بسم الله الرحمن الرحیمپ
شرح حکمتها:
حکمت سیصد و سوم نهج البلاغه
۴۰۳/۱۱/۱۸ .۷شعبان
حکمت ۳۰3
وَ قَالَ (علیه السلام): النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ أُمِّهِ.
و فرمود (ع): مردم، فرزندان دنيا هستند و آدمى را به سبب دوست داشتن مادرش سرزنش نمى كنند.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ مردم، فرزندان دنيا هستند و كسى را نمى توان به سبب محبت به مادرش سرزنش كرد..
🟢 شبیه این روایت، موارد دیگری نیز وارد شده است.
به امیرالمومنین عرض کردند:
الا تَری حَرَصَ النَّاسِ علی الدنیا فَقَالَ: هُمْ ابناوُها
می بینید مردم چگونه به دنیا حرص دارند؟! حضرت فرمود آخر فرزند دنیا هستند.
⏪تشبیهات مختلف برای دنیا:
امیرالمومنین در نهج البلاغه تشبیهات مختلفی در مورد دنیا دارند که هر کدام از آنها به یک وجه از وجوه دنیا اشاره داردو انسان را با حقیقت دنیا بیشتر آشنا میکند
◀️گاهی دنیا را به همسر تشبیه میکند.
در خطبه ۷۷ فرمود:
يَا دُنْيَا يَا دُنْيَا، إِلَيْكِ عَنِّي؛ أَ بِي تَعَرَّضْتِ؟
اى دنيا، اى دنيا، از من دور شو. آيا خود را به من مى نمايانى ؟
أَمْ إِلَيَّ تَشَوَّقْتِ؟
يا به من مشتاق شده اى؟
لَا حَانَ حِينُكِ؛
هنگام فريبت نزديك مباد.
هَيْهَاتَ، غُرِّي غَيْرِي؛ لَا حَاجَةَ لِي فِيكِ؛
هيهات ديگرى را بفريب، مرا به تو نيازى نيست.
قَدْ طَلَّقْتُكِ ثَلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِيهَا
تو را سه طلاق گفته ام كه ديگر در آن بازگشتى نباشد. زندگيت كوتاه است و آرزويت حقير است.
در این تشبیه حضرت عشق و علاقه انسان به دنیا را تشبیه میکند به عشق و علاقه انسان به همسرش. که نباید انسان اینچنین دلبسته دنیا باشد.
◀️گاهی دنیا را به مادر تشبیه میکند.
در حکمت ۳۰۳ که آمده :
النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ
مردم، فرزندان دنيا هستند و كسى را نمى توان به سبب محبت به مادرش سرزنش كرد..
تشبیه دنیا به مادر از جهت این است که انسان در دامن این دنیا رشد میکند و تکامل پیدا میکند.
🔻نکته:
البته هیچ شکی نیست که دنیا از جهت محبت و عاطفه هیچ شباهتی به مادر ندارد و اینگونه نیست که دلسوز و غمخوار فرزند خود باشد.
_به تعبیر جناب سعدی علیه الرحمه:
ای نفس اگر به دیدهٔ تحقیق بنگری/
درویشی اختیار کنی بر توانگری
ای پادشاه شهر چو وقتت فرا رسد/
تو نیز با گدای مَحَلَّت برابری
گر پنج نوبتت به در قصر می‌زنند/
نوبت به دیگری بگذاری و بگذری
دنیا زنی ست عشوه دِه و دلستان ولیک/
با کَس به سر همی نبرد عهد شوهری
آبستنی که این همه فرزند زاد و کشت/
دیگر که چشم دارد از او مهر مادری؟
⏪ دنیا مادر انسان است:
تشبيه دنيا به مادر به سبب آن است كه ما از اين آب و خاك آفريده شده ایم و در دامان اين جهان پرورش يافته ايم، بنابراين دنيا را تشبيه به مادر كردن كاملاً مناسب است.
و تعبير وطن به مادر كه بسيار رايج است نيز درواقع ناظر به همين معناست كه ما وقتى در كشورى متولد شده و در فضاى آن پرورش يافته ايم، آن كشور به منزله مادر ماست و علاقه داشتن به مادر امرى طبيعى است،
بنابراين، هم علاقه به وطن و هم علاقه به دنيا امرى طبيعى است وجاى تعجب نيست.
⏭ فلسفه بیان این حکمت چیست؟
در مورد اینکه چرا حضرت فرموده است سرزنش کردن افراد بر محبت دنیا ایرادی ندارد سه نظر وجود دارد:
1⃣ برخی آن را سرزنشی برای اهل دنیا میدانند.
ابن میثم بحرانی میفرماید: این جمله سرزنشی است از امیرالمومنین برای کسانی که دنیا طلب هستند و حضرت به آنها میگوید این چه محبوبی است که برای خود انتخاب کرده اید؟!
چرا دنیا را به عنوان مادر خود انتخاب کرده اید و به آن عشق می ورزید.
و اینکه حضرت فرمود
” وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ”
خودش ملامتی است برای آنها.
2⃣ برخی آن را جبلّی و طبیعی میدانند که نباید مردم را بر محبت دنیا سرزنش کرد.
