💠وَ قَالَ (علیه السلام): مَنْ بَالَغَ فِي الْخُصُومَةِ أَثِمَ
كسى كه در دشمنى با مخالفان افراط كند، آلوده گناه مى شود.

💠 وَ مَنْ قَصَّرَ فِيهَا ظُلِمَ
و كسى كه كوتاهى كند بر خود ستم كرده و حقش ضايع مى گردد.

💠وَ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَتَّقِيَ اللَّهَ مَنْ خَاصَمَ.
و كسى كه در مقام خصومت برآيد نمى تواند حق تقوا را رعايت كند.

🔹در مجموعه معارف اسلامی، چهار اصطلاح (بغض، کینه، عداوت، خصومت) به چشم میخورند که در عین نزدیکی معنا، هر کدام اشاره به مراحلی دارند که در پی هم ایجاد می شوند و هر مرتبه ای زمینه را برای مرحله بعد فراهم می کند

🔸۱. بغض:
به معنای تنفر نفس از چیزی است و در مقابل حبّ قرار می گیرد و لذا حبّ به معنای تمایل نفسانی می باشد.

🔹۲. حِقد:
مرحله ای قوی تر از بغض است وآن به معنای عداوت باطنی است، غضب و خشمی که در قلب آدمی جایگزین شود و خارج نگردد و عیان نشود، حقد نامیده می شود.

↙️این دو وصف، از اوصاف نفسانی هستند و هیچگاه عیان نمی شوند.

🔸۳. عداوت :
از ماده «عدا» به معنای تجاوز آشکار از حدود است، به عبارت دیگر کینه آشکار شده عداوت شمرده می شود.
ظاهر شدنی که همه میدانند ولی به درگیری نرسیده است

🔹۴. خصومت :
به معنای نزاع و درگیری و مجادله طرفین است که منجر به غلبه یکی بر دیگری گردد میشود
.
↙️ این دو وصف ظهور و بروز خارجی دارند و عیان اند

🔻نکته
اگر چه این چهار لفظ هر کدام معنای خاص به خود را دارد ویک مرحله را شامل میشود ولی در روایات گاه این کلمات به جای یکدیگر استعمال شده اند.

🔸خصومت و دشمنی آثار سوء فراوانی دارد که در روایات به آنها اشاره شده است:

🔹الف. ثمره دشمنی، دل‌مشغولی و باز ماندن از کارهای مهم است
امام صادق علیه السلآم فرمود :
إِيَّاكُمْ وَ الْخُصُومَةَ فَإِنَّهَا تَشْغَلُ الْقَلْبَ وَ تُورِثُ النِّفَاقَ وَ تَكْسِبُ الضَّغَائِن
بپرهيزيد از ستيزه و دشمنى، زيرا دل را به خود مشغول میكند و نفاق به بار می آورد و موجب پديد آمدن کینه در دلها میشود.

🔸ب. دشمنی نشان دهنده‌ی بی خردی است. حضرت در غررالحکم فرمود:
الْمُخَاصَمَةُ تُبْدِي سَفَهَ الرَّجُلِ ‏
دشمنى كردن نشان دهنده سفاهت و بی خردی انسان است

🔹ج. خصومت ارزش انسان را از بین میبرد
پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود :
مَن لاحَى الرِّجالَ سَقَطَت مُروءَتُهُ و ذَهَبَت كَرامَتُهُ .
هركه با مردم به ستيزه درآید ، انسانيتش ساقط شود و حرمتش از بين برود.

🔸د. خصومت و دشمنی انسان را به حیوانیت میرساند.
إِنَّ السِّبَاعَ هَمُّهَا الْعُدْوَانُ عَلَى غَيْرِهَا بدرستی که این درندگان هستند که همه همتشان حمله به دیگران است

🔹و. خصومت و دشمنی نشانه بی مبالاتی است.
عِلَّةُ الْمُعَادَاةِ قِلَّةُ الْمُبَالاة
دشمنی و خصومت نشان دهنده بی مبالاتی به حقوق مردم و قوانین الهی است.

🔸ه‍. دشمنی، هلاکتی دارد.
حضرت علی علیه السلام در غرائب الحدیث ۳ فرمودند:
إِنَّ لِلْخُصُومَةِ قُحَماً
خصومت هلاکت دارد

⏪در این حکمت حضرت سه نکته در مورد خصومت و دشمنی بیان میکند:

1⃣ زیاده روی در خصومت انسان را به گناه می کشاند.
معمولا خصومت و ستيز با ديگران قابل كنترل نيست، حتى بهترين افراد وقتى گرفتار آن مى شوند و آتش خشم و غضب در آنان شعله ور مى گردد قادر به كنترل خويشتن نيستند عصبانیت مرتبه ای از دیوانگی است.
انسان گرفتار گناهانى از قبيل ظلم و ستم، گفتن سخنان ناروا، ريختن آبروى ديگران و اذيت و آزار مسلمانان مى شوند. چه بسیار قتل ها و جراحت ها که در اثر همین خصومت و دشمنی به وجود می آید.

2⃣ ناتوانی در اعاده حق، باعث تضییع حق میشود.
قرآن مجيد نيز در ذيل آيات نهى از ربا مى فرمايد:
لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ
نه ظلم كنيد و نه ظلم به شما شود.
اگر چه اين آيه درباره رباخواران است؛ ولى در حقيقت يك شعار وسيع اسلامى است كه دستور مى دهد به همان نسبت كه مسلمانان بايد از ستمگرى بپرهيزند بايد از تن دادن به ظلم نيز اجتناب كنند.
در خطبه ۲۹ آمده:
لَا يَمْنَعُ الضَّيْمَ الذَّلِيلُ
بدانيد كه افراد ضعيف و پست هستند که نمى توانند ظلم و ستم را از خود دور كنند.

3⃣ وارد شدن در نزاع و خصومت اکثرا همراه با آفت و ظلم است.
به طور معمول و در اکثر مواقع از آنجایی که خشم و خصومت همراه با از کار افتادن عقل است، نمی توان بدون آفت و خسارت از خصومت خارج شد و در اکثر موارد رعایت عدالت در خصومت کاری سخت یا نشدنی است.

🔹 در بخش اول حضرت می فرماید :
ظلم نکنید،
در بخش دوم میفرماید مظلوم نباشید،
در مرحله سوم میفرماید ورود به خصومت نوعا همراه با ظلم است.

🔹خصومت با ظلم ممنوع، خصومت با عُجب ممنوع
در مسائل علمی گاهی که نظرات با هم اختلاف پیدا می کنند، به نزاع و خصومت میرسد.

📙ابن ابی الحدیددر کتاب خود میگوید:
و قد نَهی العُلَماء عن الجَدَل و الخُصُومَة فی الکلام و الفقه و قالوا إنهما مظنةُ المُباهاة و طلب الرئاسة و الغلبة
علمای علم اخلاق حتی در امور مهمی مثل فقه و عقاید نیز از بحث و مجادله ای که باعث خود برتر بینی و تفاخر و ریاست طلبی بشود منع کرده اند
و أما الخُصومَة فی غیرِ العِلمِ کمُنازِعةِ الناس بعضُهم بعضاً فی أمورهم الدنیائیة فقد جاءَ فی ذَمِّها و الَنهی عَنها شَیءٌ کَثیر
روایات و آیات زیادی در باب اجتناب از خصومت های دنیایی وارد شده است

⁉️سوال:
حالا که نه میتوان مظلوم بود نه ظالم، نه میتوان سالم از خصومت خارج شد، وظیفه چیست؟!

◀️ اولا : پیشگیری
وظیفه وارد نشدن در خصومت است؛ تا آنجایی که میشود.
افراد باشخصيت و متّقى سعى مى كنند حتى الامكان با كسى به جر و بحث و ستيز و خصومت برنخيزند و از مواضع خصومت دوری کنند.

◀️ ثانیا: صرفنظراز حق خود؛
اگر جایی هیچ راهی جز ورود به مخاصمه نداشته باشند، از بعضى حقوق خود صرف نظر مى كنند و آن را به مخالف مى دهند تا در اين ميدان خطرناك وارد نشوند. تا جایی که میشود از حقوق شخصی صرف نظر شود تا وارد مرحله ظلم نگردد
درخطبه ۱۵۱ آمده:
وَ اقْدَمُوا عَلَى اللَّهِ مَظْلُومِينَ وَ لَا تَقْدَمُوا عَلَيْهِ ظَالِمِين‏
بر خدا مظلوم وارد شوید، ولی به هیچ وجه با ظلم بر خدا وارد نشوید.
در منهاج البراعه آمده:
اَنَّ اَلْخُصُومَهُ دَاءٌ لاَ دَوَاءَ لَهُ وَ لَا يَحْصُلُ مِنْها اِلاّ الضَّرَرَ وَ الْخَسَارَ
خصومت و دشمنی درد بی درمان است و تنها نتیجه اش ضرر و خسارت است
فَانَّ الدَّاخِلَ فِيهَا اِذَا بَالَغَ ياثِمٌ وَ يَبْتَلِي بِالْخِسَارِ اَلاِخْرَوِيِّ
زیرا کسی که وارد خصومت شد و زیاده روی کرد ظلم کرده و به خسارت اخروی دچار میشود
وَ اَنْ قَصُرَ ظُلْمٌ وَ يُبْتَلِي بِالخِسارِ الدُّنْيَوِيَّ
و اگرهم کوتاهی کند، حقش ضایع میشود و خسارت دنیوی متحمل میشود
…فَلَابُدَّ لَهُ مِنْ عُدْمِ اَلدُّخُولِ فِي الْخُصُومِهِ وَ الْوُقُوفِ دَائِماً عَلَي الصُّلْحُ وَ الصَّلَاحُ
پس بهترین کار این است که انسان در خصومت و دشمنی داخل نشود و بر مسیر صلح و صفا باشد.
اگر جایی ظلمی واقع شد مظلوم شدن بهتر از ظالم شدن است.

⏪خصومت و دشمنی در آئینه روایات

🔸۱. دشمنی با مردم در حد شرک است
پيامبر صلی الله علیه و آله :
ما نُهِيتُ عن شَيءٍ بَعدَ عِبادَةِ الأوثانِ ما نُهِيتُ عَن مُلاحاةِ الرِّجالِ
من بعد از نهى شدن از بت پرستى، از چيزى به اندازه كشمكش كردن با مردمان نهى نشدم.

🔹۲. دشمنی بدی ها را آشکار میکند.
پيامبر صلی الله علیه وآله:
إيّاكُم و مُشارَّةَ النّاسِ ؛ فإنَّها تُظهِرُ العَرَّةَ و تَدفِنُ الغُرَّةَ
از مخاصمه كردن با مردم بپرهيزيد، كه اين كار عيبها را برملا مى سازد و خوبيها را دفن مى كند.
وقتی انسان در سرازیری دشمنی و خصومت افتاد،هر کدام از دو طرف تلاش میکنند برای سرکوب کردن دیگری در زندگی او بگردند و نقاط ضعفی پیدا کنند و آبروی انسان را ببرند.

🔸۳. شوخی های نابجا شروع دشمنی است. امیرالمومنین علیه السلام :
لِکلِّ شَی ءٍ بَذْرٌ وَبَذْرُ العَداوَةِ الْمِزاحُ
هر چیزی بذری دارد و بذر عداوت شوخی می باشد.
بسیار پیش می آید که انسان در مواجهه با دوستانش شروع به شوخی میکند، شوخی هایی که باعث رنجش خاطر شخص میشود ولی به هر دلیلی نمیتواند جبران کند و همین شوخی دوستی را تبدیل به دشمنی میکند.
حضرت درنامه ۳۱ فرمود :
وَ لَا تُضِيعَنَّ حَقَّ أَخِيكَ اتِّكَالًا عَلَى مَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ
هيچ گاه حقّ برادرت را، به اعتماد روابط دوستانه اى كه با او دارى ضايع مگردان
فَإِنَّهُ لَيْسَ لَكَ بِأَخٍ مَنْ أَضَعْتَ حَقَّه
چه، آن كس كه حقّ او را ضايع مى كنى ديگر برادرت نيست.

🔹۴. بی مبالاتی علت دشمنی است
امیرالمومنین علیه السلام :
عِلَّةُ الْمُعاداةِ قِلَّةُ الْمُبالاتِ
عامل دشمنی با خدا و خلق او، بی مبالاتی نسبت به احکام الهی است.
بی مبالاتی به احکام الهی، بی مبالاتی در گفتگو ، نشست و برخاست و بی توجهی به حقوق دیگران از عوامل و علل ایجاد کننده حقد و کینه و دشمنی است

🔸۴. تخریب دیگران، عامل دشمنی است امام صادق علیه السلام فرمود:
الاستِقصاءُ فُرقَةٌ ، الانتِقادُ عَداوَةٌ
باريك بينى و مو شكافى امور دوستان مايه جدايى است، و خرده گيرى، مايه دشمنى است
انتقاد اگر درست و خیرخواهانه باشد در ذیل امر به معروف جای میگیرد و خیلی ارزش مند است ولی گاهی هدف از انتقاد زیر سوال بردن طرف مقابل است
انتقاد منصفانه باشد خیر خواهانه باشد و واقعا انتقاد درست باشد که اگر نباشد باعث ایجاد خصومت میگردد

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین