بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۳/۱۰/۸. ۲۴جمادی الثانی
حکمت ۲۷9
وَ قَالَ عَليهِ السَّلامُ
إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا.
امام (عليه السلام) فرمود:
هنگامى که نافله ها (مستحبات) به فرائض (واجبات) زيان رساند، آن ها را ترک گوييد.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ، فَارْفُضُوهَا.
هنگامى كه نافله ها و مستحبات به فرائض زيان رساند، آنها را ترك گوييد.[رْفُضُوهَا]
⏪توان و استعداد باید صرف امور مهمتر شود.
توان و استعداد و وقت انسان هرچه باشد محدود است؛ اگر بخواهد آنها را براى انجام مستحبات به شكل گسترده به كار گيرد چه بسا از واجبات باز مى ماند.
در اينگونه موارد بايد هشيار بود و كارى نكرد كه لطمه به واجبات بخورد.
گاه در سفرهاى زيارتى يا عزادارى ها، بعضى چنان افراط مى كنند كه نمازهاى واجب آنها لطمه مى خورد.
بعضى افراد را مى بينيم كه سخاوتمندند و در راه كمك به ايتام و مؤسسات خيريه پيشگام مى شوند؛ ولى در پرداختن وجوهات واجب شرعى خود تعلل مى ورزند و چه بسا آن بذل و بخشش مستحب، آنها را از انجام اين فريضه الهى باز دارد.
انسان آگاه و بيدار كسى است كه اجازه ندهد واجباتش قربانى مستحباتش شود.
⏪ تفکرات اشتباه، عامل ترجیح مستحب بر واجب
دليل رها كردن واجبات و پرداختن به مستحبات عوامل متعددی دارد:
1⃣ اینکه عامه مردم آن را بيشتر مى پسندند؛ مانند شركت در ساختن مؤسسات خيريه نسبت به پرداختن وجوهات شرعيه.
2⃣يا اينكه انجام آن مستحب نشاط آور است ولى انجام آن واجب چندان نشاطى ندارد؛ مانند سفرهاى زيارتى مخصوصاً با كاروان هاى مرفه كه انسان را به نشاط مى آورد؛ ولى هرگاه بخواهد نمازهاى قضاى واجب را به جا بياورد ملالت پيدا مى كند.
3⃣ یا اینکه بعضى از عوام نيز چنين پندارند كه واجبات ثوابى ندارد، چون وظيفه انسان است؛ ولى مستحبات ثواب فراوانى دارد غافل از اينكه ثواب واجبات بسيار بيشتر است.
⏪ باید وظیفه مهم را تشخیص دهیم و به آن عمل کنیم.
پیامبر گرامی اسلام فرمود:
اى على جان ششصد هزار گوسفند مىخواهى،
یا ششصد هزار دینار،
یا ششصد هزار جمله؟
عرض کرد: اى رسول خدا! ششصد هزار جمله.
پیامبر فرمود: آن ششصد هزار جمله را در شش جمله خلاصه مىکنم.
1⃣ یا علیُّ إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بالفَضائلِ فاشتَغِلْ أنتَ بِإتمامِ الفَرائضِ. هرگاه دیدی مردم به فضایل و مستحبات میپردازند، تو به کامل کردن واجبات بپرداز.
2⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بِعَمَلِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بعَمَلِ الآخِرَةِ.
هرگاه دیدی مردم سرگرم دنیایند، تو سرگرم آخرت شو.
3⃣ و إذا رأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بِعُیوبِ الناسِ فاشتَغِلْ أنتَ بِعُیوبِ نفسِکَ
و هرگاه دیدی مردم به عیبهای دیگران میپردازند، تو به عیبهای خودت بپرداز.
4⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بتَزیینِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بتَزیینِ الآخِرَةِ.
و هرگاه دیدی مردم به آراستن دنیا میپردازند، تو به زینت دادن آخرت بپرداز.
5⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتغِلونَ بکَثرَةِ العَمَلِ فاشتَغِلْ أنتَ بصَفوَةِ العَمَلِ.
و هرگاه دیدی مردمی به زیادی عمل میپردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز.
6⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَتوسَّلُونَ بالخَلقِ فَتَوَسَّلْ أنتَ بالخالِقِ.
و هرگاه دیدی مردم به خلق متوسل میشوند، تو به خالق متوسل شو.
⛔️نباید اهم را فدای مهم کرد
امام باقر علیه السلام می فرماید:
قَالَ لِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ يَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا لِي لَا أَرَاكَ تَتَطَوَّعُ بَيْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ كَمَا يَصْنَعُ النَّاسُ
يك نفر از اهالى مدينه انتقاد مىكرد و مىگفت: يا ابا جعفر. من تاكنون نديدهام كه مانند ديگران درفاصلۀ اذان و اقامه به نماز نافله بپردازى؟
قَالَ قُلْتُ إِنَّا إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نَتَطَوَّعَ كَانَ تَطَوُّعُنَا فِي غَيْرِ وَقْتِ فَرِيضَةٍ فَإِذَا دَخَلَتِ الْفَرِيضَةُ فَلَا تَطَوُّعَ.
من به او پاسخ دادم كه ما خانواده هرگاه نافله بخوانيم، در وقت ويژۀ فرائض نمىخوانيم. هرگاه وقت ويژۀ فرائض داخل شود، نماز نافله مقبول و پذيرفته نخواهد شد.
مقصود حضرت این است که در زمانی که مختص به نماز است، سزاوار نیست انسان به کار دیگری بپردازد.
⛔️خشم امام صادق بر کسی که اهم و مهم را رعایت نکند. امام صادق:
إِنِّي لَأَمْقُتُ الرَّجُلَ يَكُونُ قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ ثُمَّ يَنَامُ حَتَّى يُصْبِحَ لَا يَسْمَعُ اللَّهُ مِنْهُ شَيْئاً. من خشمگینم از شخصى که مشغول تلاوت قرآن در شب هست بعد سر به بستر مى گذارد و مى خوابد تا صبح ، خداوند دیگر از او چیزى از اذکار و دعاها و… نمى شنود.
📕راوی میگوید:
خَرَجْتُ أَنَا وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَائِذٌ الْأَحْمَسِيُّ حَاجِّينَ
راوی موسى حناط می گوید :
من و جمیل بن دراج و عائذ احمسى براى انجام حج مى رفتیم.
قَالَ وَ كَانَ يَقُولُ عَائِذٌ لَنَا إِنَّ لِي حَاجَةً إِلَى
َ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهَا
عائذ پیوسته مى گفت : خدمت امام صادق که برسیم یک سوال دارم باید از ایشان بپرسم.
قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ فَلَمَّا جَلَسْنَا قَالَ لَنَا مُبْتَدِئاً
بالاخره خدمت امام رسیدیم همین که نشستیم قبل از سوال امام فرمود:
مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَيْهِ لَمْ يَسْأَلْهُ عَمَّا سِوَى ذَلِكَ
هر کس واجبات خدا را انجام دهد ازاو بابت چیز دیگرى بازخواست نخواهد کرد. قَالَ فَغَمَزَنَا عَائِذٌ
در این موقع عائذ چشمکى به ما زد.
فَلَمَّا قُمْنَا قُلْنَا مَا حَاجَتُكَ
وقتى از خدمت امام مرخص شدیم به عائذ گفتیم چرا سوال خود را نپرسیدی ؟ قَالَ الَّذِي سَمِعْنَا مِنْهُ
گفت همان فرمایشى که فرمود جواب سوال من بود.
إِنِّي رَجُلٌ لَا أُطِيقُ الْقِيَامَ بِاللَّيْلِ فَخِفْتُ أَنْ أَكُونَ مَأْثُوماً مَأْخُوذاً بِهِ فَأَهْلِكَ.
من آدمى هستم که طاقت قیام شب و شب زنده دارى را ندارم ، مى ترسیدم با این کوتاهى مقصر باشم و گناهکار و هلاک شوم.
(که امام علیه السلام قبل از سوال جوابم را داد)
↙️اگرچه از روایات و آیات و سیره عملی ائمه معلوم میشود نباید در صورت امکان خود را قانع به فرائض تنها نمود.
💮در حکمت ۳۹ حضرت فرمود:
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ، إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ.
امام (عليه السلام) فرمود: کارهاى مستحب اگر به واجبات زيان برساند موجب قرب به خدا نمى شود.
در ذیل این حکمت نیز توضیحات جامعی در مورد قرب ایجاد نکردن نوافل در صورت ضرر به فرائض بیان شد.
⏪ البته که بین دو حکمت تفاوتی نیز هست.
در حکمت ۳۹ بحث در مورد،
“قربه الی الله” انجام دادن است.
مقدس مآبی و جانماز آب کشیدن با اموری که اصلا خداوند آن ها را اینقدر جدی و با اهمیت معرفی نکرده است؛ جور در نمی آید.
یعنی ما بخواهیم با قصد قربت کاری کنیم که خداوند آن را در مرحله دوم و سوم از اهمیت قرار داده است.
ولی در حکمت ۲۷۹ بحث در مورد ضرر زدن به واجبات با مستحبات است نه قصد قربت کردن با آنها.
⏪ قاعده کلی:
اولویت با طاعت است. و طاعت با واجبات محقق میشود
در نامه ۶۹ به حارث همدانی فرمود:
أَطِعِ اللَّهَ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ، فَإِنَّ طَاعَةَ اللَّهِ فَاضِلَةٌ عَلَى مَا سِوَاهَا
در همه كارهايت خدا را اطاعت كن، كه اطاعت خدا از همه چيز برتر است.
وَ خَادِعْ نَفْسَكَ فِي الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا
نفس خود را در واداشتن به عبادت فريب ده، و با آن مدارا كن، و به زور و اكراه بر چيزى مجبورش نساز.
وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا، إِلَّا مَا كَانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَرِيضَةِ، فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا.
و در وقت فراغت و نشاط به كارش گير، جز در آنچه كه بر تو واجب است، و بايد آن را در وقت خاص خودش به جا آورى.
🔻نکته:
ابن ابی الحدید در ذیل حکمت
” إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ، فَارْفُضُوهَا” میگوید:
هذا ظاهرُهُ ما ذکَرنا و باطِنُهُ أمرٌ آخَر
ابن ابی الحدید میگوید این امر که در مواجهه اهم و مهم، باید طرف اهم را گرفت و طرف مهم را رها کرد یک بحث عقلی مورد پذیرش همگان است.
(هرچند شاید عده ای در عمل، کوتاهی کنند و مهم را بر اهم ترجیح دهند) ولی باطن کلام حضرت چیز دیگری است.
💮شاید بتوان کلام حضرت را اینگونه ترجمه کرد:
اگر نوافل به اصل فرائض ضربه بزنند، قطعا باید آنها را ترک کرد زیرا اهمیت واجب بیشتر از مستحب است.
ولی در بسیاری از موارد مستحب باعث ترک واجب نمیشود بلکه باعث،
“کم شدن کیفیت واجب” میشود،
که این مطلب همان ضرر است.
یعنی اگر بنا باشد عمل مستحبی ما باعث شود که واجب ما تحت تاثیر قرار بگیرد این بیراهه رفتن است. بلکه در روایات فرمودند مستحب تکمیل کننده واجب است نه تضعیف کننده آن.
⛔️مستحبات برای تکمیل واجبات وضع شده اند نه برای از بین بردن کیفیت واجبات. امام باقر علیه السلام:
إِنَّ الْعَبْدَ لَيُرْفَعُ لَهُ مِنْ صَلَاتِهِ نِصْفُهَا أَوْ ثُلُثُهَا
نـمازى كه بـنده بجا مى آورد، گاهى نصف و گاهى يك سوم
أَوْ رُبُعُهَا أَوْ خُمُسُهَا فَمَا يُرْفَعُ
و گاهى يك چـهارم و گاهى يك پنجـم آن بالا برده مى شـود،
فَمَا يُرْفَعُ لَهُ إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَيْهِ بِقَلْبِهِ
و تنها نمازی بالا برده میشود كه با توجّـه قـلبى انجام گـيرد.