برخی نیز میگویند همانگونه که انسان اگر یک سال یا بیشتر در یک خانه ساکن بود، وقتی میخواهد از آنجا برود برایش سخت است؛ انسانی که در دنیا متولد شده و تا آخر عمر در آن است یک نحو محبت و دوستی برای او پیش می آید که این چیز بدی نیست و گویا حضرت نیز می فرماید نمیشود انسان را به خاطر داشتن این محبت و دوستی سرزنش کرد چون دست خودش نیست.
*⃣ در احکام شرع هم داریم که اگر کسی قصد کند ده روز در جایی بماند، آنجا حکم وطنش را پیدا میکند؛ طبیعی است که انسانی که همه عمرش را در دنیا است به این دنیا احساس تعلق کند و به آن دلبستگی پیدا کند و حضرت در این حکمت دلداری میدهد به همگان که خود را برای این محبت و دوست داشتن ملامت و سرزنش نکنید.
3⃣ برخی نیز کلام حضرت را مصداق اعتدال در محبت میدانند.
گویا حضرت میفرماید نه از علاقه خودتان به دنيا نگران باشيد و نه از علاقه ديگران نسبت به آن، چرا كه پيوندى بسيار مستحكم ميان شما و دنياست. از آن بترسيد كه اين علاقه افراطى شود و به شكل دنياپرستى درآيد.
↙️مردم را به خاطر دوست داشتن والدین ملامت نکنید.در روایت داریم:
أنَّ رَجُلاً قامَ إلَيهِ ، فَقالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، ما بالُنا نُحِبُّ الدُّنيا ؟
مردى از امير مؤمنان پرسيد: اى امير مؤمنان! به چه سبب ما دنيا را دوست داريم؟
قالَ : لاِءَنّا مِنها ، وهَل يَأثَمُ الرَّجُلُ بِحُبِّهِ لاِءَبيهِ واُمِّهِ؟
فرمود: «چون ما از دنيا هستيم. آيا گناه است كه انسان ، پدر و مادرش را دوست بدارد؟»
قالَ : وأنشَدَنا أبو عَبدِ اللّه ِ الأَزدِي ، قالَ : أنشَدَنا ثَعلَب :
راوى مى گويد: ابو عبد اللّه اَزْدى اين بيت را از ثَعلَب برايمان خواند.
ونَحنُ بَنو الدُّنيا خُلِقنا لِغَيرِها /
و ما كُنتَ مِنهُ فَهُوَ شَيءٌ مُحَبَّبُ
ما فرزندان دنياييم كه براى غير آن ، آفريده شده ايم،
و تو ، آنچه را از آنى، دوست مى دارى.
❄️ما فرزندان دنياييم كه براى غير آن ، آفريده شده ايم
و تو ، آنچه را از آنى، دوست بدار .
اینکه انسان از مال و فرزند خود مراقبت می کند چون دنیا را دوست داردو این بد نیست
⏪اصل دوست داشتن دنیا طبیعی است، افراط در آن خیر
مَرَّ عِيسَى اِبْنُ مَرْيَمَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَى قَرْيَةٍ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَيْرُهَا وَ دَوَابُّهَا
عيسى بن مريم به يك آبادى گذر كرد كه اهل آن با هرچه پرنده و جاندار بود مرده بودند،
فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ يَمُوتُوا إِلاَّ بِسَخْطَةٍ وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِينَ لَتَدَافَنُوا
پس فرمود: همانا به راستى اينها نمرده‌اند جز به خشم و عذاب الهى،و اگر به تدريج مرده بودند، يكديگر را به خاك سپرده بودند
فَقَالَ اَلْحَوَارِيُّونَ يَا رُوحَ اَللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ اُدْعُ اَللَّهَ أَنْ يُحْيِيَهُمْ لَنَا فَيُخْبِرُونَا مَا كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا
حواريون گفتند:اى روح اللّه و كلمة اللّه!
به درگاه خدا دعا كن آنها را براى ما زنده كند و به ما گزارش دهند كه كردار آنان چه بوده است كه به همين جهت كيفر شده‌اند تا ما از آن دورى كنيم.
فَدَعَا عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رَبَّهُ فَنُودِيَ مِنَ اَلْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ
عيسى آن را از پروردگار خود درخواست كرد و از جانب فضا به او ندا داده شد كه آنها را صدا بزن
فَقَامَ عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ بِاللَّيْلِ عَلَى شَرَفٍ مِنَ اَلْأَرْضِ فَقَالَ:
عيسى در شب بر يك تپه‌اى از زمين برآمد و فرمود:
يَا أَهْلَ هَذِهِ اَلْقَرْيَةِ فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِيبٌ
اى مردم! ناگهان يك تن از ميان آنها به او پاسخ داد.
لَبَّيْكَ يَا رُوحَ اَللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ
و گفت لبیک ای روح خدا.
