نور الهى به دست بیایند، حساب جداگانه اى دارد.

❇️آن چیزی که حضرت همگان را از آن بر حذر میدارد آن ظن و گمانی است که متکی به عقل و ایمان و صفای باطن باشد نه صرف حدس و گمان و بی تقوایی…
در غرر الحکم از امیرالمومنین نقل شده است که فرمود:
ظَنُّ الرَّجُلِ على قَدرِ عَقلِهِ
گمان مرد ، به اندازه خرد اوست.

✍ ظن و گمان و احتمالاتی که انسان میدهد متناسب با میزان عقل و هوش اوست. هر چه انسان عاقل تر باشد، احتمالات او به واقع نزدیک تر و عاقلانه تر است. در روایت دیگری فرمود:
ظنُّ العاقِلِ أصَحُّ مِن يَقينِ الجاهِلِ
گمان خردمند ، از يقين نابخرد درست تر است.

❎ زیرا نادان یقینش هم از روی جهل است و ارزش ندارد ولی عالم احتمال و گمانش هم از روی علم و آگاهی است و به حق نزدیک تر است.

✍مؤمنین که در این حکمت آمده است نشان میدهد نمی توان به حرف و سخن غیر مؤمن توجه کرد. کسانی که از مرتبه ایمان دور باشند و صفای دل نداشته باشند و دلشان به نور الهی روشن نشده باشد؛ نباید ظن و گمانشان را بیان کنند و دیگران نیز نباید به حرف آنها ترتیب اثر بدهند

⏪مومنین چه کسانی هستند؟
مؤمنین در عرصه اعتقادات و اعمال باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشند.
در بخش اعتقادات انسان باید به یقین برسند. یقینی که در حکمت ۳۱ امیرالمومنین فرمود چهار ستون دارد و هر ستون چهار وجه دارد.
و در عرصه عمل نیز باید شخص خطبه متقین را که ۱۱۰ صفت است را در زندگی پیاده کند.

📗ابن میثم بحرانی میگوید:
از کلام حضرت این مطلب نیز به دست می آید،همانگونه که باید از حدس مؤمن پرهیز کرد و به آن ترتیب اثر داد، باید به حرف و ظن و گمان غیر مومن اعتنایی نکرد و به حرف او ترتیب اثر نداد.

✅یکی از صفات بارزی که حضرت در مورد مؤمنین بیان میکند، زبان آنهاست. باید ترسید از گمان مؤمنی که اهل مراعات زبان است. هر چیزی نمی گوید. غیبت و تهمت از زبان او خارج نمیشود.
با زبانش دل دیگران را نمی شکند. فحاشی و دروغ و… از او سر نمی زند. کسی که به این حد از زبان مراقبت میکند، تلاش میکند هر چیزی نگوید و همین که چیزی به زبانش می آید خداوند آن را مطابق با واقع قرار میدهد. 

🔺اولین صفت خطبه متقین هم در مورد زبان است:
فَالْمُتَّقُونَ فِيهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ؛ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ
 امّا پرهيزكاران در دنيا داراى فضيلت هاى برترند از جمله سخنانشان راست است.

⏪داستان حمّال تبریزی:
فرد بیسوادی در تبریز زندگی میکرد و تمام عمر خود را در بازار به حمالی و بارکشی گذرانده بود تا از این راه رزق حلالی بدست آورد. یک روز که مثل همیشه در کوچه پس کوچه های شلوغ بازار مشغول حمل بار بود ، برای آنکه نفسی تازه کند ، بارش را روی زمین می گذارد و کمر راست می کند.صدایی توجه اش را جلب می کند ؛ می بیند بچه ای روی پشت بام مشغول بازی است و مادرش مدام بچه را دعوا می کند که ورجه وروجه نکن ، می افتی ، در همان لحظه بچه به لبه بام نزدیک می شود و ناغافل پایش سر می خورد و به پایین پرت می شود. مادر جیغی می کشد و مردم خیره می مانند ، حمال پیر با لهجه ترکی  فریاد می زند «ساخلیان ساخلار»، یعنی ،
« نگهدارنده نگه می دارد » کودک میان آسمان و زمین معلق می ماند ، پیرمرد نزدیک می شود ، به آرامی او را میگیرد و به مادرش تحویل می دهد.
جمعیتی که شاهد این واقعه بودند همه دور او جمع میشوند و هر کس از او سوالی می پرسد : یکی می گوید تو امام زمانی ، دیگری می گوید حضرت خضر است ، کسانی هم می گویند جادوگری بلد است و سحر کرده.
حمال که دوباره به سختی بارش را بر دوش میگذارد ، خطاب به همه کسانی که هاج و واج مانده و هر یک به گونه ای واقعه را تفسیر می کند ، به آرامی و خونسردی می گوید : ” خیر ، من نه امام زمانم ، نه حضرت خضر و نه جادوگر ، من همان حمالی هستم که پنجاه شصت سال است در این بازار می شناسید ، من کار خارق العاده ای نکردم ، بلکه ماجرا این است که یک عمر هر چه خدا فرموده بود ، من اطاعت کردم ، یکبار من از خدا خواستم ، او اجابت کرد.

✍ اگر ما هم یک عمر زبانمان جز به خیر و خوبی و صواب و ثواب نگردد و نچرخد، حرفمان پذیرفته ی خداست و ظن و گمانمان اگر به حرف در بیاید، مطابق با واقع در می آید.
امثال امام خمینی و رهبر انقلاب پیش بینی های میکنند و سخنانی میگویند که با شرایط حال حاضر جور در نمی‌آید ولی با گذشت زمان به حقیقت می پیوندد و معادلات منطقه را به هم میزند.

⏪این حکمت از چند جهت هشدار  و انذار است:
👈الف)
حضرت به همگان هشدار میدهد که در پنهان نيز كارهاى خلاف انجام ندهند، زيرا دوستان با ايمان آنها كه با نور الهى نگاه مى كنند ممكن است از آن با خبر شوند و آبرويشان نزد آنها بريزد.
به تعبیر مرحوم کمره ای:
مکن مومنان را به خود بدگمان

👈ب) حضرت به دشمنان و مخالفان هشدار میدهد كه از توطئه كردن درباره مؤمنان بپرهيزيد زيرا ممكن است آنها از چهره و حركات شما به توطئه هايتان پى ببرند و ترفندها را نقش بر آب كنند و شكست توأم با ذلت نصيبتان گردد.

✅محتوای فرمایش امیرالمومنین در حکمت ۳۰۹ در برخی دیگر از روایات نیز بازتاب داده شده است:
پیامبر صلوات الله علیه میفرمایند:
اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُوْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ
از فراست و هشيارى افراد باايمان بپرهيزيد، چراكه آنها با نور خدا نگاه مى كنند.
امیرالمومنین علیه‌السلام میفرماید:
ظَنُّ المُؤمِنِ كَهانَةٌ  
گمان مؤمن ، پيشگويى است.

✍ حضرت در این روایت این بشارت را به دوستان و هشدار را به دشمنان میدهد که حرفهای مومنان را جدی بگیرند، زیرا خداوند به حرف و سخن یک مومن ترتیب اثر میدهد و آن را در عالم اجرا میکند.
بسیار دیده شده که وقتی مومنی حرفی میزند، خداوند عالم را می چرخاند و می چرخاند تا حرف آن ولی الهی را محقق کند.

 🔺پیامبر صلوات الله علیه در روایت دیگری میفرمایند:
إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَعْرِفُونَ النَّاسَ بِالتَّوَسُّمِ
خدا بندگانى دارد كه مردم را با هشيارى خاص خود مى شناسند و از خفاياى كار آنها باخبر مى شوند. قرآن کریم بعد آیات مربوط به عذاب قوم لوط میفرماید:
《إِنَّ فِى ذَلِکَ لاَيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ؛ حجر – ۷۵》
در اين سرگذشت عبرت انگيز نشانه هايى است براى هشياران.
«وَسم» (بر وزن رَسْم) به معنای اثر گذاردن است.
«مُتَوَسِّم» به کسی می گویند که از کمترین اثر، پی به واقعیت هایی می برد، و معادل آن در فارسی، هوشیار، با فراست و با ذکاوت است.

👈در ذیل آیه؛
إِنَّ فِى ذَلِکَ لاَيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ ؛
روایات فراوانی داریم که این ویژگی را برای مومنین و در صدر آنان برای اهل بیت معروف کرده اند:
امیرالمومنین میفرماید: 
كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله الْمُتَوَسِّمَ وَ أَنَا مِنْ بَعْدِهِ وَ الاَْئِمَّةُ مِنْ ذُرِّيَّتِي الْمُتَوَسِّمُونَ
متوسم، پيامبر بود و بعد از او منم و امامان از دودمان من.

✍با توجه به حدیث؛
“ظَنُّ المُؤمِنِ كَهانَةٌ ” روشن است كه منظور از اين روايات، تخصيص دادن مفاد آيه به امامان نيست، بلكه آنها مصداق اتَم و اكمل آن اهل بیت بوده اند؛ ولی دیگر مومنین هم به اندازه ایمان و پاکی و صفای خود از این قدرت برخوردار هستند.
کهانه یا پیشگویی از عواملی است که در اسلام حرام شده است ولی اگر کسی به درجه ایمان برسد خداوند حقایقی را به او نشان میدهد و حرف او مطابق با واقع میشود.

📗راوی میگوید:
سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَقُلْتُ: يَا بْنَ رَسُولِ اَللَّهِ فِي نَفْسِي مَسْأَلَةٌ أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْهَا؟
از امام صادق عليه السّلام پريدم: اى پسر رسول خدا:در دلم مسأله‌ی است كه مى‌خواهم از تو بپرسم.
قَالَ: إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُكَ بِمَسْأَلَتِكَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَنِي، وَ إِنْ شِئْتَ فَسَلْ.
فرمود:اگر بخواهى پيش از آنكه از من بپرسى تو را از سؤالت خبر خواهم داد!
و اگر خواستى مى‌توانى سؤال كنى.
فَقُلْتُ لَهُ: يَا بْنَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ بِأَيِّ شَيْءٍ تَعْرِفُ مَا فِي نَفْسِي قَبْلَ سُؤَالِي عَنْهُ؟
به او گفتم:اى پسر پيامبر خدا!به چه وسيله‌اى پيش از پرسشم به آنچه كه در دل دارم خبر مى‌دهى‌؟
قَالَ: بِالتَّوَسُّمِ وَ اَلتَّفَرُّسِ.
فرمود:به فراست و زيركى،
أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ ؟
آيا نشنيدى سخن خداوند متعال را كه مى‌فرمايد: به يقين در اين كيفر براى هوشياران نشانه‌هاى عبرت است.
وَ قَوْلَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ «اِتَّقُوا فِرَاسَةَ اَلْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»
و سخن رسول اكرم صلّى اللّٰه عليه و آله كه فرمود:«پروا داشته باشيد از فراست و زيركى مؤمن. زيرا كه او به نور خداوند تعالى مى‌نگرد»
گفتم:اى پسر رسول خدا!مرا از مسأله‌ام خبر ده. فرمود:مى‌خواهى از من بپرسى كه چرا هنگام درهم ريختن بتها بر بام كعبه، على عليه السّلام رسول خدا را بر دوش نگرفت بلكه پيامبر،على را به دوش گرفت؟
با اينكه قوّت و قدرت على عليه السّلام در باب كندن قلعۀ خيبر و دور انداختن آن به چهل ذرع پشت سر خود، در حالى كه چهل نفر نمى‌توانستند آن را بر دارند، بر كسى پوشيده نيست.-و از طرفى رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله بر اسب و شتر و الاغ سوار مى‌شد و در شب معراج بر براق سوار گرديد.-و همۀ اينها در قوّت و قدرت بسى پايين‌تر از وى بودند؟
گفتم:به خدا سوگند همين را مى‌خواستم بپرسم:اى پسر رسول خدا! جوابم بده.
فرمود:  اگر على عليه السّلام پيامبر را براى ريختن بتها بالا مى‌برد در آن صورت پيامبر به واسطه على عليه السّلام مقام و مرتبت پيدا مى‌كرد و به وسيله او به ريختن بتها دست مى‌يافت و اگر چنين مى‌بود على عليه السّلام افضل از او مى‌شد، و حال آنكه چنين نيست
مگر نديدى كه على عليه السّلام فرمود:چون پا بر دوش رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله نهادم،شرافت و مرتبت پيدا كردم تا جايى كه اگر مى‌خواستم به آسمان برسم،هر آينه مى‌رسيدم.

 ✍در این روایت پیشگویی حضرت مصداق بارزی است برای برای حکمت ۳۰۹ و روایت “ظَنُّ المُؤمِنِ كَهانَةٌ “

👈نکته۱:
مومن باید با فراست باشد.

📚علامه مجلسی در بحار  روایت زیبایی از امام صادق نقل میکند:
اَلْمُؤْمِنُ هَاشِمِيٌّ لِأَنَّهُ هَشَمَ اَلضَّلاَلَ وَ اَلْكُفْرَ وَ اَلنِّفَاقَ
مؤمن هاشمى است چون گمراهى و كفر و نفاق را درهم شكسته است.
وَ اَلْمُؤْمِنُ قُرَشِيٌّ لِأَنَّهُ أَقَرَّ لِلشَّيْءِ وَ نَحْنُ اَلشَّيْءُ
و مؤمن قرشى است زيرا اقرار و اعتراف كرده به شىء و مائيم شىء _قرشی+ اَقَرَّ بالشیء_…
وَ اَلْمُؤْمِنُ عَرَبِيٌّ لِأَنَّهُ عَرَّبَ عَنَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ
و مؤمن عربى است زيرا از ما سخن گفته و به حق ما اهل بیت آگاهی یافته
_عرَّبَ: احاطه و تسط به چیزی_.
وَ اَلْمُؤْمِنُ فَارِسِيٌّ لِأَنَّهُ تَفَرَّسَ فِي اَلْأَسْمَاءِ
و مؤمن فارسى است زيرا با فراست و زیرک است و در اسماء الهی کار کرده و میداند هر کدام از آنها به چه معنایی است و چه کاربردی دارد
لَوْ كَانَ اَلْإِيمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ أَبْنَاءُ فَارِسَ يَعْنِي بِهِ اَلْمُتَفَرِّسَ
اگر ايمان آويزان به ستاره ثريا باشد به دست می آورند آن را نژاد پارس/
فرزندانی با فراست و تیزهوش كه اهل کاوش و جستجو کردن هستند …
قَدْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اِتَّقُوا فِرَاسَةَ اَلْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اَللَّهِ
و رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله فرمود بپرهيزيد از فراست و دريافت مؤمن كه او بنور خدا مي نگرد.

 ⏪راه های ایجاد فراست و زیرکی؛ همان راه های ایجاد بصیرت و تیز بینی است.
در نهج البلاغه امیرالمومنین یکی از این راه ها را “نیت صادقانه” ذکر کرده است.
خطبه ۴ خطاب به طلحه و زبیر فرمود:
مَا زِلْتُ أَنْتَظِرُ بِكُمْ عَوَاقِبَ الْغَدْرِ وَ أَتَوَسَّمُكُمْ بِحِلْيَةِ الْمُغْتَرِّينَ
من همواره منتظر عواقب پيمان شکنى شما بودم و نشانه فريب خوردگان را در شما مى ديدم
حَتَّى سَتَرَنِي عَنْكُمْ جِلْبَابُ الدِّينِ
ولى به خاطر استتار شما در لباس دين بود که از شما چشم پوشيدم و راز شما را افشا نکردم
وَ بَصَّرَنِيكُمْ صِدْقُ النِّيَّةِ
در حالى که صفاى دل، مرا از درون شما آگاهى مى داد و از نيرنگهاى شما آگاه بودم.

 ✍اگر انسان نیت را خالص کند و همه کارهایش به نیت الهی باشد به صفای دل میرسد و حقایق را خواهد دید.
 
👈نکته۲:
اگر ما در همه امور مطیع خداوند باشیم، خداوند حرف ما را به کرسی می نشاند:

📗مرحوم شیخ صدوق در توحید نقل میکند:
خداوند متعال به حضرت داود عليه السلام وحى فرمود:
ياداوُود ! تُريدُ وَ اُريدُ وَ لايَكُونُ اِلاّ ما اُريدُ
اى داود! تو مى خواهى، من هم مى خواهم ، ولى جز آنچه من مى خواهم نمى شود.
فَاِنَ اَسْلَمْتَ لِما اُريدُ اَعْطَيْتُكَ ما تُريدُ
پس اگر تسليم آنچه من مى خواهم بشوى، آنچه را هم تو مى خواهى عطايت مى كنم.
وَ اِنْ لَمْ تُسْلِمْ لِما اُريدُ اَتْعَبْتُكَ فيما تُريدُ
امّا اگر تسليم آنچه من مى خواهم نشوى، در آنچه خودت مى خواهى تو را به رنج مى افكنم .
وَ لا يَكُونُ اِلاّ ما اُريدُ
و جز آنچه هم كه من بخواهم نخواهد شد.

📚سید بن طاووس در اقبال الاعمال از قول پیامبر میفرماید:
إِنَّ اللهَ تَعَالَی نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی
خداوند در آسمان هفتم، ملکی را منسوب کرده که به او «داعی» میگویند.
فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَهٍ مِنْهُ إِلَی الصَّبَاحِ:
هرگاه ماه رجب فرا میرسد، آن ملک هر شب تا صبح چنین ندا میدهد:
طُوبَی لِلذَّاکِرِینَ طُوبَی لِلطَّائِعِینَ
خوشا به حال ذاکران! خوشا به حال اهل طاعت!
 وَ یَقُولُ اللهُ تَعَالَی: «أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی
همانا خداوند متعال می فرماید: «من همنشین کسی هستم که با من همنشینی کند،
وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی
و مطیع کسی هستم که از من اطاعت نماید، و آمرزنده کسی هستم که از من آمرزش بطلبد.

✍ مرحوم دولابی می فرمود:
البته انسان وقتی به اینجا رسید که خداوند مطیع او بشود، او دیگر هیچ چیزی جز همان خواسته خدا را نمی خواهد. و میگوید “پسندم آنچه را جانان پسندد”

اللهم اجعلنا لسانَ صدقِِ علیّا