💠وَ قَالَ (علیه السلام): اعْلَمُوا عِلْماً يَقِيناً،
امیرالمومنین فرمودند: با علم یقین بدانید،

💠 أَنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ لِلْعَبْدِ
خداوند برای هیچ بنده ای قرار نداده است.

💠وَ إِنْ عَظُمَتْ حِيلَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ طَلِبَتُهُ وَ قَوِيَتْ مَكِيدَتُهُ-
اگر چه این بنده خیلی چاره اندیش باشد، خیلی طالب باشد، مکر و حیله و برنامه ریزی خیلی قوی باشد.

💠 أَكْثَرَ مِمَّا سُمِّيَ لَهُ فِي الذِّكْرِ الْحَكِيمِ
بيش از آنچه در كتاب الهى براى او از روزى مقدر شده قرار نداده است.

♻️فضای کلی حکمت در مورد قناعت و پرهیز از حرص و طمع است. حضرت همه ما را تشویق میکند به اینکه به رزق الهی راضی باشیم سرمایه عمر را خرج دویدن و به دست نیاوردن نکنیم.
نکته :حضرت در قالب یک جمله حتمی و یقینی میفرماید:

💠اعْلَمُوا عِلْماً يَقِيناً
بدانید، آن هم از روی علم و یقین بدانید که این چیزی که میخواهم به شما بگویم عین واقعیت عالم است.

📌تاکید بر روی علم به این خاطر است که حضرت بفرماید این حرفها علمی و ثابت شده است و با افکار جاهلانه نمیتوان آنها را نقض کرد.

💠أَنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِيلَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ طَلِبَتُهُ وَ قَوِيَتْ مَكِيدَتُهُ-
روزی انسان مقدر و مشخص شده است و اینکه انسان بخواهد با زیاده خواهی و برنامه های طاقت فرسایی که هم جسم او را به نابودی می کشاند، هم روح او را مشغول میکند و از مسیر تقوا باز میدارد به رزق بیشتر و بهتری برسد فکر اشتباهی است.

💠 اَكْثَرَ مِمَّا سُمِّيَ لَهُ فِي الذِّكْرِ الْحَكِيمِ ذکر حکیم هم قرآن است هم لوح محفوظ.قرآن کریم میفرماید:
《ذَٰلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآيَاتِ وَالذِّكْرِ الْحَكِيمِ؛ ال عمران-۵۸ 》
این سخنان که بر تو می‌خوانیم از آیات الهی و ذکر حکمت آموز است.
اگر چه در ظاهر قرآن میزان روزی افراد نیامده است ولی همانگونه که فرمود:
《 وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ ؛ نحل- ۸۹》
روزی افراد هم ذیل همین آیه جا میشود.

📘علامه مجلسی نیز در جلد ۵۴ بحار در “باب القلم و اللوح المحفوظ” روایاتی نقل میکند که نشان میدهد “ذکر حکیم” همان لوح محفوظ است.

♻️در قرآن خداوند به ما یاد داده است که رزق هر کسی مشخص است و مقدر شده است.
آنچه در بالا نوشته باشند به انسان میرسد و آنچه ننوشته باشند، نمیرسد
قرآن کریم میفرماید:
《 وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ؛ ذاریات – ۲۴ 》
رزق شما و هر آنچه به شما وعده داده می شود در آسمان ها است.
《وَذَكِّر فَإِنَّ ٱلذِّكۡرَىٰ تَنفَعُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ؛ ذاریات- ۵۵ 》
این حرفها را تذکر بده و یاد آوری کن که یاد آوری برای مومنین فایده دارد.
《وَمَا خَلَقتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعبُدُونِ ؛ذاریات ؛ ۵۶ 》
من جن وانس را برای آن آفریدم که برای من بندگی کنند.
《مَآ أُرِيدُ مِنهُم مِّن رِّزۡق وَمَآ أُرِيدُ أَن يُطعِمُونِ؛ ذاریات -۵۷ 》
ما از آنها رزق وروزی  نمی خواهم، ونمی خواهم آنها مرا اطعام کنند.
《إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ》
هر آینه خداوند روزی ده است ، دارای قدرت استوار است.
ضمیر فصل دلالت بر انحصار دارد، فقط او رزاق است. یعنی تا وقتی او هست نگران روزی نباشید.

📌طبق آنچه در این بخش از کلام حضرت آموختیم، معلوم شد حضرت ما را از حرص باز میدارد و توصیه میکند از آنجایی که ارزاق شما ثبت شده در قرآن یا لوح محفوظ است، به آب و آتش زدن چاره ی کار نیست و اوضاع مالی شما را بهتر نمی کند.

💠وَ لَمْ يَحُلْ بَيْنَ الْعَبْدِ فِي ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِيلَتِهِ وَ بَيْنَ أَنْ يَبْلُغَ مَا سُ مِّيَ لَهُ فِي الذِّكْرِ الْحَكِيمِ  
و به عكس هرچند بنده ای ناتوان و كم تدبير باشد ـ خداوند ميان او و آنچه برايش در كتاب الهى مقرر گشته، مانع نگرديده است.

⏪حضرت در این بخش نیز با تاکید بر “مقدر بودن رزق” می فرماید: آنهایی که از جهت هوشی اهل برنامه ریزی و پیش بینی و چاره اندیشی نیستند هم رزق مقدر خودشان را دارند و روزی آنها نزد خداوند ثبت شده است و این دلیل نمیشود که چون کسی بهره ی هوشی کمی دارد محروم از رزق باشد

📌در اشعار داریم:
کم عاقلٍ عاقلٍ اَعیَت مَذاهِبُه /
و جاهلٍ جاهلٍ َتلقاه مَرزوقاً
چه بسیار عاقلی را می بینی که زندگی بر او سخت و دشوار گردیده و جاهلی را که باآسایش و فراخی زندگی می کند.
هذا الذی تَرَکَ الاوهام حائرة / 
وجعل العالِمُ النِّحریرِ زندیقا
این همان چیزی است که اوهام را سرگردان و عالِم نحریر را زندیق کرده است

💠وَ الْعَارِفُ لِهَذَا، الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِي مَنْفَعَةٍ 
و كسى كه از اين حقيقت آگاه باشد و به آن عمل نمايد، از همه مردم آسوده خاطر تر و پرمنفعت تر است.

💎یکی از دغدغه های اساسی زندگی انسان همین بحث رزق و روزی و پول و ثروت است. اگر انسان از این بابت خیالش آسوده باشد به مرتبه و مرحله ای از آسودگی میرسد.
ولی انسان متوجه این مطلب نیست که راحتی در تکیه کردن به رزاق عالم است. او که رزق ما را مقدر کرده است و چه بخواهیم، چه نخواهیم این رزق را به ما خواهد رسانید.

💠رَاحَةًفِي مَنْفَعَةٍ
علم و عمل به رزاقیت خداوند، هم راحتی دارد هم منفعت.
۱. یک منفعت برای خود انسان است که با ذهن آسوده و روانی با نشاط زندگی میکند و مدام در هول و اضطراب مال گرفتار نیست.
۲. یک منفعت نیز به مردم میرسد زیرا کسی که بداند روزی اش مقدر است،  کم کاری نمیگذارد، جنس درجه دو دست مردم نمیدهد که سود بیشتری کند. کارش را درست انجام میدهد، خوب وقت میگذارد و میداند که آنچه باید به او برسد خواهد رسید.

💠 وَ التَّارِكُ لَهُ الشَّاكُّ فِيهِ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِي مَضَرَّةٍ
و آن كسی كه آن را ترك كند و در آن شك و ترديد داشته باشد، از همه مردم، گرفتارتر و زيانكارتر است.

💠شُغُلًا فِي مَضَرَّةٍ
افراد حريص كه دائمآ براى رسيدن به آنچه برايشان مقدّر نشده دست و پا مى زنند، پيوسته در زحمتند و روحشان در عذاب و جسمشان خسته و ناتوان است_ به عكس، آنهايى كه به مقدرات الهى قانع هستند، نه حرص و آز، بر آنها غلبه مى كند و نه پيوسته در تلاش و عذاب و زياده خواهى هستند.

💎نفهمیدن اینکه خدا روزی ما را مقدر کرده باعث مشغله ما میشود، مشغله ای که سود و منفعت برای خودمان و دیگران در آن نیست بلکه مضرت و خسارت برای خودمان و دیگران به ارمغان می آورد.

🔽 در بخش پایانی حکمت، حضرت دو مورد استثنا از آن قاعده ی کلی را ذکر میکند:

1️⃣ کسانی که خیلی بیش از سعی و تلاش و استحقاق روزی دارند.
2️⃣ کسانی که کمتر از نیاز و کفاف روزی دارند.

💠وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَيْهِ مُسْتَدْرَجٌ بِالنُّعْمَى
و چه بسيارند افرادى كه مشمول نعمت الهى هستند؛ اما اين نعمت مقدمه بلاى هلاكت ايشان محسوب مى شود.

🔄 عذاب استدراج یعنی نعمت به کسی دادن تا او به تدریج خدا را فراموش کند و آماده عذاب الهی شود. قران می فرماید:
《 فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَىْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُّبْلِسُونَ؛ انعام – ۴۴》
آرى هنگامى كه اندرزها سودى نبخشيد، و آنچه را به آنها يادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى نعمتها را به روى آنها گشوديم؛ تا كاملاً خوشحال شدند و دل به آن بستند؛ ناگهان آنها را گرفتيم و سخت مجازات كرديم؛ در اين هنگام، همگى مأيوس شدند؛ و درهاى اميد به روى آنها بسته شد.
در ذیل حکمت ۱۱۶ به طور مبسوط در مورد عذاب استدراج مطالبی بیان شده.

💠وَ رُبَّ مُبْتَلًى مَصْنُوعٌ لَهُ بِالْبَلْوَى
گروه دوم : چه بسيارند افرادى كه در بلا وسختى قرار دارند اما اين بلا وسيله اى براى آزمايش و تكامل آنهاست.
یک گروهی نیز با اینکه از جهت شغل و زحمت و تدین، باید برخوردار از نعمت ها باشند ولی با اینها اوضاع مالی آنها رو به راه نیست. حضرت میفرماید این افراد در آزمایش الهی قرار گرفته اند.

💠مَصْنُوعٌ لَهُ بِالْبَلْوَى
  از لفظ “له” می فهمیم که این سختی و فقر به نفع این افراد و صلاح آنها در این فقر به دست می آید نه اینکه خداوند بخواهد به آنها ظلمی کرده باشد.

📘 در حدیث قدسی خداوند فرمود:
وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالْفَقْرِ
همانا ایمان برخی از بندگان مومن من جز با فقر ونیازمندی اصلاح وکامل نمی گردد.
وَ لَوْ أَغْنَيْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ
واگر او را بی نیاز کنم ایمانش فاسد می شود.
وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالْغِنَاءِ
وایمان برخی از بندگان مومن من تنها با بی نیازی اصلاح می گردد.
وَ لَوْ أَفْقَرْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ
واگر او را فقیر کنم فاسد می شود.
وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالسُّقْمِ وَ
وبرخی از بندگان مومن من اصلاح نمی شوند جز با بیماری،
وَ لَوْ صَحَّحْتُ جِسْمَهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِكَ
واگر جسم آنها سالم باشد فاسد می شوند.
وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِيَ الْمُؤْمِنِينَ لَمَنْ لَا يَصْلُحُ إِيمَانُهُ إِلَّا بِالصِّحَّةِ وَ لَوْ أَسْقَمْتُهُ لَأَفْسَدَهُ
وبرخی از بندگان مومن من کسانی هستند که ایمان آنها، با تندرستی کامل می گرددکه اگر آنها را بیمارکنم فاسد میشوند،
ذَلِكَ إِنِّي أُدَبِّرُ عِبَادِي لِعِلْمِي بِقُلُوبِهِمْ فَإِنِّي عَلِيمٌ خَبِيرٌ.
من بندگانم را مدیریت می کنم چون من به دلهای آنها آگاه هستم ، من آگاه دانا هستم.
فَزِدْ أَيُّهَا الْمُسْتَمِعُ فِي شُكْرِكَ، وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِكَ
بنابراين اى كسى كه شنونده این مطالب هستی و مى خواهى از اين گفتار بهره گيرى! بر شكرت بيفزا و از شتاب براى به دست آوردن دنيا کم کن،
وَ قِفْ عِنْدَ مُنْتَهَى رِزْقِكَ
و هنگامى كه به آخرين حد روزى خود مى رسى قانع باش.

🔽حضرت در پایان حکمت به سه نکته مهم توصیه میکنند:

1️⃣اگر صاحب نعمت هستید این نعمت ها را قدر بدانید و شاکر خداوند باشید و بلکه روز به روز بر شکر خود بیفزایید.

2️⃣اگر اوضاع مالی شما سخت است از تلاش و کوشش بیهوده ای که فقط زحمت است و منفعتی در آن نیست بپرهیزید، مبادا برای به دست آوردن سرمایه ی پول، سرمایه ایمان خود را از دست بدهید.

3️⃣هر کسی یک رزق معلوم و مشخصی دارد، وقتی آن را به دست آوردید، همان را بگیرید و زیاده خواهی نکنید.

⁉️️شبهه :

⏪ آیا تلاش و برنامه ریزی تاثیری روی زیاد شدن روزی ندارد؟!
آیا بی کاری و عدم برنامه ریزی تاثیری روی فقر ندارد؟!

⏪ پاسخ:

👈 نکته1:
ما مستندات فراوانی داریم که بحث رزق و روزی را مقدر و تعیین شده می نامند و اینکه تلاش انسان در زرق و روزی او تاثیری ندارد. مانند همین چیزی که در حکمت ۲۷۳ خواندیم.

❄️امام صادق سلام الله علیه فرمود:
لَوْ كَانَ الْعَبْدُ فِي حَجَرٍ لَأَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ فَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ.
اگر بنده ای در دل صخره ای پنهان باشد خداوند روزی او را می رساند، از خداوند به زیبایی روزی طلب کنید .

❄️پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ أَلَا إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِينَ نَفَثَ فِي رُوعِي
بدانید اینک جبرئیل در وجود  من حاضر شده و چنین پیغام داد
أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَكْمِلَ رِزْقَهَا
هیچ کسی از دنیا نمی رود مگر اینکه روزی خود را به طور کامل دریافت کرده باشد
فَاتَّقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ
پس تقوای الهی پیشه کنید و به زیبایی طلب روزی کنید.
وَ لَا يَحْمِلَنَّكُمُ اسْتِبْطَاءُ شَيْ‏ءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ مَعْصِيَةِ
وچیزی شما را وادار نکند که در طلب روزی تنبلی کنید واز طریق معصیت خدا بخواهید.
فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَسَمَ الْأَرْزَاقَ بَيْنَ خَلْقِهِ حَلَالًا وَ لَمْ يَقْسِمْهَا حَرَاماً
بدرستیکه خداوند تبارک وتعالی روزی های حلال را در میان مردم تقسیم کرده است و روزی حرام تقسیم نکرده است.
فَمَنِ اتَّقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَبَرَ أَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ
وهر کس تقوای الهی در پیش گیرد و راضی باشد به روزی حلالی که خداوند داده است.
وَ مَنْ هَتَكَ حِجَابَ السِّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ
و هر کس پرده دری کند وروزی غیر حلال بدست آورد، از روزی حلال او کاسته می شود.
وَ حُوسِبَ عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَة
و روز قیامت محاسبه می شود.

⏪برای خدا تقوای الهی را پیشه کنید.

👈 نکته ۲:
همانگونه که در مباحث قبل از جمله حکمت ۲۶۷ بیان شد، روایات زیادی داریم که ما را به کار و تلاش و دوری از تنبلی و بیکاری توصیه میکنند.
کَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا نَظَرَ الرَّجُلَ فَأَعْجَبَهُ قَالَ: هَلْ لَهُ حِرْفَةٌ؟
پیامبر خدا (ص) هرگاه به کسى نگاه مى‏‌کرد و از او خوشش مى‏‌آمد، مى‏‌فرمود: شغلى هم دارد؟
فَإِنْ قَالُوا لَا قَالَ: سَقَطَ مِنْ عَیْنِی.
اگر مى‏‌گفتند: نه، مى‏‌فرمود: از چشمم افتاد.
قِیلَ: وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟
عرض مى‌‏شد: چرا اى رسول خدا؟!
قَالَ: لِأَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ حِرْفَةٌ یَعِیشُ بِدِینِه‏.
مى‌‏فرمود: زیرا اگر مؤمن شغل و حرفه‌‏اى نداشته باشد دین خود را وسیله امرار معاش خود مى‏‌کند.

❄️امام صادق علیه السلام فرمودند:
الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كسى كه براى تأمين زندگى عيال خود زحمت بكشد مانند مجاهد در راه خداست.

🔀 جمع بندی:
مقدر بودن رزق تعارض و تضادی با کار کردن برای آن ندارد.
به یقین نوع فعالیت و رفتار و نگرش انسان بر مقدرات او تاثیر میگذارد.
زیرا  تقديرات الهى مشروط به تلاش و سعى و كوشش است و افراد تنبل و بيكار و بى تدبير از سهم مقدرشان نيز محروم خواهند شد.

↩️شخصی از امام صادق پرسید:
أَيُّ شَيْ‏ءٍ عَلَى الرَّجُلِ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ  كم‌ترين كارى كه مردم براى كسب روزى لازم است انجام دهند، چيست‌؟
فَقَالَ إِذَا فَتَحْتَ بَابَكَ وَ بَسَطْتَ بِسَاطَكَ فَقَدْ قَضَيْتَ مَا عَلَيْكَ.
فرمود: اين كه در مغازه‌ات را بگشايى و بساط را بگسترى؛ در اين صورت به وظيفه ات عمل كرده‌اى.

↙️ توصیه به نماز شب،
توصیه به بیداری در بین الطلوعین، توصیه خوش اخلاقی و…
خود یک برنامه ریزی است که باعث جلب روزی مقدر میشود. ولی همین بی تدبیری و خوابیدن ها نیز باعث کم شدن روزی مقدر میشود.

↔️ ضمن اینکه خود حضرت در این حکمت وقتی بحث روزی مقدر را بیان کردند بلافاصله فرمودند:
وَ الْعَارِفُ لِهَذَا، الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِي مَنْفَعَةٍ 
خدا میگوید اگر تو به این توصیه عمل کردی روزی خواهی داشت ولی عمل نکردن، محرومیت دارد.

اللهم لا تجعل تلدنیا اکبرَ همّنا