فَقَالَ وَيْحَكُمْ مَا كَانَتْ أَعْمَالُكُمْ
حضرت عیسی فرمود شما اهل چه گناهانی بودید؟
قَالَ عِبَادَةُ اَلطَّاغُوتِ وَ حُبُّ اَلدُّنْيَا مَعَ خَوْفٍ قَلِيلٍ وَ أَمَلٍ بَعِيدٍ وَ غَفْلَةٍ فِي لَهْوٍ وَ لَعِبٍ پرستش طاغوت و دوستى دنيا به همراه ترس اندك از خدا و آرزوى دور و دراز و غفلت در سرگرمى و بازى.
فَقَالَ كَيْفَ كَانَ حُبُّكُمْ لِلدُّنْيَا
پس عيسى عليه السّلام فرمود:دوستى شما با دنيا چگونه بود و چه اندازه دنيا طلب بوديد؟
قَالَ كَحُبِّ اَلصَّبِيِّ لِأُمِّهِ إِذَا أَقْبَلَتْ عَلَيْنَا فَرِحْنَا وَ سُرِرْنَا وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنَّا بَكَيْنَا وَ حَزِنَّا
در پاسخ گفت:به اندازۀ محبت كودك به مادرش هرگاه دنيا به ما روى مى‌آورد شاد و خرسند مى‌شديم و چون از ما روى برمى گرداند گريان و غمناك مى‌شديم…
وقتی حضرت عیسی عذاب سختی که این افراد دچار آن هستند را شنید؛
فَالْتَفَتَ عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَى اَلْحَوَارِيِّينَ فَقَالَ يَا أَوْلِيَاءَ اَللَّهِ
عيسى علیه السلام رو به طرف حواريون كرد و فرمود:اى دوستان خدا!
أَكْلُ اَلْخُبْزِ اَلْيَابِسِ بِالْمِلْحِ اَلْجَرِيشِ وَ اَلنَّوْمُ عَلَى اَلْمَزَابِلِ خَيْرٌ كَثِيرٌ مَعَ عَافِيَةِ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ
نان خشك با نمك و خوابيدن بر زباله‌دان‌ها بسیار خوب است به شرط اینکه عافيت دنيا و آخرت را تأمين كند.
تا اینکه حب دنیا انسان را دچار عذاب آخرت کند
👈نکته دیگری از حکمت ۳۰۳
فارغ از اینکه محبت انسان به دنیا ملامت شود، یا طبیعی است یا باید جلوی افراط آن را گرفت؛ در این حکمت حضرت به همه ما می فرماید:
درست است شما در دنیا به دنیا آمده اید، ولی در دنیا باقی نمانید. پرواز کنید و از این زمین خاکی دل بکنید و آسمانی بشوید.
❄️ حضرت درخطبه ۴۲ فرمود:
فَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ وَ لَا تَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْيَا،
شما فرزندان آخرت باشید و فرزندان دنیا نباشید ،
فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ سَيُلْحَقُ بِأُمِّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
چرا که هر فرزندی در روز قیامت به مادر خود ملحق می‌شود
❄️پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند :
إنَّ لِلدُّنيا أبناءً ولِلآخِرَةِ أبناءً
دنيا فرزندانى دارد و آخرت نيز فرزندانى دارد
فَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا؛
شما از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا مباشيد
فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ يَتبَعُ بِاُمِّهِ
زيرا كه هر بچّه اى ، دنبال مادر خود حركت مى كند
⏪عمر انسان باید صرف ساختن بشود
اینکه انسان عمری بگذراند و موی سر را سفید کند کافی نیست. انسان باید در تمام این لحظات تلاش کند در خود حرکت ایجاد کند و به سوی بالا اوج بگیرد. سن هر کسی به حرکت و رشد اوست .انسان باید حرکت کند از فرزندی دنیا به فرزندی آخرت برسد.
❄️به تعبیر آیت الله جوادی آملی:
عُمر هر کسی به اندازه حرکتی اوست. اینکه ما اول فروردین را عید میگیریم، این عید ما نیست بلکه عید زمین است که در طول یک سال توانست حرکت کند و یک بار دور خورشید بگردد. ولی آیا ما هم همینقدر حرکت کرده ایم رشد کرده ایم که عید بگیریم؟!
باید فرزند آخرت شد
📘در روایت داریم:
هذِهِ الدُّنيا قَدِ ارتَحَلَت مُدبِرَةً ، وهذِهِ الآخِرَةُ قَدِ ارتَحَلَت مُقبِلَةً
دنیا بما پشت میکند و آخرت به سمت ما روی می آورد ،
ولِكُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما بَنونَ
برای هر کدام از دنیا و آخرت فرزندانی است
فَإِنِ استَطَعتُم أن تَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا فَافعَلوا
اگر میتوانید از فرزندان آخرت باشید نه از فرزندان دنیا، حتما چنین کنید
❄️باید از فرزندان اهل بیت شویم.
دقیقا همین بحثی که در مورد فرزند آخرت شدن است را در مورد فرزند اهل بیت شدن هم داریم.
هر کدام از ما یک شناسنامه ای داریم که از پدر و مادری متولد شده ایم و به آنها محبت داریم.
پیامبرصلی الله علیه وآله میفرماید:
اَنَا وَ عَلِی اَبَوَا هَذِهِ الْاُمَّه
من و علی پدران این امت هستیم
یعنی پیامبر و امیرالمومنین حاضرند ما را به فرزندی قبول کنند به شرط اینکه ما این قابلیت را در خود به وجود بیاوریم و از فرزند والدین بودن حرکت کنیم و برسیم به فرزند امام شدن.
🔺نکته اول:
راه فرزند آخرت شدن چیست؟
1⃣عقل گرایی و خرد ورزی
امیرالمومنین علیه السلام :
فَليَصدُق رائِدٌ أهلَهُ ، وَليُحضِر عَقلَهُ ، وَ ليَكُن مِن أبناءِ الآخِرَةِ ؛
رهبر و پیشرو بايد به افراد خود ، راست بگويد و خِردَش را به كار بگيرد و فرزند و اهلِ آخرت باشد ؛
فَإِنَّهُ مِنها قَدِمَ ، وإلَيها يَنقَلِبُ
زيرا كه از آن جا آمده و به آن جا برمى گردد.
کسی که میخواهد فرزند آخرت باشد باید از وهم و خیال و بی عقلی و بی تدبیری فاصله بگیرد و در مسیر عقل و درایت و اندیشه قرار بگیرد.
2⃣ترک هوس، ترک آرزو:
درخطبه ۴۲ فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ [اثْنَتَانِ] اثْنَانِ: اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ
اى مردم! وحشتناکترين چيزى که از آن بر شما مى ترسم، دو چيز است: پيروى از هواى نفس و آرزوى دراز.
فَأَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِي الْآخِرَةَ
امّا پيروى از هوا انسان را از حق باز مى دارد، و امّا آرزوى دراز موجب فراموشى آخرت مى شود.
🔺نکته دوم:
اگر چه دنیا دوست داشتنی است ولی باید از آن گذر کرد
قرآن کریم میفرماید:
《 لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛ آل عمران – ۹۲》
هرگز به [حقیقتِ] نیکی نمی رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.
❄️برای رسیدن به مدارج بالاتر باید از مراتب پایین تر گذر کرد و آنها را فدا کرد.
اگر چه دوست داشتن دنیا در مرتبه اول جزء ذات و نهاد انسان است ولی باید از این دوست داشتن عبور کرد و آن را فدای آخرت کرد، از دنیا گذشت تا فرزند آخرت شد.
در حکمت 31 فرمود:
فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ كسی كه مشتاق بهشت باشد، شهوات و تمايلات سركش را به فراموشى مى سپارد
وقتی عشق بزرگتری مثل عشق خدا و عشق امام زمان عجل و عشق آخرت آمد، انسان عشق مادر دنیا را به فراموشی می سپارد.
🔺نکته سوم:
باید در آغوش مادر رفت
صورت مادی دنیا به همین زمین و خاک است انسان باید با دنیا و با خاک دنیا انس و الفتی داشته باشد.
⏪هم در حیات با خاک باشیم و هم بعد از ممات.
1⃣باید خاکی بود و خاک بازی کرد
پيامبرصلی الله علیه وآله :
اِنَّ التُّرابَ رَبيعُ الصِّبْيانِ
خاك، بهار و تفريحگاهِ كودكان است
❄️پیامبرصلی الله علیه وآله :
اُحِبُّ الصِّبيانَ لِخَمسٍ
من كودكان را به خاطر پنج چيز دوست مى دارم
الأوَّلُ : أنَّهُم هُمُ البَكَّاؤونَ
اوّل آن كه بسيار گریه میکنند _و قلبشان سخت نیست
وَالثّاني : يَتَمرَّغونَ بِالتُّرابِ
دوم آن كه با خاك بازى مى كنند
وَالثّالِثُ : يَختَصِمونَ مِن غَيرِ حِقدٍ
سوم آن كه بدون كينه دشمنى مى كنند
وَالرّابِعُ : لا يَدَّخِرونَ لِغَدٍ شَيئا
چهارم آن كه چيزى براى فردا ذخيره نمى كنند_و به رزاقیت خدا اعتماد دارند
وَالخامِسُ : يُعَمِّرونَ ثُمَّ يُخَرِّبونَ
پنجم آن كه مى سازند و سپس، خراب مى كنند و دلبسته نمیشوند
2⃣بعد از مرگ هم باید به خاک برگشت، بآغوش مادر
این حکمت پاسخی است به مجوسی هایی که می گویند باید جنازه انسان را سوزاند.
📘نوشته اند شخصی زرتشتی در جامعه تبلیغ میکرد که باید جنازه اموات سوزانده شود و خاکستر به باد داده شود.
یکی از علما از او پرسید: بهتر است فرزند را به دست مادر بدهند یا نامادری؟ گفت معلوم است مادر.
او گفت: ان هذه الارض هی الاُم منها خَلَقَ الخَلق فهی اَولَی باَولادِهَا اَن یُرَدّوا اِلیهَ
زمین مادر است و مادر سزاوارتر است به فرزندکه به سویش باز گردد
غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین
بسم الله الرحمن الرحیمپ
شرح حکمتها:
حکمت سیصد و سوم نهج البلاغه
۴۰۳/۱۱/۱۸ .۷شعبان
حکمت ۳۰3
وَ قَالَ (علیه السلام): النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ أُمِّهِ.
