💠وَ سُئِلَ (علیه السلام): كَيْفَ يُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى كَثْرَتِهِمْ؟
از امام عليه السلام پرسيدند: خداوند چگونه همه خلق را با آن کثرتی كه دارند حسابرسی میکند؟

💠فَقَالَ (علیه السلام) كَمَا يَرْزُقُهُمْ عَلَى كَثْرَتِهِمْ.
امام عليه السلام فرمود: همانگونه كه آنها را با آن فزونى كه دارند روزى مى دهد.

💠 فَقِيلَ كَيْفَ يُحَاسِبُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ؟
بار ديگر پرسيدند: چگونه به حساب آنها رسيدگى مى كند در حالى كه او را نمى بينند؟

💠 فَقَالَ (علیه السلام) كَمَا يَرْزُقُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ
فرمود: همانگونه كه به همه آنها روزى مى دهد در حالى كه او را نمى بينند.

⏪ظاهر حکمت این است که شخص به خاطر بی اطلاعی نسبت به توحید و ضعف در خداشناسی سوالاتی مطرح کرده است که حضرت با یک پاسخ ساده او را قانع میکندو اوآگاه به اشتباه خود می شود.

↙️حضرت در این حکمت به دو سوال پاسخ میدهند،
اول سوال در مورد محاسبه خلق در قیامت.
و دوم محاسبه بدون رویت، جالب آنکه حضرت هر دو سوال را با یک جواب، پاسخ میدهد.

⏪ سوال اول:
كَيْفَ يُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى كَثْرَتِهِمْ؟
از امام عليه السلام پرسيدند: خداوند چگونه همه خلق را با آن کثرتی كه دارند حسابرسی میکند؟
فَقَالَ (علیه السلام) كَمَا يَرْزُقُهُمْ عَلَى كَثْرَتِهِم

🔀 این سوال از دو پیش فرض ساخته شده است که یکی درست و یکی اشتباه.
پیش فرض درست: خداوند تک تک افراد را به صورت دقیق و با تمام جزئیات و اعمال مورد محاسبه قرار میدهد.
پیش فرض اشتباه: محاسبه خلق خیلی طولانی خواهد شد.

↙️ توضیح پیش فرض درست:
آیات و روایات در مورد محاسبه دقیق اعمال، صراحت و شدت زیادی دارند که دقت در آنها انسان را در فکر فرو میبرد.
قرآن کریم میفرماید:
《وَ وُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَٰذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا ۚ وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا ۗ وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا ؛ کهف – ۴۹》
اعمال هر کسی در برابر دیدگانش نهاده می شود، پس مجرمان را می بینی که از آنچه در آن است هراسان و بیمناک اند و می گویند: ای وای بر ما، این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرو نگذاشته است مگر آنکه آن را به حساب آورده؟! و هر عملی را انجام داده اند، حاضر می یابند، و پروردگارت به هیچ کس ستم نخواهدکرد.
در سوره زلزال نیز می فرماید:
《فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ 》
هركه قدر ذرّه‌اى نيكى نمود. بيند او پاداش نيك كار خود،
《 وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ؛ زلزال -۸ 》
وهر که بقدر ذرّه‌اى بد كرده است. اجر آن رفتار خود خواهد دید.

📚شیخ صدوق در خصال از پیامبر روایت نقل میکند، محاسبه دقیق است.
لاَ تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ
در قيامت بنده‌اى قدم برنمى‌دارد مگر اينكه از چهار چيز پرسيده شود.
عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ
از عمرش كه در چه چيزى به سر برده،
وَ عَنْ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلاَهُ
و از جوانيش كه در چه چيزى صرف كرد.
وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اِكْتَسَبَهُ وَ فِيمَا أَنْفَقَهُ
و از مالش كه از كجا به دست آورد. و در كجا خرج كرد
وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ .
و از محبت ما اهل بيت.

❌پولدارها به خاطر دارایی محاسبه سخت تری دارند.
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود :
يَدْخُلُ اَلْفُقَرَاءُ اَلْجَنَّةَ قَبْلَ اَلْأَغْنِيَاءِ بِنِصْفِ يَوْمٍ
فقراء پيش از اغنياء داخل بهشت ميشوند بنصف روز آن عالم،
وَ مِقْدَارُهُ خَمْسُمِائَةِ عَامٍ.
و نصف آن روز بقدر پانصد سال دنيا است.