وَ إِنَّمَا أَمَرْنَا بِالنَّافِلَةِ لِيَتِمَّ لَهُمْ بِهَا مَا نَقَصُوا مِنَ الْفَرِيضَةِ.
مـردم مـأمور به انجـام نـمازهاى مستحب شـده اند تا نقص نـماز واجب آنها توسـط مسـتحبات جبران شـود.
↙️خب اگر مستحب برای تکمیل واجب آمده، نباید انجام آن ضرری به اصل یا کیفیت واجب وارد کند.
🔻نکته1:
یکی از امور واجبی که دین روی آن تاکید زیادی کرده است نماز است و در مرحله بعد، نماز به جماعت، و نماز در مسجد، دارای اهمیت و اولویت هستند.
ولی گاهی به دلایلی یک امام جماعت یا یک روحانی باعث میشوند این اولویت ها تغییر کنند و از مردم سلب شوند.
📕در روایت داریم:
وَ كَانَ مُعَاذٌ يَؤُمُّ فِي مَسْجِدٍ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ يُطِيلُ الْقِرَاءَةَ وَ إِنَّهُ مَرَّ بِهِ رَجُلٌ فَافْتَتَحَ سُورَةً طَوِيلَةً
فَقَرَأَ الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ وَ صَلَّى ثُمَّ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ ص
معاذ بن جبل در مسجد نماز میخواند و سوره ای طولانی را انتخاب کرد.
فَقَرَأَ الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ وَ صَلَّى ثُمَّ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ
یکی از حاضران که طاقت سوره طولانی نداشت نماز را از جماعت به فرادی تبدیل کرد و بعد از نمازش از مسجد خارج شد.
فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ ص
خبر به پیامبر رسید.
فَبَعَثَ إِلَى مُعَاذٍ- فَقَالَ يَا مُعَاذُ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ فَتَّاناً
پیامبر معاذ را خواست و فرمود فتنه انگیزی نکن و مردم را از راه درست خارج نکن.
عَلَيْكَ بِالشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا وَ ذَوَاتِهَا
سوره های کوتاه را بخوان تا مردم به نماز جماعت مشتاق باشن.
📕در روایت دیگر داریم:
وَ إِنَّ النَّبِيَّ ص كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ يَؤُمُّ أَصْحَابَهُ پيامبر خدا صلّى اللّٰه عليه و آله روزى براى اصحاب خود امامت ميفرمود،
فَيَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ فَيُخَفِّفُ الصَّلَاةَ.
كه صداى گريۀ كودكى بگوش آن حضرت رسيد، پس نماز را كوتاه و سبك به پايان رسانيد تا مادر طفل كه در نماز بوده زودتر از نماز فارغ شود و به كودك خود پردازد.
💮 در نامه ۵۳ به مالک فرمود :
قَدْ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص حِينَ وَجَّهَنِي إِلَى الْيَمَنِ كَيْفَ أُصَلِّي بِهِمْ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ كَصَلَاةِ أَضْعَفِهِمْ وَ كُنْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيما
از رسول الله (صلى الله عليه و آله) هنگامى كه مرا به يمن مى فرستاد، پرسيدم كه چگونه با مردم نمازگزارم فرمود: به قدر توان ناتوانترين آنها و بر مؤمنان مهربان باش.
⭕️ از مجموع معارف دینی به دست می آید که هر کسی باید خودش اولویت را تشخیص بدهد و واجب را بر مستحب مقدم بدارد. ولی در بین مستحبات نیز باید اولویت بندی کرد و نباید کاری کرد که افراد از انجام این مستحبات دارای اولویت محروم شوند.
🔻نکته ۲:
مصادیقی از اولویت ها در نهج البلاغه:
خطبه ۱۹۲ (خطبه قاصعه):
فَلْيَكُنْ تَعَصُّبُكُمْ
اگر قرار است تعصّبى انجام گيرد،
لِمَكَارِمِ الْخِصَالِ
بايد تعصّب شما براى اخلاق پسنديده،
وَ مَحَامِدِ الْأَفْعَالِ
کارهاى نيک
وَ مَحَاسِنِ الْأُمُورِ
و امور خوب و شايسته باشد.
الَّتِي تَفَاضَلَتْ فِيهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُيُوتَاتِ الْعَرَبِ وَ يَعَاسِيبِ القَبَائِلِ
همان افعال و امورى که مردان بزرگوار و شجاع از خاندانهاى با ارزش عرب و سران با شخصيّت قبايل در آنها بر يکديگر پيشى مى جستند،
بِالْأَخْلَاقِ الرَّغِيبَةِ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِيمَةِ وَ الْأَخْطَارِ الْجَلِيلَةِ وَ الْآثَارِ الْمَحْمُودَةِ
يعنى در صفات پسنديده و انديشه هاى والا و مقامهاى بلند و آثار ستوده، فَتَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ
آرى! اگر مى خواهيد تعصّبى داشته باشيد درباره خصلتهاى مطلوب، تعصّب به خرج دهيد.
مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ وَ الْمَعْصِيَةِ لِلْكِبْر
از جمله حفظ حقوق همسايگان، وفاى به عهد و پيمان، انجام کارهاى نيک، مخالفت با تکبّر.
وَ الْأَخْذِ بِالْفَضْلِ وَ الْكَفِّ عَنِ الْبَغْيِ وَ الْإِعْظَامِ لِلْقَتْلِ
اقدام به جود و بخشش، خوددارى از ستم، بزرگ شمردن قتل نفس و پرهيز شديد از آن.
وَ الْإِنْصَافِ لِلْخَلْقِ وَ الْكَظْمِ لِلْغَيْظِ وَ اجْتِنَابِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ
انصاف درباره مردم، فرو خوردن خشم و اجتناب از فساد در زمين.
⏪مقدم بودن خرجی زن و بچه بر عبادت های مستحبی.
حضرت در خطبه ۲۰۹ خطاب به عاصم بن زیاد کسی که زندگی را رها کرده در غار به عبادت مشغول بود فرمود:
يَا عُدَيَّ نَفْسِهِ
اى دشمن حقير خويش،
لَقَدِ اسْتَهَامَ بِكَ الْخَبِيثُ
شيطان ناپاك خواهد كه تو را گمراه كند.
أَمَا رَحِمْتَ أَهْلَكَ وَ وَلَدَكَ
آيا به زن و فرزندت ترحم نمى كنى
أَ تَرَى اللَّهَ أَحَلَّ لَكَ الطَّيِّبَاتِ وَ هُوَ يَكْرَهُ أَنْ تَأْخُذَهَا
پندارى كه خدا چيزهاى نيكو و پاكيزه را بر تو حلال كرده ولى نمى خواهد كه از آنها بهره مند گردى
أَنْتَ أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ ذَلِكَ
تو در نزد خدا از آنچه پندارى پست تر هستى.
🔻نکته ۳:
برخي مصاديق مستحبات:
در شرع انور نسبت به پاره ای از عبادات و مستحبات و خدمات و صدقات و سنن صالحه بیشتر تأکید شده و سیره و روش اولیای دین و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ بر التزام به این گونه سنن بوده است مانند:
↙️ قرائت قرآن،
تهجّد و شب زنده داری و مناجات و راز و نیاز در دل شب (آنگاه که چشمها همه در خواب اند)،
↙️ التزام به اوّل وقت در نمازهای واجب،
بجا آوردن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز که هفده رکعت آن واجب و بقیه مستحب است به ویژه نماز شب و دو رکعت نافله صبح و دو رکعت نافله عشاء .
↙️همواره با وضو بودن،
رعایت آداب و سنن و حضور قلب در عبادات، تعقیبات نماز،
↙️شرکت مداوم در نماز جمعه و جماعات،
طولانی کردن قنوت و سجده های نماز (در نمازهای شخصی)،
↙️ سه روز روزه در هر ماه،
↙️زیارت قبور اولیاء و شهدا خصوصاً پیامبر اکرم ـو ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ مخصوصا زیارات ماثوره مثل جامعه کبیره و زیارت وارث
↙️گریه و بکاء در عزای سیّد الشّهداء ـ علیه السّلام ـ
توسّل به آن حضرت و سایر معصومین ـ علیهم السّلام .
↙️صله رحم و دستگیری از ارحام
(بیش از حد واجب)
↙️کمک به مستمندان، اطعام طعام
↙️افشای سلام به ویژه در مورد دوستداران اهل بیت عصمت .
↙️اهل ذکر بودن مخصوصا تداوم نسبت به برخی از اوراد و اذکار مأثوره مانند ذکر «لا اله الّا الله» و «استغفرالله ربی واتوب الیه» و صلوات بر محمد و آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ
و تسبیحات حضرت فاطمه سلام الله علیها بعد از هر نماز و در هنگام خواب.
↙️انس با ادعیه. از جمله:
دعای توسل / دعای عهد / دعای آل یاسین / دعای کمیل / دعای ندبه / مناجات خمس عشره / دعای افتتاح / دعای ابوحمزه
⛔️انس با مستحبات اگر به اندازه و روشمند باشد میتواند جبران کننده کاستی واجبات، بلکه انگیزه سازی برای انجام واجبات باشد.
💮بخشی از مناجات المحبین.
اِلهی مَنْ ذَاالَّذی ذاقَ حَلاوَهَ مَحَبَّتِکَ فَرامَ مِنْکَ بَدَلاً
خدایا کیست که شیرینی محبت تو را چشیده باشد و جز تو آهنگ دیگری را داشته باشد.
وَمَنْ ذَاالَّذیاَنِسَ بِقُرْبِکَ فَابْتَغی عَنْکَ حِوَلاً،
و کیست که به مقام قرب تو انس گرفته باشد و درصدد روگرداندن از تو باشد.
اِلهی فَاجْعَلْنا مِمَّنِ اصْطَفَیْتَهُ لِقُرْبِکَ وَوِلایَتِکَ،
خدایا قرار ده ما را از زمره کسانیکه برای قرب و دوستیت برگزیدهای.
وَاَخْلَصْتَهُ لِوُدِّکَ وَمَحَبَّتِکَ
و برای عشق و محبتت خالصش گردانده.
وَشَوَّقْتَهُ اِلی لِقآئِکَ
و به دیدارت مشتاق کرده.
وَرَضَّیْتَهُ بِقَضآئِکَ،
و به قضا و قدرت راضیش ساخته ای.
وَ مَنَحْتَهُ بِالنَّظَرِ اِلی وَجْهِکَ
و به دیدن رویت به او نعمت بخشیده ای، وَحَبَوْتَهُ بِرِضاکَ
و به خوشنودی خویش مخصوصش گردانده ای
وَ اَعَذْتَهُ مِنْ هَجْرِکَ وَقِلاکَ
و از غم هجران و فراقت پناهش داده ،
وَبَوَّاْتَهُ مَقْعَدَالصِّدْقِ فی جِوارِکَ
و در جایگاه راستی در جوار خویش جایش داده ای
وَ خَصَصْتَهُ بِمَعْرِفَتِکَ
و به معرفت خویش مخصوصش کرده ،
وَاَهَّلْتَهُ لِعِبادَتِکَ
و برای پرستش و عبادتت او را لایق کردی،
وَهَیَّمْتَ قَلْبَهُ لِإِرادَتِکَ
و در ارادت خویش شیدایش کرده ای.
وَ فَرَّغْتَ فُؤادَهُ لِحُبِّکَ
و برای مشاهده جمالت انتخابش کردی…
اللهم الحقنا بالصالحین
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۳/۱۰/۸. ۲۴جمادی الثانی
حکمت ۲۷9
وَ قَالَ عَليهِ السَّلامُ
إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا.
امام (عليه السلام) فرمود:
هنگامى که نافله ها (مستحبات) به فرائض (واجبات) زيان رساند، آن ها را ترک گوييد.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ، فَارْفُضُوهَا.
هنگامى كه نافله ها و مستحبات به فرائض زيان رساند، آنها را ترك گوييد.[رْفُضُوهَا]
⏪توان و استعداد باید صرف امور مهمتر شود.
توان و استعداد و وقت انسان هرچه باشد محدود است؛ اگر بخواهد آنها را براى انجام مستحبات به شكل گسترده به كار گيرد چه بسا از واجبات باز مى ماند.
در اينگونه موارد بايد هشيار بود و كارى نكرد كه لطمه به واجبات بخورد.
گاه در سفرهاى زيارتى يا عزادارى ها، بعضى چنان افراط مى كنند كه نمازهاى واجب آنها لطمه مى خورد.
بعضى افراد را مى بينيم كه سخاوتمندند و در راه كمك به ايتام و مؤسسات خيريه پيشگام مى شوند؛ ولى در پرداختن وجوهات واجب شرعى خود تعلل مى ورزند و چه بسا آن بذل و بخشش مستحب، آنها را از انجام اين فريضه الهى باز دارد.
انسان آگاه و بيدار كسى است كه اجازه ندهد واجباتش قربانى مستحباتش شود.
⏪ تفکرات اشتباه، عامل ترجیح مستحب بر واجب
دليل رها كردن واجبات و پرداختن به مستحبات عوامل متعددی دارد:
1⃣ اینکه عامه مردم آن را بيشتر مى پسندند؛ مانند شركت در ساختن مؤسسات خيريه نسبت به پرداختن وجوهات شرعيه.
2⃣يا اينكه انجام آن مستحب نشاط آور است ولى انجام آن واجب چندان نشاطى ندارد؛ مانند سفرهاى زيارتى مخصوصاً با كاروان هاى مرفه كه انسان را به نشاط مى آورد؛ ولى هرگاه بخواهد نمازهاى قضاى واجب را به جا بياورد ملالت پيدا مى كند.
3⃣ یا اینکه بعضى از عوام نيز چنين پندارند كه واجبات ثوابى ندارد، چون وظيفه انسان است؛ ولى مستحبات ثواب فراوانى دارد غافل از اينكه ثواب واجبات بسيار بيشتر است.
⏪ باید وظیفه مهم را تشخیص دهیم و به آن عمل کنیم.
پیامبر گرامی اسلام فرمود:
اى على جان ششصد هزار گوسفند مىخواهى،
یا ششصد هزار دینار،
یا ششصد هزار جمله؟
عرض کرد: اى رسول خدا! ششصد هزار جمله.
پیامبر فرمود: آن ششصد هزار جمله را در شش جمله خلاصه مىکنم.
1⃣ یا علیُّ إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بالفَضائلِ فاشتَغِلْ أنتَ بِإتمامِ الفَرائضِ. هرگاه دیدی مردم به فضایل و مستحبات میپردازند، تو به کامل کردن واجبات بپرداز.
2⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بِعَمَلِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بعَمَلِ الآخِرَةِ.
هرگاه دیدی مردم سرگرم دنیایند، تو سرگرم آخرت شو.
3⃣ و إذا رأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بِعُیوبِ الناسِ فاشتَغِلْ أنتَ بِعُیوبِ نفسِکَ
و هرگاه دیدی مردم به عیبهای دیگران میپردازند، تو به عیبهای خودت بپرداز.
4⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بتَزیینِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بتَزیینِ الآخِرَةِ.
و هرگاه دیدی مردم به آراستن دنیا میپردازند، تو به زینت دادن آخرت بپرداز.
5⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتغِلونَ بکَثرَةِ العَمَلِ فاشتَغِلْ أنتَ بصَفوَةِ العَمَلِ.
و هرگاه دیدی مردمی به زیادی عمل میپردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز.
6⃣ و إذا رَأیتَ الناسَ یَتوسَّلُونَ بالخَلقِ فَتَوَسَّلْ أنتَ بالخالِقِ.
و هرگاه دیدی مردم به خلق متوسل میشوند، تو به خالق متوسل شو.
⛔️نباید اهم را فدای مهم کرد
امام باقر علیه السلام می فرماید:
قَالَ لِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ يَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا لِي لَا أَرَاكَ تَتَطَوَّعُ بَيْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ كَمَا يَصْنَعُ النَّاسُ
يك نفر از اهالى مدينه انتقاد مىكرد و مىگفت: يا ابا جعفر. من تاكنون نديدهام كه مانند ديگران درفاصلۀ اذان و اقامه به نماز نافله بپردازى؟
قَالَ قُلْتُ إِنَّا إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نَتَطَوَّعَ كَانَ تَطَوُّعُنَا فِي غَيْرِ وَقْتِ فَرِيضَةٍ فَإِذَا دَخَلَتِ الْفَرِيضَةُ فَلَا تَطَوُّعَ.
من به او پاسخ دادم كه ما خانواده هرگاه نافله بخوانيم، در وقت ويژۀ فرائض نمىخوانيم. هرگاه وقت ويژۀ فرائض داخل شود، نماز نافله مقبول و پذيرفته نخواهد شد.
مقصود حضرت این است که در زمانی که مختص به نماز است، سزاوار نیست انسان به کار دیگری بپردازد.
⛔️خشم امام صادق بر کسی که اهم و مهم را رعایت نکند. امام صادق:
إِنِّي لَأَمْقُتُ الرَّجُلَ يَكُونُ قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ ثُمَّ يَنَامُ حَتَّى يُصْبِحَ لَا يَسْمَعُ اللَّهُ مِنْهُ شَيْئاً. من خشمگینم از شخصى که مشغول تلاوت قرآن در شب هست بعد سر به بستر مى گذارد و مى خوابد تا صبح ، خداوند دیگر از او چیزى از اذکار و دعاها و… نمى شنود.
📕راوی میگوید:
خَرَجْتُ أَنَا وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَائِذٌ الْأَحْمَسِيُّ حَاجِّينَ
راوی موسى حناط می گوید :
من و جمیل بن دراج و عائذ احمسى براى انجام حج مى رفتیم.
قَالَ وَ كَانَ يَقُولُ عَائِذٌ لَنَا إِنَّ لِي حَاجَةً إِلَى
َ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهَا
عائذ پیوسته مى گفت : خدمت امام صادق که برسیم یک سوال دارم باید از ایشان بپرسم.
قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ فَلَمَّا جَلَسْنَا قَالَ لَنَا مُبْتَدِئاً
بالاخره خدمت امام رسیدیم همین که نشستیم قبل از سوال امام فرمود:
مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَيْهِ لَمْ يَسْأَلْهُ عَمَّا سِوَى ذَلِكَ
هر کس واجبات خدا را انجام دهد ازاو بابت چیز دیگرى بازخواست نخواهد کرد. قَالَ فَغَمَزَنَا عَائِذٌ
در این موقع عائذ چشمکى به ما زد.
فَلَمَّا قُمْنَا قُلْنَا مَا حَاجَتُكَ
وقتى از خدمت امام مرخص شدیم به عائذ گفتیم چرا سوال خود را نپرسیدی ؟ قَالَ الَّذِي سَمِعْنَا مِنْهُ
گفت همان فرمایشى که فرمود جواب سوال من بود.
إِنِّي رَجُلٌ لَا أُطِيقُ الْقِيَامَ بِاللَّيْلِ فَخِفْتُ أَنْ أَكُونَ مَأْثُوماً مَأْخُوذاً بِهِ فَأَهْلِكَ.
من آدمى هستم که طاقت قیام شب و شب زنده دارى را ندارم ، مى ترسیدم با این کوتاهى مقصر باشم و گناهکار و هلاک شوم.
(که امام علیه السلام قبل از سوال جوابم را داد)
↙️اگرچه از روایات و آیات و سیره عملی ائمه معلوم میشود نباید در صورت امکان خود را قانع به فرائض تنها نمود.
💮در حکمت ۳۹ حضرت فرمود:
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ، إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ.
امام (عليه السلام) فرمود: کارهاى مستحب اگر به واجبات زيان برساند موجب قرب به خدا نمى شود.
در ذیل این حکمت نیز توضیحات جامعی در مورد قرب ایجاد نکردن نوافل در صورت ضرر به فرائض بیان شد.
⏪ البته که بین دو حکمت تفاوتی نیز هست.
در حکمت ۳۹ بحث در مورد،
“قربه الی الله” انجام دادن است.
مقدس مآبی و جانماز آب کشیدن با اموری که اصلا خداوند آن ها را اینقدر جدی و با اهمیت معرفی نکرده است؛ جور در نمی آید.
یعنی ما بخواهیم با قصد قربت کاری کنیم که خداوند آن را در مرحله دوم و سوم از اهمیت قرار داده است.
ولی در حکمت ۲۷۹ بحث در مورد ضرر زدن به واجبات با مستحبات است نه قصد قربت کردن با آنها.
⏪ قاعده کلی:
اولویت با طاعت است. و طاعت با واجبات محقق میشود
در نامه ۶۹ به حارث همدانی فرمود:
أَطِعِ اللَّهَ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ، فَإِنَّ طَاعَةَ اللَّهِ فَاضِلَةٌ عَلَى مَا سِوَاهَا
در همه كارهايت خدا را اطاعت كن، كه اطاعت خدا از همه چيز برتر است.
وَ خَادِعْ نَفْسَكَ فِي الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا
نفس خود را در واداشتن به عبادت فريب ده، و با آن مدارا كن، و به زور و اكراه بر چيزى مجبورش نساز.
وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا، إِلَّا مَا كَانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَرِيضَةِ، فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّهَا.
و در وقت فراغت و نشاط به كارش گير، جز در آنچه كه بر تو واجب است، و بايد آن را در وقت خاص خودش به جا آورى.
🔻نکته:
ابن ابی الحدید در ذیل حکمت
” إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ، فَارْفُضُوهَا” میگوید:
هذا ظاهرُهُ ما ذکَرنا و باطِنُهُ أمرٌ آخَر
ابن ابی الحدید میگوید این امر که در مواجهه اهم و مهم، باید طرف اهم را گرفت و طرف مهم را رها کرد یک بحث عقلی مورد پذیرش همگان است.
(هرچند شاید عده ای در عمل، کوتاهی کنند و مهم را بر اهم ترجیح دهند) ولی باطن کلام حضرت چیز دیگری است.
💮شاید بتوان کلام حضرت را اینگونه ترجمه کرد:
اگر نوافل به اصل فرائض ضربه بزنند، قطعا باید آنها را ترک کرد زیرا اهمیت واجب بیشتر از مستحب است.
ولی در بسیاری از موارد مستحب باعث ترک واجب نمیشود بلکه باعث،
“کم شدن کیفیت واجب” میشود،
که این مطلب همان ضرر است.
یعنی اگر بنا باشد عمل مستحبی ما باعث شود که واجب ما تحت تاثیر قرار بگیرد این بیراهه رفتن است. بلکه در روایات فرمودند مستحب تکمیل کننده واجب است نه تضعیف کننده آن.
⛔️مستحبات برای تکمیل واجبات وضع شده اند نه برای از بین بردن کیفیت واجبات. امام باقر علیه السلام:
إِنَّ الْعَبْدَ لَيُرْفَعُ لَهُ مِنْ صَلَاتِهِ نِصْفُهَا أَوْ ثُلُثُهَا
نـمازى كه بـنده بجا مى آورد، گاهى نصف و گاهى يك سوم
أَوْ رُبُعُهَا أَوْ خُمُسُهَا فَمَا يُرْفَعُ
و گاهى يك چـهارم و گاهى يك پنجـم آن بالا برده مى شـود،
فَمَا يُرْفَعُ لَهُ إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَيْهِ بِقَلْبِهِ
و تنها نمازی بالا برده میشود كه با توجّـه قـلبى انجام گـيرد.
وَ إِنَّمَا أَمَرْنَا بِالنَّافِلَةِ لِيَتِمَّ لَهُمْ بِهَا مَا نَقَصُوا مِنَ الْفَرِيضَةِ.
مـردم مـأمور به انجـام نـمازهاى مستحب شـده اند تا نقص نـماز واجب آنها توسـط مسـتحبات جبران شـود.
↙️خب اگر مستحب برای تکمیل واجب آمده، نباید انجام آن ضرری به اصل یا کیفیت واجب وارد کند.
🔻نکته1:
یکی از امور واجبی که دین روی آن تاکید زیادی کرده است نماز است و در مرحله بعد، نماز به جماعت، و نماز در مسجد، دارای اهمیت و اولویت هستند.
ولی گاهی به دلایلی یک امام جماعت یا یک روحانی باعث میشوند این اولویت ها تغییر کنند و از مردم سلب شوند.
📕در روایت داریم:
وَ كَانَ مُعَاذٌ يَؤُمُّ فِي مَسْجِدٍ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ يُطِيلُ الْقِرَاءَةَ وَ إِنَّهُ مَرَّ بِهِ رَجُلٌ فَافْتَتَحَ سُورَةً طَوِيلَةً
فَقَرَأَ الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ وَ صَلَّى ثُمَّ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ ص
معاذ بن جبل در مسجد نماز میخواند و سوره ای طولانی را انتخاب کرد.
فَقَرَأَ الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ وَ صَلَّى ثُمَّ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ
یکی از حاضران که طاقت سوره طولانی نداشت نماز را از جماعت به فرادی تبدیل کرد و بعد از نمازش از مسجد خارج شد.
فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ ص
خبر به پیامبر رسید.
فَبَعَثَ إِلَى مُعَاذٍ- فَقَالَ يَا مُعَاذُ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ فَتَّاناً
پیامبر معاذ را خواست و فرمود فتنه انگیزی نکن و مردم را از راه درست خارج نکن.
عَلَيْكَ بِالشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا وَ ذَوَاتِهَا
سوره های کوتاه را بخوان تا مردم به نماز جماعت مشتاق باشن.
📕در روایت دیگر داریم:
وَ إِنَّ النَّبِيَّ ص كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ يَؤُمُّ أَصْحَابَهُ پيامبر خدا صلّى اللّٰه عليه و آله روزى براى اصحاب خود امامت ميفرمود،
فَيَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ فَيُخَفِّفُ الصَّلَاةَ.
كه صداى گريۀ كودكى بگوش آن حضرت رسيد، پس نماز را كوتاه و سبك به پايان رسانيد تا مادر طفل كه در نماز بوده زودتر از نماز فارغ شود و به كودك خود پردازد.
💮 در نامه ۵۳ به مالک فرمود :
قَدْ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص حِينَ وَجَّهَنِي إِلَى الْيَمَنِ كَيْفَ أُصَلِّي بِهِمْ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ كَصَلَاةِ أَضْعَفِهِمْ وَ كُنْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيما
از رسول الله (صلى الله عليه و آله) هنگامى كه مرا به يمن مى فرستاد، پرسيدم كه چگونه با مردم نمازگزارم فرمود: به قدر توان ناتوانترين آنها و بر مؤمنان مهربان باش.
⭕️ از مجموع معارف دینی به دست می آید که هر کسی باید خودش اولویت را تشخیص بدهد و واجب را بر مستحب مقدم بدارد. ولی در بین مستحبات نیز باید اولویت بندی کرد و نباید کاری کرد که افراد از انجام این مستحبات دارای اولویت محروم شوند.
🔻نکته ۲:
مصادیقی از اولویت ها در نهج البلاغه:
خطبه ۱۹۲ (خطبه قاصعه):
فَلْيَكُنْ تَعَصُّبُكُمْ
اگر قرار است تعصّبى انجام گيرد،
لِمَكَارِمِ الْخِصَالِ
بايد تعصّب شما براى اخلاق پسنديده،
وَ مَحَامِدِ الْأَفْعَالِ
کارهاى نيک
وَ مَحَاسِنِ الْأُمُورِ
و امور خوب و شايسته باشد.
الَّتِي تَفَاضَلَتْ فِيهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُيُوتَاتِ الْعَرَبِ وَ يَعَاسِيبِ القَبَائِلِ
همان افعال و امورى که مردان بزرگوار و شجاع از خاندانهاى با ارزش عرب و سران با شخصيّت قبايل در آنها بر يکديگر پيشى مى جستند،
بِالْأَخْلَاقِ الرَّغِيبَةِ وَ الْأَحْلَامِ الْعَظِيمَةِ وَ الْأَخْطَارِ الْجَلِيلَةِ وَ الْآثَارِ الْمَحْمُودَةِ
يعنى در صفات پسنديده و انديشه هاى والا و مقامهاى بلند و آثار ستوده، فَتَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ
آرى! اگر مى خواهيد تعصّبى داشته باشيد درباره خصلتهاى مطلوب، تعصّب به خرج دهيد.
مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوَارِ وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ وَ الطَّاعَةِ لِلْبِرِّ وَ الْمَعْصِيَةِ لِلْكِبْر
از جمله حفظ حقوق همسايگان، وفاى به عهد و پيمان، انجام کارهاى نيک، مخالفت با تکبّر.
وَ الْأَخْذِ بِالْفَضْلِ وَ الْكَفِّ عَنِ الْبَغْيِ وَ الْإِعْظَامِ لِلْقَتْلِ
اقدام به جود و بخشش، خوددارى از ستم، بزرگ شمردن قتل نفس و پرهيز شديد از آن.
وَ الْإِنْصَافِ لِلْخَلْقِ وَ الْكَظْمِ لِلْغَيْظِ وَ اجْتِنَابِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ
انصاف درباره مردم، فرو خوردن خشم و اجتناب از فساد در زمين.
⏪مقدم بودن خرجی زن و بچه بر عبادت های مستحبی.
حضرت در خطبه ۲۰۹ خطاب به عاصم بن زیاد کسی که زندگی را رها کرده در غار به عبادت مشغول بود فرمود:
يَا عُدَيَّ نَفْسِهِ
اى دشمن حقير خويش،
لَقَدِ اسْتَهَامَ بِكَ الْخَبِيثُ
شيطان ناپاك خواهد كه تو را گمراه كند.
أَمَا رَحِمْتَ أَهْلَكَ وَ وَلَدَكَ
آيا به زن و فرزندت ترحم نمى كنى
أَ تَرَى اللَّهَ أَحَلَّ لَكَ الطَّيِّبَاتِ وَ هُوَ يَكْرَهُ أَنْ تَأْخُذَهَا
پندارى كه خدا چيزهاى نيكو و پاكيزه را بر تو حلال كرده ولى نمى خواهد كه از آنها بهره مند گردى
أَنْتَ أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ ذَلِكَ
تو در نزد خدا از آنچه پندارى پست تر هستى.
🔻نکته ۳:
برخي مصاديق مستحبات:
در شرع انور نسبت به پاره ای از عبادات و مستحبات و خدمات و صدقات و سنن صالحه بیشتر تأکید شده و سیره و روش اولیای دین و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ بر التزام به این گونه سنن بوده است مانند:
↙️ قرائت قرآن،
تهجّد و شب زنده داری و مناجات و راز و نیاز در دل شب (آنگاه که چشمها همه در خواب اند)،
↙️ التزام به اوّل وقت در نمازهای واجب،
بجا آوردن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز که هفده رکعت آن واجب و بقیه مستحب است به ویژه نماز شب و دو رکعت نافله صبح و دو رکعت نافله عشاء .
↙️همواره با وضو بودن،
رعایت آداب و سنن و حضور قلب در عبادات، تعقیبات نماز،
↙️شرکت مداوم در نماز جمعه و جماعات،
طولانی کردن قنوت و سجده های نماز (در نمازهای شخصی)،
↙️ سه روز روزه در هر ماه،
↙️زیارت قبور اولیاء و شهدا خصوصاً پیامبر اکرم ـو ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ مخصوصا زیارات ماثوره مثل جامعه کبیره و زیارت وارث
↙️گریه و بکاء در عزای سیّد الشّهداء ـ علیه السّلام ـ
توسّل به آن حضرت و سایر معصومین ـ علیهم السّلام .
↙️صله رحم و دستگیری از ارحام
(بیش از حد واجب)
↙️کمک به مستمندان، اطعام طعام
↙️افشای سلام به ویژه در مورد دوستداران اهل بیت عصمت .
↙️اهل ذکر بودن مخصوصا تداوم نسبت به برخی از اوراد و اذکار مأثوره مانند ذکر «لا اله الّا الله» و «استغفرالله ربی واتوب الیه» و صلوات بر محمد و آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ
و تسبیحات حضرت فاطمه سلام الله علیها بعد از هر نماز و در هنگام خواب.
↙️انس با ادعیه. از جمله:
دعای توسل / دعای عهد / دعای آل یاسین / دعای کمیل / دعای ندبه / مناجات خمس عشره / دعای افتتاح / دعای ابوحمزه
⛔️انس با مستحبات اگر به اندازه و روشمند باشد میتواند جبران کننده کاستی واجبات، بلکه انگیزه سازی برای انجام واجبات باشد.
💮بخشی از مناجات المحبین.
اِلهی مَنْ ذَاالَّذی ذاقَ حَلاوَهَ مَحَبَّتِکَ فَرامَ مِنْکَ بَدَلاً
خدایا کیست که شیرینی محبت تو را چشیده باشد و جز تو آهنگ دیگری را داشته باشد.
وَمَنْ ذَاالَّذیاَنِسَ بِقُرْبِکَ فَابْتَغی عَنْکَ حِوَلاً،
و کیست که به مقام قرب تو انس گرفته باشد و درصدد روگرداندن از تو باشد.
اِلهی فَاجْعَلْنا مِمَّنِ اصْطَفَیْتَهُ لِقُرْبِکَ وَوِلایَتِکَ،
خدایا قرار ده ما را از زمره کسانیکه برای قرب و دوستیت برگزیدهای.
وَاَخْلَصْتَهُ لِوُدِّکَ وَمَحَبَّتِکَ
و برای عشق و محبتت خالصش گردانده.
وَشَوَّقْتَهُ اِلی لِقآئِکَ
و به دیدارت مشتاق کرده.
وَرَضَّیْتَهُ بِقَضآئِکَ،
و به قضا و قدرت راضیش ساخته ای.
وَ مَنَحْتَهُ بِالنَّظَرِ اِلی وَجْهِکَ
و به دیدن رویت به او نعمت بخشیده ای، وَحَبَوْتَهُ بِرِضاکَ
و به خوشنودی خویش مخصوصش گردانده ای
وَ اَعَذْتَهُ مِنْ هَجْرِکَ وَقِلاکَ
و از غم هجران و فراقت پناهش داده ،
وَبَوَّاْتَهُ مَقْعَدَالصِّدْقِ فی جِوارِکَ
و در جایگاه راستی در جوار خویش جایش داده ای
وَ خَصَصْتَهُ بِمَعْرِفَتِکَ
و به معرفت خویش مخصوصش کرده ،
وَاَهَّلْتَهُ لِعِبادَتِکَ
و برای پرستش و عبادتت او را لایق کردی،
وَهَیَّمْتَ قَلْبَهُ لِإِرادَتِکَ
و در ارادت خویش شیدایش کرده ای.
وَ فَرَّغْتَ فُؤادَهُ لِحُبِّکَ
و برای مشاهده جمالت انتخابش کردی…
اللهم الحقنا بالصالحین