و فرمود (ع): مردم، فرزندان دنيا هستند و آدمى را به سبب دوست داشتن مادرش سرزنش نمى كنند.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ مردم، فرزندان دنيا هستند و كسى را نمى توان به سبب محبت به مادرش سرزنش كرد..
🟢 شبیه این روایت، موارد دیگری نیز وارد شده است.
به امیرالمومنین عرض کردند:
الا تَری حَرَصَ النَّاسِ علی الدنیا فَقَالَ: هُمْ ابناوُها
می بینید مردم چگونه به دنیا حرص دارند؟! حضرت فرمود آخر فرزند دنیا هستند.
⏪تشبیهات مختلف برای دنیا:
امیرالمومنین در نهج البلاغه تشبیهات مختلفی در مورد دنیا دارند که هر کدام از آنها به یک وجه از وجوه دنیا اشاره داردو انسان را با حقیقت دنیا بیشتر آشنا میکند
◀️گاهی دنیا را به همسر تشبیه میکند.
در خطبه ۷۷ فرمود:
يَا دُنْيَا يَا دُنْيَا، إِلَيْكِ عَنِّي؛ أَ بِي تَعَرَّضْتِ؟
اى دنيا، اى دنيا، از من دور شو. آيا خود را به من مى نمايانى ؟
أَمْ إِلَيَّ تَشَوَّقْتِ؟
يا به من مشتاق شده اى؟
لَا حَانَ حِينُكِ؛
هنگام فريبت نزديك مباد.
هَيْهَاتَ، غُرِّي غَيْرِي؛ لَا حَاجَةَ لِي فِيكِ؛
هيهات ديگرى را بفريب، مرا به تو نيازى نيست.
قَدْ طَلَّقْتُكِ ثَلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِيهَا
تو را سه طلاق گفته ام كه ديگر در آن بازگشتى نباشد. زندگيت كوتاه است و آرزويت حقير است.
در این تشبیه حضرت عشق و علاقه انسان به دنیا را تشبیه میکند به عشق و علاقه انسان به همسرش. که نباید انسان اینچنین دلبسته دنیا باشد.
◀️گاهی دنیا را به مادر تشبیه میکند.
در حکمت ۳۰۳ که آمده :
النَّاسُ أَبْنَاءُ الدُّنْيَا، وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ
مردم، فرزندان دنيا هستند و كسى را نمى توان به سبب محبت به مادرش سرزنش كرد..
تشبیه دنیا به مادر از جهت این است که انسان در دامن این دنیا رشد میکند و تکامل پیدا میکند.
🔻نکته:
البته هیچ شکی نیست که دنیا از جهت محبت و عاطفه هیچ شباهتی به مادر ندارد و اینگونه نیست که دلسوز و غمخوار فرزند خود باشد.
_به تعبیر جناب سعدی علیه الرحمه:
ای نفس اگر به دیدهٔ تحقیق بنگری/
درویشی اختیار کنی بر توانگری
ای پادشاه شهر چو وقتت فرا رسد/
تو نیز با گدای مَحَلَّت برابری
گر پنج نوبتت به در قصر می‌زنند/
نوبت به دیگری بگذاری و بگذری
دنیا زنی ست عشوه دِه و دلستان ولیک/
با کَس به سر همی نبرد عهد شوهری
آبستنی که این همه فرزند زاد و کشت/
دیگر که چشم دارد از او مهر مادری؟
⏪ دنیا مادر انسان است:
تشبيه دنيا به مادر به سبب آن است كه ما از اين آب و خاك آفريده شده ایم و در دامان اين جهان پرورش يافته ايم، بنابراين دنيا را تشبيه به مادر كردن كاملاً مناسب است.
و تعبير وطن به مادر كه بسيار رايج است نيز درواقع ناظر به همين معناست كه ما وقتى در كشورى متولد شده و در فضاى آن پرورش يافته ايم، آن كشور به منزله مادر ماست و علاقه داشتن به مادر امرى طبيعى است،
بنابراين، هم علاقه به وطن و هم علاقه به دنيا امرى طبيعى است وجاى تعجب نيست.
⏭ فلسفه بیان این حکمت چیست؟
در مورد اینکه چرا حضرت فرموده است سرزنش کردن افراد بر محبت دنیا ایرادی ندارد سه نظر وجود دارد:
1⃣ برخی آن را سرزنشی برای اهل دنیا میدانند.
ابن میثم بحرانی میفرماید: این جمله سرزنشی است از امیرالمومنین برای کسانی که دنیا طلب هستند و حضرت به آنها میگوید این چه محبوبی است که برای خود انتخاب کرده اید؟!
چرا دنیا را به عنوان مادر خود انتخاب کرده اید و به آن عشق می ورزید.
و اینکه حضرت فرمود
” وَ لَا يُلَامُ الرَّجُلُ عَلَى حُبِّ اُمِّهِ”
خودش ملامتی است برای آنها.
2⃣ برخی آن را جبلّی و طبیعی میدانند که نباید مردم را بر محبت دنیا سرزنش کرد.
برخی نیز میگویند همانگونه که انسان اگر یک سال یا بیشتر در یک خانه ساکن بود، وقتی میخواهد از آنجا برود برایش سخت است؛ انسانی که در دنیا متولد شده و تا آخر عمر در آن است یک نحو محبت و دوستی برای او پیش می آید که این چیز بدی نیست و گویا حضرت نیز می فرماید نمیشود انسان را به خاطر داشتن این محبت و دوستی سرزنش کرد چون دست خودش نیست.
*⃣ در احکام شرع هم داریم که اگر کسی قصد کند ده روز در جایی بماند، آنجا حکم وطنش را پیدا میکند؛ طبیعی است که انسانی که همه عمرش را در دنیا است به این دنیا احساس تعلق کند و به آن دلبستگی پیدا کند و حضرت در این حکمت دلداری میدهد به همگان که خود را برای این محبت و دوست داشتن ملامت و سرزنش نکنید.
3⃣ برخی نیز کلام حضرت را مصداق اعتدال در محبت میدانند.
گویا حضرت میفرماید نه از علاقه خودتان به دنيا نگران باشيد و نه از علاقه ديگران نسبت به آن، چرا كه پيوندى بسيار مستحكم ميان شما و دنياست. از آن بترسيد كه اين علاقه افراطى شود و به شكل دنياپرستى درآيد.
↙️مردم را به خاطر دوست داشتن والدین ملامت نکنید.در روایت داریم:
أنَّ رَجُلاً قامَ إلَيهِ ، فَقالَ : يا أميرَ المُؤمِنينَ ، ما بالُنا نُحِبُّ الدُّنيا ؟
مردى از امير مؤمنان پرسيد: اى امير مؤمنان! به چه سبب ما دنيا را دوست داريم؟
قالَ : لاِءَنّا مِنها ، وهَل يَأثَمُ الرَّجُلُ بِحُبِّهِ لاِءَبيهِ واُمِّهِ؟
فرمود: «چون ما از دنيا هستيم. آيا گناه است كه انسان ، پدر و مادرش را دوست بدارد؟»
قالَ : وأنشَدَنا أبو عَبدِ اللّه ِ الأَزدِي ، قالَ : أنشَدَنا ثَعلَب :
راوى مى گويد: ابو عبد اللّه اَزْدى اين بيت را از ثَعلَب برايمان خواند.
ونَحنُ بَنو الدُّنيا خُلِقنا لِغَيرِها /
و ما كُنتَ مِنهُ فَهُوَ شَيءٌ مُحَبَّبُ
ما فرزندان دنياييم كه براى غير آن ، آفريده شده ايم،
و تو ، آنچه را از آنى، دوست مى دارى.
❄️ما فرزندان دنياييم كه براى غير آن ، آفريده شده ايم
و تو ، آنچه را از آنى، دوست بدار .
اینکه انسان از مال و فرزند خود مراقبت می کند چون دنیا را دوست داردو این بد نیست
⏪اصل دوست داشتن دنیا طبیعی است، افراط در آن خیر
مَرَّ عِيسَى اِبْنُ مَرْيَمَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَى قَرْيَةٍ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَيْرُهَا وَ دَوَابُّهَا
عيسى بن مريم به يك آبادى گذر كرد كه اهل آن با هرچه پرنده و جاندار بود مرده بودند،
فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ يَمُوتُوا إِلاَّ بِسَخْطَةٍ وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِينَ لَتَدَافَنُوا
پس فرمود: همانا به راستى اينها نمرده‌اند جز به خشم و عذاب الهى،و اگر به تدريج مرده بودند، يكديگر را به خاك سپرده بودند
فَقَالَ اَلْحَوَارِيُّونَ يَا رُوحَ اَللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ اُدْعُ اَللَّهَ أَنْ يُحْيِيَهُمْ لَنَا فَيُخْبِرُونَا مَا كَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا
حواريون گفتند:اى روح اللّه و كلمة اللّه!
به درگاه خدا دعا كن آنها را براى ما زنده كند و به ما گزارش دهند كه كردار آنان چه بوده است كه به همين جهت كيفر شده‌اند تا ما از آن دورى كنيم.
فَدَعَا عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رَبَّهُ فَنُودِيَ مِنَ اَلْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ
عيسى آن را از پروردگار خود درخواست كرد و از جانب فضا به او ندا داده شد كه آنها را صدا بزن
فَقَامَ عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ بِاللَّيْلِ عَلَى شَرَفٍ مِنَ اَلْأَرْضِ فَقَالَ:
عيسى در شب بر يك تپه‌اى از زمين برآمد و فرمود:
يَا أَهْلَ هَذِهِ اَلْقَرْيَةِ فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِيبٌ
اى مردم! ناگهان يك تن از ميان آنها به او پاسخ داد.
لَبَّيْكَ يَا رُوحَ اَللَّهِ وَ كَلِمَتَهُ
و گفت لبیک ای روح خدا.
