💠وَ قَالَ (علیه السلام): يَا ابْنَ آدَمَ، لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِكَ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي قَدْ أَتَاكَ
اى فرزند آدم! غم و اندوهِ روزى كه نيامده را بر آن روز كه در آن هستى تحميل مكن،

💠 فَإِنَّهُ إِنْ يَكُ مِنْ عُمُرِكَ يَأْتِ اللَّهُ فِيهِ بِرِزْقِكَ
چراكه اگر آن روز، از عمرت باشد خداوند روزىِ تو را در آن روز مى رساند _و اگر نباشد، اندوه چرا؟

⛔️ در این حکمت، حضرت با بیان یکی از واقعیت های زندگی، انسان را به رضایت و خوشنودی دعوت میکند و از حرص و طمع دور میکند. زیرا رزق و روزی و نگرانی برای آینده ای سرشار از نعمت، یکی از دغدغه های مهم انسان است که اگر این دغدغه درست مدیریت نشود سر از حرص و طمع و بخل در می آورد و انسان را از مسیر حق خارج میکند.

❌انبار دار دیگران نباش.
حضرت درحکمت ۱۹۲ فرمود :
يَا ابْنَ آدَمَ مَا كَسَبْتَ فَوْقَ قُوتِكَ فَأَنْتَ فِيهِ خَازِنٌ لِغَيْرِك‏
اى فرزند آدم! هر چه بيش از مقدار خوراک خود به دست آورى (و آن را ذخيره کنى) خزانه دار ديگران در آن خواهى بود.

🛑رزق تو آنچیزی است که میخوری، نه آن چیزی که ذخیره میکنی.
امیرالمومنین سلام الله علیه فرمود:
و َاعْلَمْ أنَّکَ لاتَكْسِبُ مِنَ الْمالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِکَ إلّا كُنْتَ فِيهِ خازِناً لِغَيْرِکَ
بدان كه تو چيزى از مال را بيش از نياز خود به دست نمى آورى مگر اينكه در آن، خزانه دار براى ديگرى هستى.

⭕️ اعتماد به رزاقیت خدا آری، آینده نگری آری
شك نيست كه منظور امام عليه السلام از اين كلام، نفى آينده نگرى و تدبير در امور زندگى به خصوص در سطح جامعه اسلامى نيست، زيرا هر كسى بايد به آينده همسر و فرزندانش و زمامداران اسلامى به آينده مسلمانان حساس باشند.

📕مرحوم کلینی در کتاب المعیشه کافی در مورد رزق و روزی حدیث مفصلی نقل میکند که در بخشی از آن آمده:
فَأَمَّا سَلْمَانُ فَكَانَ إِذَا أَخَذَ عَطَاهُ رَفَعَ مِنْهُ قُوتَهُ لِسَنَتِهِ
هنگامى كه سلمان فارسی سهم خود را از بيت المال مى گرفت، قوت سال خود را از آن مى خريد و نگهدارى مى كرد.
فَقِيلَ لَهُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْتَ فِي زُهْدِكَ تَصْنَعُ هَذَا وَ أَنْتَ لَا تَدْرِي لَعَلَّكَ تَمُوتُ الْيَوْمَ أَوْ غَداً
پس به او مى‌گفتند: اى ابا عبد اللّه! تو با اين زهدى كه دارى چنين مى‌كنى در حالى كه نمى‌دانى شايد امروز يا فردا از دنيا بروى‌؟!
فَكَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ مَا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِيَ الْبَقَاءَ كَمَا خِفْتُمْ عَلَيَّ الْفَنَاءَ
پاسخ سلمان چنين بود: چرا شما در مورد من امید به زندگى نداريد آنچنان كه بر من از مرگ بيم داريد؟!
أَ مَا عَلِمْتُمْ يَا جَهَلَةُ أَنَّ النَّفْسَ قَدْ تَلْتَاثُ عَلَى صَاحِبِهَا إِذَا لَمْ يَكُنْ لَهَا مِنَ الْعَيْشِ مَا يَعْتَمِدُ عَلَيْهِ
اى نادانان! آيا نمى‌دانيد كه نفس انسان اگر رزق روزمرّه نداشته باشد كه به آن تكيه كند صاحب خود را از انجام عبادات كُند و دربند مى‌كند و از صاحب خود اطاعت نمى‌كند؟
فَإِذَا هِيَ أَحْرَزَتْ مَعِيشَتَهَا اطْمَأَنَّتْ
پس اگر روزى‌اش را به دست آورد، اعتماد به نفس پيدا مى‌كند.
بنابراين هرگز منظور امام عليه السلام ترك تلاش و كوشش براى زندگى و تأمين آينده معقول و برنامه ريزى براى وابسته نبودن به ديگران نيست،
بلكه هدف جلوگيرى از حرص و آز شديدى است كه بسيارى از مردم را فرا مى گيرد و به بهانه تأمين آينده دائمآ براى ثروت اندوزى تلاش مى كنند و اموالى را گرد مى آورند كه هرگز تا آخر عمر از آن استفاده نكرده، براى ديگران به يادگار مى گذارند.

⏪ از مورچه یاد بگیریم .
(مثالی برای آینده نگری و اعتماد به رزق خدا در نهج البلاغه)
حضرت درخطبه ۱۸۵ فرمودند:
وَ لَوْ فَكَّرُوا فِي عَظِيمِ الْقُدْرَةِ وَ جَسِيمِ النِّعْمَةِ، لَرَجَعُوا إِلَى الطَّرِيقِ وَ خَافُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ،
اگر در عظمت قدرت خداوند و اهميّت نعمت او مى انديشيدند، به راه راست باز مى گشتند، و از آتش سوزان دوزخ مى ترسيدند;
وَ لَكِنِ الْقُلُوبُ عَلِيلَةٌ وَ الْبَصَائِرُ مَدْخُولَةٌ
ولى دلها بيمار و چشمهاى بصيرت معيوب است.
أَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى صَغِيرِ مَا خَلَقَ كَيْفَ أَحْكَمَ خَلْقَهُ وَ أَتْقَنَ تَرْكِيبَهُ،
آيا به مخلوقات کوچکى که خدا آفريده، نمى نگرند که چگونه آفرينش آنها را دقيق و حساب شده.
وَ فَلَقَ لَهُ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ سَوَّى لَهُ الْعَظْمَ وَ الْبَشَرَ؟
و ترکيب آنها را متقن ساخته، گوش و چشم براى آنها آفريده و استخوان و پوست آنها را مرتّب نموده است.
انْظُرُوا إِلَى النَّمْلَةِ فِي صِغَرِ جُثَّتِهَا وَ لَطَافَةِ هَيْئَتِهَا،
به اين مورچه نگاه کنيد با آن جثه کوچک و اندام ظريفش که از کوچکى درست، با چشم ديده نمی شود.
لَا تَكَادُ تُنَالُ بِلَحْظِ الْبَصَرِ وَ لَا بِمُسْتَدْرَكِ الْفِكَرِ.
با چشم ديده نمى شود و در انديشه نمى گنجد;
كَيْفَ دَبَّتْ عَلَى أَرْضِهَا وَ صُبَّتْ عَلَى رِزْقِهَا،
ولى با اين حال چگونه روى زمين ناهموار و پر سنگلاخ راه مى رود و به روزيش دست مى يابد،
تَنْقُلُ الْحَبَّةَ إِلَى جُحْرِهَا وَ تُعِدُّهَا فِي مُسْتَقَرِّهَا؛
دانه ها را (از راه هاى دور و نزديک) به لانه اش منتقل مى کند و در جايگاه مخصوص نگهدارى مى نمايد.
تَجْمَعُ فِي حَرِّهَا لِبَرْدِهَا وَ فِي وِرْدِهَا لِصَدَرِهَا؛
در فصل گرما براى سرما، و به هنگام توانايى براى روز ناتوانى، ذخيره مى کند. مَكْفُولٌ بِرِزْقِهَا، مَرْزُوقَةٌ بِوَفْقِهَا
روزيش از سوى خدا تضمين شده و خوراک موافق طبعش در اختيار او قرار گرفته است،
لَا يُغْفِلُهَا الْمَنَّانُ وَ لَا يَحْرِمُهَا الدَّيَّانُ، وَ لَوْ فِي الصَّفَا الْيَابِسِ وَ الْحَجَرِ الْجَامِسِ
خداوند منّان هرگز از او غافل نمى شود و پروردگار مدبّر محرومش نمى سازد، هر چند در دل سنگ سخت و خشک و در ميان صخره اى فاقد رطوبت باشد.

📕ابن ابی الحدید می گوید :
و فی المثل یا رزاق البُغاث فی عُشه
مثل آمده است که ای روزی دهنده پرندگان کوچک در لانه هایشان.
و إذا نظر الإنسان إلی الدودةالمکنونة داخل الصخرة
و انسان نظر می کند به کرم کوچک، که در دل صخره پنهان است.
کیف ترزق علم أن صانع العالم
چگونه صانع عالِم روزی اورا میرساند.
قد تکفل لکل ذی حیاة بمادة تقیم حیاته إلی انقضاء عمره
قطعا خداوند برای هر ذی حیاتی تا تمام شدن عمر او کفالت رزق او را کرده.

📕مرحوم کمره ای در شرح نهج البلاغه اش میفرماید روایات در باب رزق دو دسته اند:
الف. برخی میگویند از امروز باید به فکر فردا هم باشی،
ب. برخی میگویند ابن الوقت باش، امروز را دریاب. فردا اگر بودی خدا هم هست.
ایشان میفراید فعلا زمان مناسب برای تحلیل و بسط این مطلب نیست ولی به طور خلاصه اگر بخواهیم فرمایش ایشان را باز کنیم اینگونه میشود:

⛔️احکام دین متناسب با ظرفیت افراد درجه بندی های مختلفی دارد.
برای آنان که در مرتبه متوسط از ایمان و اعتماد به خدا هستند میفرماید شما به فکر فردا هم باش، طوری که دلت قرص باشد و مدام حرص و جوش فردا را نخوری.
ولی به انسان های با ایمان قوی تر میگوید شما ابن الوقت باش، خداوند هر لحظه رزاق است و هر روزی سهم و روزی تو را خواهد رساند.

⭕️ اگر در روایات در مورد اهل بیت یا شخصیت هایی مثل سلمان داریم که آنها رزق سال خود را تهیه میکرده اند، اینها به خاطرآموزش به دیگران بوده است نه به خاطر کم ایمانی و کم اعتمادی به خدا.

❌بحث در مورد فرصت هاست نه رزق و روزی.
معنای دیگری برای کلام حضرت:
يَا ابْنَ آدَمَ، لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِكَ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي قَدْ أَتَاكَ، فَإِنَّهُ إِنْ يَكُ مِنْ عُمُرِكَ يَأْتِ اللَّهُ فِيهِ بِرِزْقِكَ”
مرحوم «مغنيه» میفرماید: اين سخن امام عليه السلام نهى از كار و كوشش نسبت به آينده نيست. چگونه ممكن است نهى از اين كار باشد در حالى كه خود آن حضرت مى فرمايد:
اِعْمَلْ لِدُنْياکَ كَأَنَّکَ تَعِيشُ أَبَدآ وَاعْمَلْ لاِخِرَتِکَ كَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً
براى دنيايت آنگونه عمل كن كه گويى تا ابد زنده اى و براى آخرتت آنگونه عمل كن كه گويا مى خواهى فردا از دنيا بروى.
و اگر كار و تلاش پيگير نباشد، زندگى در دنيا غير ممكن است..
انما اراد الامام ان لا نَحزَن و نَذهَب انفسَنا حسرات، علی شی ءٍ لم یاتِ اَوانُه…
اگر چيزى هنوز زمانش فرا نرسيده و به دست تو نيامده غمگين مباش و حسرت و اندوه به خود راه نده. شايد چنين چيزى اصلاً وجود پيدا نكند و نبايد شتابزده، غم واندوه را براى آن به خود راه دهى.

❌ چنين غم و اندوهى چه سودى دارد و اى بسا زندگى را بر ما تباه كند و غم و اندوه را بر دل ما مضاعف سازد و ما را از تفكر وتلاش براى واجبات و انجام مسئوليتها بازدارد.

🔻نکته:
از این حکمت استفاده میشود که نباید برنامه های بلند مدت، مانع طرح ریزی و اجرای برنامه های کوتاه مدتی شود که شخص یا جامعه به آن نیاز دارد.
و نباید برنامه های کوتاه مدت و روزانه مانع از نگاه بلند شود به نحوی که انسان هیچ دور نمایی برای آینده خود و جامعه نداشته باشد.
به تعبیر شیخ محمود شبستری:
جهان چون زلف و خط و خال و ابروست / که هر چیزی به جای خویش نیکوست

⏪ راز شاد زیستن در توجه به فرمایش امیرالمومنین است.
قاعده ی در «حال» شنا کنید،
افراد خیال پرداز معمولاً در آینده غیرواقعی خود سرگردانند و در حسرت به دست آوردن آن خودخوری می کنند.
ابلهان نیز در غم و اندوه گذشته، غوطه ور و از «حال» غافلند. هر انسانی هر قدر هم فقیر و ضعیف باشد، می تواند به کمک استعدادهای خدادادی و امکاناتش و توکل به خداوند، در سخت ترین شرایط هم شاد باشد.
به تعبیر امیرالمومنین:
ما فاتَ مَضی وَ ما سیأتیكَ فَاَیْنَ؟
آنچه گذشت، از دست رفت و آنچه می‌آید كجاست؟
قُمْ فَاغْتَنِم الفُرصَةَ بَینَ العَدَمَین
برخیز و فرصت میانِ دو نیستی را دریاب.

⛔️چرا باید شادی ها و زیبایی های زمان حال را با تصور غیر منطقی مشکلات و سختی های آینده، تلخ و زشت کنیم؟ مولای متقیان، علی(ع) چه زیبا فرموده است :
لا تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِکَ الَّذِی لَمْ یَأْتِکَ عَلَی یَوْمِکَ الَّذِی قَدْ أَتَاکَ
نگرانی روزی را که بر تو نیامده، بر امروزت میفزا.
لا تُشْعِرْ قَلْبَکَ الْهَمَّ عَلی ما فاتَ، فَیَشْغَلَکَ عَنِ الْإسْتِعْدادِ عَمّا هُوَ آتٍ.
دل از اندوه گذشته آکنده مساز که تو را از آمادگی برای آینده بازمی دارد.
فَلا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَی هَمِّ یَوْمِکَ کَفَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَا فِیه.
نگرانی سالت را بر نگرانی روزت میفزا. برای هر روز، مشکلات خودش کافی است.

⏪ تکیه داشتن به رزاقیت خدا به معنای بی مبالاتی و بی عاری نیست.
گلستان سعدی:
شخصی مال زیادی به دست آورده بود و مشغول عیش و نوش با آن بود.
سعدی میگوید به او گفتم:
چو دخلت نیست خرج آهسته تر کن/
که می‌گویند ملاحان سرودی
اگر باران به کوهستان نبارد/
به سالی دجله گردد خشک رودی
سعدی میگوید به این جوان نصیحت کردم ولی او گفت:
خداوندان کام و نیکبختی/
چرا سختی خورند از بیم سختی
برو شادی کن ای یار دل افروز/
غم فردا نشاید خورد امروز
این جمله ی جوان اشتباه است چون توجه به رزق و روزی نباید انسان را از تلاش باز دارد و انسان را به بی مبالاتی بکشاند.

⏪ تشبیهی زیبا از جلال الدین رومی:
در مورد حرص به دنیا و اعتماد نکردن به رزاقیت خدا:
مولوی در مثنوی داستان آن گاوی را می گوید که هر روز از صبح تا شب در مزرعه سرسبزی می چرید و علف های آن را می خورد و بعد از سر شب تا صبح غصه می خورد که فردا چکار کنم!
باز فردا با علف های از نو سرسبز شده آن مزرعه روبه رو می شد و تا شب به خوردن آن مشغول می گشت،
و باز از شب تا صبح نگران رزق فردا بود. می گوید:

یک جزیره هست سبز اندر جهان/
اندرو گاوی است تنها خوش دهان
جمله صحرا را چرد او تا به شب /
تا شود زَفْت و عظیم و منتجب
شب زاندیشه که فردا چه خورم /
گردد او چون تار مو لاغر ز غم…
سال ها این است خوف این بقر /
هیچ نندیشد که چندین سال من_
می خورم زین سبزه زار و زین چمن / هیچ روزی کم نیامد روزیم

🔺 این مثال دقیقا اوضاع زندگی آدمی است که یک عمر سر سفره خدا نشسته است و مدام میگوید فردا چه، فردا چطور و…

🔻صائب تبریزی می گوید:
دندان ما ز خوردن نعمت تمام ریخت /
اندوه روزی از دل ما کم نمی شود

اللهم الرزقنا رزقاً حلالاً طیباً واسعاً