⛔️فقرا با گذشت محاسبه را پشت سر میگذارند. امام صادق علیه السلام فرمود :
إِذَا كَانَ يَوْمُ اَلْقِيَامَةِ أَمَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُنَادِياً يُنَادِي
روز قيامت كه فرا مى‌رسد خداوند بزرگ فرمان مى‌دهد كه منادى ندا كند:
أَيْنَ اَلْفُقَرَاءُ
كجايند فقيران و تنگدستان‌؟
فَيَقُومُ عُنُقٌ مِنَ اَلنَّاسِ
در اين ميان گروهى از مردم به پا مى‌خيزند.
فَيُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى اَلْجَنَّةِ فَيَأْتُونَ بَابَ اَلْجَنَّةِ
پس فرمان صادر مى‌شود كه آنان را به بهشت برند. آنان تا در بهشت مى‌آيند. فَيَقُولُ لَهُمْ خَزَنَةُ اَلْجَنَّةِ قَبْلَ اَلْحِسَابِ
نگهبانان بهشت به آنان مى‌گويند: آيا مى‌خواهيد پيش از حساب وارد بهشت شويد؟
فَيَقُولُونَ أَعْطَيْتُمُونَا شَيْئاً فَتُحَاسِبُوا عَلَيْهِ پاسخ مى‌دهند: مگر شما چيزى به ما داده‌ايد كه حساب آن را مى‌خواهيد؟ خداوند مى‌فرمايد: راست مى‌گويند.
مَا أَفْقَرْتُكُمْ هَوَاناً بِكُمْ وَ لَكِنِ اِدَّخَرْتُ هَذَا لَكُمْ لِهَذَا اَلْيَوْمِ
آن‌گاه خطاب به تهيدستان مى‌گويد: اى بندگان من، من شما را از روى تحقير تهيدست نساختم، بلكه براى امروزتان ذخيره كردم.
ثُمَّ يَقُولُ لَهُمُ اُنْظُرُوا وَ تَصَفَّحُوا وُجُوهَ اَلنَّاسِ
سپس به آنان مى‌گويد: اكنون در ميان مردم بگرديد و بنگريد،
فَمَنْ أَتَىكُمْ مَعْرُوفاً فَخُذُوا بِيَدِهِ وَ أَدْخِلُوهُ اَلْجَنَّةَ
هر كس به شما احسانى نموده است دستش را بگيريد و او را با خود به بهشت بريد.

❌حساب کشی سخت خدا از حاکمان ظالم.
در انوار النعمانیه سید نعمت الله جزایری روایت نقل شده است که:
انه اذا كان يومَ القيامة يُؤتَى بالواليّ فيَقذِفُ على جِسر جهنم
بدرستیکه وقتی روز قیامت میرسد مسئول روی پل جهنم نگه داشته میشود يأمر اللّه سبحانه الجسر فينتفضَ به انتفاضة
خدا به پل میگوید خوب او را تکان بده و عذابش کن.
فيزول كل عظم منه عن مكانه
هر یک از استخوانهای آنها از جایش تکان می خورد.
ثم يأمُرِ اللّه تعالى العظام فترجع الى اماكنها
سپس خداوند تعالی دستور می دهد هر کدام از استخوانها به جای خود باز گردد. ثم يسأل فأن كان مطيعا أخذ بيده و أعطاه كفلين من رحمته
سپس از آنها سوال می شود، اگر مطیع خدا بودند، دست آنها گرفته می شود واز خداوند چند برابر رحمت بر او نازل می شود .
و ان كان للّه عاصيا أخرق به الجسر فهوى به جهنّم مقدار سبعين خريفا.
و اگرگناهکار بودند جسر جهنم به داخل جهنم پرتاب میکند و اندازه هفتاد سال طول میکشد تا به ته جهنم برسد.

⁉️ معلوم است قبل از محاسبه یک تکانه های شدیدی به اینها داده میشود چون اینها با تصمیمات و قوانینی که وضع کردند دل خیلی ها را لرزاندند.

⏪ پیش فرض اشتباه:
محاسبه خلق خیلی طولانی خواهد شد.
گويى سؤال كننده گمان مى كرد محاسبه خدا مانند محاسبه يك حسابدار از افراد مختلف است كه براى هر يك بايد مدتى وقت صرف كند .و اگر تعداد آنها زياد باشد ممكن است ماهها و سالها طول بكشد؛
ولى از قدرت خدا وحسابگرى او غافل بود.

↙️ این فکر از آنجا ناشی میشود که در ميان مردم، معمول است هنگامى كه افرادى مى خواهند مثلاً جيره غذايى خود را بگيرند به صف مى ايستند و هرچه شماره آنها بيشتر باشد صف آنها طولانى تر و مدت گرفتن جيره غذايى زيادتر مى شود. در حالى كه خداوند در آنِ واحد جيره غذايى همه را به آنها مى رساند ،
بى آنكه صفى وجود داشته باشد يا براى آن معطل شوند.

↩️پاسخ حضرت به سوال این شخص!!
امام عليه السلام براى این شخص مثالى زد تا به نكته اصلى مطلب كه قدرت وسيع خدا بر همه چيز است پى ببرد.
حضرت در پاسخ او فرمود:
فقال عليه السلام: كَمَا يَرْزُقُهُمْ عَلَى كَثْرَتِهِمْ
همانگونه كه آنها را با آن فزونى كه دارند روزى مى دهد.
بلکه روزی دادن به خلق مشکل تر از محاسبه است زیرا محاسبه یک بار اتفاق می افتد ولی روزی باید هر روز بلکه هر لحظه انجام شود

💠وَ سُئِلَ (علیه السلام): كَيْفَ يُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى كَثْرَتِهِمْ؟
از امام عليه السلام پرسيدند: خداوند چگونه همه خلق را با آن کثرتی كه دارند حسابرسی میکند؟

💠 فَقَالَ (علیه السلام) كَمَا يَرْزُقُهُمْ عَلَى كَثْرَتِهِمْ.
امام عليه السلام فرمود: همانگونه كه آنها را با آن فزونى كه دارند روزى مى دهد.

💠 فَقِيلَ كَيْفَ يُحَاسِبُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ؟
بار ديگر پرسيدند: چگونه به حساب آنها رسيدگى مى كند در حالى كه او را نمى بينند؟

💠 فَقَالَ (علیه السلام) كَمَا يَرْزُقُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ
فرمود: همانگونه كه به همه آنها روزى مى دهد در حالى كه او را نمى بينند.

⤵️سؤال كننده سپس سؤال ديگرى را در همين موضوع عنوان كرد و تصورش اين بود كه محاسبه كردن نياز به رويارويى دارد، در حالى كه مردم خدا را نمى بينند، ازاينرو سؤال كرد چگونه آنها را محاسبه مى كند در حالى كه او را نمى بينند؟
گویا سوال کننده خداوند را کاملا با مردم مقایسه میکرده و برای او جسم قائل بوده است، و از آنجایی که در دنیا هر کسی میخواهد به کسی چیزی بدهد باید روبروی او بایستد،
او میگوید چگونه میشود محاسبه کرد و دیده نشد؟

↩️در حالی که خداوند از آسمان و زمين براى خلائق روزى مى فرستد، درختان ميوه مى دهند، زمينها دانه هاى غذايى را پرورش مى دهند، حيوانات شيرده شير مى دهند و خلاصه ابر و باد و مه و خورشيد و فلك دركارند و روزىِ روزى خواران را مى رسانند بى آنكه كسى رازق حقيقى را با چشم ببيند.

↩️در قيامت نيز همين گونه است: نامه هاى اعمال گشوده مى شوند و همه انسانها در برابر ميزان عدل پروردگار قرار مى گيرند و وزن اعمال آنان و محاسبه كارهاى تمام عمرشان، در يك لحظه انجام مى شود. بدون اینکه خداوند قابل رویت باشد.

⏪معنای دیگری برای کلام حضرت وجود دارد که معنای لطیف تری دارد :

📚طبق نقلی که علامه شوشتری از عقد الفرید بیان کرده است، این سوال از طرف سلمان فارسی مطرح شده است و او یک شخصیت عادی و بی اطلاع نسبت به مبانی توحیدی نبوده است که بخواهد در مورد رویت الهی و … سوال کند،
بلکه گویا کلام او ناظر به معنای دیگری بوده است. و پرسید
وَ سُئِلَ علیه السلام: كَيْفَ يُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى كَثْرَتِهِمْ؟

⛔️در واقع سوال این است که کیفیت محاسبه در قیامت چیست؟
همانگونه که قرآن کریم از زبان ابراهیم خلیل می فرماید:
《 وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ؛ بقره – ۲۶۰ 》
حضرت ابراهیم که در زنده شدن مردگان شکی نداشت، میخواست کیفیت این امر را بداند.
سوال کننده که سلمان باشد نیز شکی در محاسبه خلائق با همه کثرتشان ندارد، بلکه از کیفیت محاسبه سوال میکند.

⭕️پاسخ حضرت این است که:
كَمَا يَرْزُقُهُمْ عَلَى كَثْرَتِهِمْ.
همانگونه که بر کثرتشان روزی می گیرند.
همانگونه افراد زیادی در دنیا زندگی میکنند و هر کدام یک محاسبه در روزی دارند و طبق یک مقدار مشخصی به آنها روزی داده میشود، در قیامت هم افراد مختلف متناسب با اعمالشان محاسبه میشوند و اینگونه نیست که؛
“همه با یک چوب رانده شوند”

⏪عوامل زیادی در کم و زیاد شدن روزی دخیل هستند.

1⃣ کار کردن:
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند :
إنَّ اللّهَ یُبغِضُ الصَّحیحَ الفارِغَ لا فی شُغلِ الدنیا ولا فی شُغلِ الآخِرَةِ
پروردگار عالم سالم بیکار را دوست ندارد.

2⃣ کسب تخصص:
امیرالمومنین صلواهَ الله علیه فرمود :
قِيمَةُ كُلِّ امْرِئٍ مَا يُحْسِنُه‏
(ارزش و قیمت انسان به تخصص اوست .

3⃣خوش رفتاری با مردم:
امیر المومنین علبه السلام فرمود :
فی سِعَةِ الاخلاقِ کنُوزُ الارزاق
گنج‌های رزق دراخلاق خوب نهفته است.

4⃣ صدقه :
حضرت در حكمت ۲۵۸ فرمود :
إذا أمْلَقْتُمْ فَتاجِرُوا اللهَ بِالصَّدَقَةِ
هر زمان فقير و نيازمند شديد با دادن صدقه با خداوند معامله و تجارت كنيد.

5⃣گناه نکردن و استغفار کردن:
امیرالمومنین علیه السلام فرمود :
إذا أبْطَئَتِ الاْرْزاقُ عَلَیْکَ، فَاسْتَغْفِرِ اللهَ یُوَسِّعْ عَلَیْکَ فیها
هنگامى که روزى براى تو سخت شد از گناهانت استغفار کن خداوند روزى تو را وسیع مى گرداند.
قرآن کریم میفرماید:
《 اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً 》
پروردگارتان آمرزش بخواهيد كه او همواره آمرزنده است .
《 یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِّدْرَاراً 》
بر شما از آسمان باران پى در پى فرستد.
《 وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَال وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَّکُمْ جَنَّات وَیَجْعَلْ لَّکُمْ أَنْهَاراً؛ نوح – ۱۰، ۱۴ 》
شما را به اموال و پسران يارى كند و برايتان باغها قرار دهد و نهرها براى شما پديد آورد.

↩️ همانگونه که روزی مردم در دنیا با حساب و کتاب و برنامه ریزی است و هر کسی سر سفره ی اعمال خودش می نشیند، در قیامت هم حسابرسی افراد طبق یک قاعده ی خاصی است و هر کسی سر سفره اعمال خود نشسته است.

⛔️در بخش دوم هم سائل میپرسد “کیفیت” محاسبه بدون رویت چیست؟ حضرت میفرماید مانند “رزاقیت” بدون رویت است.
فَقِيلَ كَيْفَ يُحَاسِبُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ؟ فَقَالَ علیه السلام كَمَا يَرْزُقُهُمْ وَ لَا يَرَوْنَهُ

⭕️در واقع حضرت میفرماید :
در بحث رزق و در بحث محاسبه رویت ملاک نیست . همانگونه که امروزه نیز این بحث برای ما جا افتاده که میشود بدون دیدن کسی، از طریق فضای مجازی و به صورت غیابی برای او دادگاه تشکیل شود و محاسبه شود. یا بدون رویت ، پولی در کارت بانکی انسان ریخته شود.

⏪ولی کیفیت محاسبه افراد به کیفیت روزی آنها بستگی دارد.

◀️هر کسی نعمت بیشتری داشت، محاسبه دقیق تری دارد.

◀️هر کسی ظرفیت و استعداد بیشتری داشت، انتظاری که از او میرود بیشتر است همانگونه که در روایت داریم:
یُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ سَبْعُونَ ذَنْباً قَبْلَ أَنْ یُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ
خداوند در روز قیامت هفتاد گناه جاهل را می بخشد در حالی که هنوز یک گناه از عالم را نبخشیده است.

↔️ و شاید بتوان این نتیجه را نیز گرفت که: انسان باید به کسی پاسخگو باشد که از او روزی میگیرد. روزی ما را خدا میدهد و ما باید به او پاسخگو باشیم و دنبال کسب رضایت او باشیم. نه اینکه روزی خدا را بخوریم و دنبال جلب رضایت مردم باشیم.

🔻نکته:
سرعت محاسبه الهى یا کُندی حاسبه الهی؟!
در آیات و روایات دو دسته مطلب داریم: گروهی که حسابرسی قیامت را سریع میدانند و گروهی که حسابرسی قیامت را با تعلل و زمان بر میدانند. وجه جمع بین این دو دسته آیات و روایات چیست؟!

⏪ قرآن مجيد در هشت آيه مختلف خداوند را «سريع الحساب» میداند.
《إِنَّ اللهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ》
《وَاللهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ》
《وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ》

📚در روايات اسلامى نيز مى خوانيم:
إنَّهُ سُبْحانَهُ يُحاسِبُ جَميعَ عِبادِهِ عَلى مِقْدارِ حَلْبِ شاةٍ
خداوند حساب همه بندگان را در زمان كوتاهى به اندازه دوشيدن گوسفند رسيدگى مى كند.

📚در روايت ديگرى آمده است:
إنَّ اللهَ تَعالى يُحاسِبُ الْخَلائِقَ كُلَّهُمْ في مِقْدارِ لَمْحِ الْبَصَرِ
خداوند حساب همه بندگان را در يك لحظه رسیدگی میکند.
از طرف دیگر ما میگوییم،
“یوم الحساب” و میدانیم که قرآن میفرماید:
《 فِى يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ؛ معارج – ۱۴ 》
هر روز قیامت پنجاه هزار سال دنیاست.

❌ این دو دسته آیات و روایات با یکدیگر تنافی ندارند زیرا:

◀️ اولا؛ قیامت مثل دنیا نیست که یک روزش برای همه ۲۴ ساعت باشد، بلکه متناسب با هر کسی کم و زیاد است (شبیه همین چیزی که در دنیا می گوییم یک شب مریض بودم، یک عمر گذشت).

💮پیامبر در مورد طولانی بودن روز قیامت فرمود:
وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ إِنَّهُ لَيُخَفَّفُ عَلَى الْمُوْمِنِ حَتَّى يَكُونَ أَخَفَّ عَلَيْهِ مِنْ صَلاةٍ مَكْتُوبَةٍ يُصَلِّيهَا فِي الدُّنْيَا
قسم به كسى كه جان من در قبضه قدرت اوست اين روز طولانى آنقدر نسبت به فرد باايمان سبك مى شود كه حتى از مدت زمان خواندن يك نماز كه در دنيا مى خواند كمتر خواهد بود.

◀️ ثانیا؛ حتی شاید برای همان گناهکار هم زمان محاسبه کوتاه باشد و خداوند سریع حسابرسی کند ولی خود نگه داشتن گناهکار در صحرای محشر و نگهداشتن او پای محاسبه یک نوع اضطراب و عذاب برای اوست .
(محاسبه کوتاه است ولی در عین حال او را در دادگاه عدل الهی معطل میکنند تا عذاب بکشد)

⛔️مرحوم کمره ای حکمت ۳۰۰ را به شعر در آورده است:
شد سئوال از علی چگونه خدا*
به حساب بشر رسد یکجا؟
گفت: چونانکه بر گروه بشر *
رزق و روزی رسانده سرتاسر
گفته شد: چون رسد حساب بشر*
از پس غیب بی نگاه و نظر؟
گفت: چونانکه هر دم از پس غیب *
روزی آرد به خلق بی شک و ریب

اللهم اجعل عواقب اومرنا خیراً