فَقَالَ وَيْحَكُمْ مَا كَانَتْ أَعْمَالُكُمْ
حضرت عیسی فرمود شما اهل چه گناهانی بودید؟
قَالَ عِبَادَةُ اَلطَّاغُوتِ وَ حُبُّ اَلدُّنْيَا مَعَ خَوْفٍ قَلِيلٍ وَ أَمَلٍ بَعِيدٍ وَ غَفْلَةٍ فِي لَهْوٍ وَ لَعِبٍ پرستش طاغوت و دوستى دنيا به همراه ترس اندك از خدا و آرزوى دور و دراز و غفلت در سرگرمى و بازى.
فَقَالَ كَيْفَ كَانَ حُبُّكُمْ لِلدُّنْيَا
پس عيسى عليه السّلام فرمود:دوستى شما با دنيا چگونه بود و چه اندازه دنيا طلب بوديد؟
قَالَ كَحُبِّ اَلصَّبِيِّ لِأُمِّهِ إِذَا أَقْبَلَتْ عَلَيْنَا فَرِحْنَا وَ سُرِرْنَا وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنَّا بَكَيْنَا وَ حَزِنَّا
در پاسخ گفت:به اندازۀ محبت كودك به مادرش هرگاه دنيا به ما روى مى‌آورد شاد و خرسند مى‌شديم و چون از ما روى برمى گرداند گريان و غمناك مى‌شديم…
وقتی حضرت عیسی عذاب سختی که این افراد دچار آن هستند را شنید؛
فَالْتَفَتَ عِيسَى عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَى اَلْحَوَارِيِّينَ فَقَالَ يَا أَوْلِيَاءَ اَللَّهِ
عيسى علیه السلام رو به طرف حواريون كرد و فرمود:اى دوستان خدا!
أَكْلُ اَلْخُبْزِ اَلْيَابِسِ بِالْمِلْحِ اَلْجَرِيشِ وَ اَلنَّوْمُ عَلَى اَلْمَزَابِلِ خَيْرٌ كَثِيرٌ مَعَ عَافِيَةِ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ
نان خشك با نمك و خوابيدن بر زباله‌دان‌ها بسیار خوب است به شرط اینکه عافيت دنيا و آخرت را تأمين كند.
تا اینکه حب دنیا انسان را دچار عذاب آخرت کند
👈نکته دیگری از حکمت ۳۰۳
فارغ از اینکه محبت انسان به دنیا ملامت شود، یا طبیعی است یا باید جلوی افراط آن را گرفت؛ در این حکمت حضرت به همه ما می فرماید:
درست است شما در دنیا به دنیا آمده اید، ولی در دنیا باقی نمانید. پرواز کنید و از این زمین خاکی دل بکنید و آسمانی بشوید.
❄️ حضرت درخطبه ۴۲ فرمود:
فَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ وَ لَا تَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْيَا،
شما فرزندان آخرت باشید و فرزندان دنیا نباشید ،
فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ سَيُلْحَقُ بِأُمِّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
چرا که هر فرزندی در روز قیامت به مادر خود ملحق می‌شود
❄️پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند :
إنَّ لِلدُّنيا أبناءً ولِلآخِرَةِ أبناءً
دنيا فرزندانى دارد و آخرت نيز فرزندانى دارد
فَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا؛
شما از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا مباشيد
فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ يَتبَعُ بِاُمِّهِ
زيرا كه هر بچّه اى ، دنبال مادر خود حركت مى كند
⏪عمر انسان باید صرف ساختن بشود
اینکه انسان عمری بگذراند و موی سر را سفید کند کافی نیست. انسان باید در تمام این لحظات تلاش کند در خود حرکت ایجاد کند و به سوی بالا اوج بگیرد. سن هر کسی به حرکت و رشد اوست .انسان باید حرکت کند از فرزندی دنیا به فرزندی آخرت برسد.
❄️به تعبیر آیت الله جوادی آملی:
عُمر هر کسی به اندازه حرکتی اوست. اینکه ما اول فروردین را عید میگیریم، این عید ما نیست بلکه عید زمین است که در طول یک سال توانست حرکت کند و یک بار دور خورشید بگردد. ولی آیا ما هم همینقدر حرکت کرده ایم رشد کرده ایم که عید بگیریم؟!
باید فرزند آخرت شد
📘در روایت داریم:
هذِهِ الدُّنيا قَدِ ارتَحَلَت مُدبِرَةً ، وهذِهِ الآخِرَةُ قَدِ ارتَحَلَت مُقبِلَةً
دنیا بما پشت میکند و آخرت به سمت ما روی می آورد ،
ولِكُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما بَنونَ
برای هر کدام از دنیا و آخرت فرزندانی است
فَإِنِ استَطَعتُم أن تَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا فَافعَلوا
اگر میتوانید از فرزندان آخرت باشید نه از فرزندان دنیا، حتما چنین کنید
❄️باید از فرزندان اهل بیت شویم.
دقیقا همین بحثی که در مورد فرزند آخرت شدن است را در مورد فرزند اهل بیت شدن هم داریم.
هر کدام از ما یک شناسنامه ای داریم که از پدر و مادری متولد شده ایم و به آنها محبت داریم.
پیامبرصلی الله علیه وآله میفرماید:
اَنَا وَ عَلِی اَبَوَا هَذِهِ الْاُمَّه
من و علی پدران این امت هستیم
یعنی پیامبر و امیرالمومنین حاضرند ما را به فرزندی قبول کنند به شرط اینکه ما این قابلیت را در خود به وجود بیاوریم و از فرزند والدین بودن حرکت کنیم و برسیم به فرزند امام شدن.
🔺نکته اول:
راه فرزند آخرت شدن چیست؟
1⃣عقل گرایی و خرد ورزی
امیرالمومنین علیه السلام :
فَليَصدُق رائِدٌ أهلَهُ ، وَليُحضِر عَقلَهُ ، وَ ليَكُن مِن أبناءِ الآخِرَةِ ؛
رهبر و پیشرو بايد به افراد خود ، راست بگويد و خِردَش را به كار بگيرد و فرزند و اهلِ آخرت باشد ؛
فَإِنَّهُ مِنها قَدِمَ ، وإلَيها يَنقَلِبُ
زيرا كه از آن جا آمده و به آن جا برمى گردد.
کسی که میخواهد فرزند آخرت باشد باید از وهم و خیال و بی عقلی و بی تدبیری فاصله بگیرد و در مسیر عقل و درایت و اندیشه قرار بگیرد.
2⃣ترک هوس، ترک آرزو:
درخطبه ۴۲ فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ [اثْنَتَانِ] اثْنَانِ: اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ
اى مردم! وحشتناکترين چيزى که از آن بر شما مى ترسم، دو چيز است: پيروى از هواى نفس و آرزوى دراز.
فَأَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِي الْآخِرَةَ
امّا پيروى از هوا انسان را از حق باز مى دارد، و امّا آرزوى دراز موجب فراموشى آخرت مى شود.
🔺نکته دوم:
اگر چه دنیا دوست داشتنی است ولی باید از آن گذر کرد
قرآن کریم میفرماید:
《 لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛ آل عمران – ۹۲》
هرگز به [حقیقتِ] نیکی نمی رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.
❄️برای رسیدن به مدارج بالاتر باید از مراتب پایین تر گذر کرد و آنها را فدا کرد.
اگر چه دوست داشتن دنیا در مرتبه اول جزء ذات و نهاد انسان است ولی باید از این دوست داشتن عبور کرد و آن را فدای آخرت کرد، از دنیا گذشت تا فرزند آخرت شد.
در حکمت 31 فرمود:
فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ كسی كه مشتاق بهشت باشد، شهوات و تمايلات سركش را به فراموشى مى سپارد
وقتی عشق بزرگتری مثل عشق خدا و عشق امام زمان عجل و عشق آخرت آمد، انسان عشق مادر دنیا را به فراموشی می سپارد.
🔺نکته سوم:
باید در آغوش مادر رفت
صورت مادی دنیا به همین زمین و خاک است انسان باید با دنیا و با خاک دنیا انس و الفتی داشته باشد.
⏪هم در حیات با خاک باشیم و هم بعد از ممات.
1⃣باید خاکی بود و خاک بازی کرد
پيامبرصلی الله علیه وآله :
اِنَّ التُّرابَ رَبيعُ الصِّبْيانِ
خاك، بهار و تفريحگاهِ كودكان است
❄️پیامبرصلی الله علیه وآله :
اُحِبُّ الصِّبيانَ لِخَمسٍ
من كودكان را به خاطر پنج چيز دوست مى دارم
الأوَّلُ : أنَّهُم هُمُ البَكَّاؤونَ
اوّل آن كه بسيار گریه میکنند _و قلبشان سخت نیست
وَالثّاني : يَتَمرَّغونَ بِالتُّرابِ
دوم آن كه با خاك بازى مى كنند
وَالثّالِثُ : يَختَصِمونَ مِن غَيرِ حِقدٍ
سوم آن كه بدون كينه دشمنى مى كنند
وَالرّابِعُ : لا يَدَّخِرونَ لِغَدٍ شَيئا
چهارم آن كه چيزى براى فردا ذخيره نمى كنند_و به رزاقیت خدا اعتماد دارند
وَالخامِسُ : يُعَمِّرونَ ثُمَّ يُخَرِّبونَ
پنجم آن كه مى سازند و سپس، خراب مى كنند و دلبسته نمیشوند
2⃣بعد از مرگ هم باید به خاک برگشت، بآغوش مادر
این حکمت پاسخی است به مجوسی هایی که می گویند باید جنازه انسان را سوزاند.
📘نوشته اند شخصی زرتشتی در جامعه تبلیغ میکرد که باید جنازه اموات سوزانده شود و خاکستر به باد داده شود.
یکی از علما از او پرسید: بهتر است فرزند را به دست مادر بدهند یا نامادری؟ گفت معلوم است مادر.
او گفت: ان هذه الارض هی الاُم منها خَلَقَ الخَلق فهی اَولَی باَولادِهَا اَن یُرَدّوا اِلیهَ
زمین مادر است و مادر سزاوارتر است به فرزندکه به سویش باز گردد
غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین
