💠وَ قَالَ (علیه السلام): أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ، تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُمْ
با بازماندگان ديگران خوشرفتارى كنيد تا با بازماندگان و نسل شما [عَقِبِكُمْ] همين گونه رفتار كنند.

📘در کتاب دعوات راوندی همین کلام حضرت با اندک اختلافی آمده است:
أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْسَنُوا فِي عَقِبِكُمْ
به فرزندان دیگران احسان کنید که به فرزندانتان احسان می شود

♦️عنوان حکمت:
حضرت در این حکمت یکی از راه های مهم تربیتی را بیان میکند. اگر انسان در صدد کمک و دستگیری از فرزندان دیگران باشد، خداوند راه صلاح و تربیت فرزند و فرزندان او را هموار میکند. اگر انسان فرزندان دیگران را مانند فرزندان خود دوست بدارد، برای آنها دلسوزی کند و دست آنها را بگیرد؛ خداوند اشخاصی را مسئول میکند که از فرزندان او حمایت کنند و دست آنها را بگیرند.

⏪بازتاب کلام حضرت در ادبیات و شعر:

➰از هر دستی بدهی/
از همان دست پس میگیری

➰تو نيكى مى كن و در دجله انداز/
که ایزد در بیابانت دهد باز

⏪نکته ادبیاتی:
با توجه به اینکه أَحْسِنُوا فعل امر است و تُحْفَظُوا فعل مضارع مجزوم است، معلوم است یک “اِن” شرطیه در تقدیر است. : اِن أَحْسِنُوا، تُحْفَظُوا. و معلوم است که جزای شرط وقتی محقق میشود که شرط محقق شده باشد. اگر احسان کنید ، به فرزندانتان احسان میشود
اگر نیکی کردن به فرزندان دیگران انجام شده باشد،حفاظت از فرزندان خود شخص حاصل میشود .
مخصوصا کسانی که در باب علم آموزی یا در ارتباط با فرزندان هستند .

🔹آیه هایی در قرآن امده که: به فرزندان مردم نیکی کنید تا به فرزندان شما احسان شود
《و َلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافآ خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلا سَدِيدا ؛ نساء – ۹》
كسانى كه اگر فرزندان ناتوانى از خود به يادگار بگذارند از آينده آنان مى ترسند، بايد از ستم درباره يتيمان مردم بترسند! از مخالفت خدا بپرهيزند، و سخنى استوار بگويند

♦️ قرآن کریم به كسانى كه با يتيمان و فرزندان ناتوان و ضعيف مسلمان بدرفتارى مى كنند هشدار داده كه ممكن است با فرزندان خود آنها اين عمل انجام شود
《وَ أَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلاَمَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِى الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحآ فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّنْ رَّبِّکَ ؛ کهف – ۸۲ 》
و اما آن ديوار، از آنِ دو نوجوان يتيم در آن شهر بود؛ و زير آن، گنجى متعلق به آن دو وجود داشت؛ و پدرشان مرد صالحى بود، پس پروردگار تو مىخواست آنها به حدّ بلوغ برسند وگنجشان را استخراج كنند؛ اين رحمتى از پروردگارت بود
در این آیه صالح بودن پدران را رمز خدمت دو پيامبر به فرزندان آنها شمرده است.

📘حدیثی عجیب از امام صادق در ذیل این آیه : ازامام صادق علیه السلام
وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً کَانَ بَیْنَهُمَا وَ بَیْنَ هَذَا الْأَبِ الصَّالِحِ سَبْعُونَ أَباً فَحَفِظَهُمَا اللَّهُ بِصَلَاحِهِ
بین او و این دو پسر هفتاد پدر دیگر قرار داشتند که حقّ تعالی با صلاح خود این دو پسر را محافظت فرمود.

♦️ظلم انسان، دامن فرزندان را میگیرد
امام صادق علیه السلام :
فِي كِتَابِ عَلِيٍّ عليه السلام إِنَّ آكِلَ مَالِ الْيَتِيمِ سَيُدْرِكُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِي عَقِبِهِ وَ يَلْحَقُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِي الاْخِرَةِ
در كتاب على عليه السلام آمده است: كسى كه مال يتيم را به ناحق بخورد وبال آن، دامن فرزندان او را در دنيا و دامن خودش را در آخرت خواهد گرفت
غرر الحکم:
مَنْ رَعَى الْأَيْتَامَ رُعِيَ فِي بَنِيهِ
هر كس با يتيمان مهربان باشد با فرزندان او مهربانى شود

🔹ظلم شخص، نسلهای بعد را به مخاطره می اندازد
امام صادق علیه السلام :
مَنْ ظَلَمَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ مَنْ يَظْلِمُهُ أَوْ عَلَى عَقِبِهِ‏ أَوْ عَلَى عَقِبِ عَقِبِهِ
هر كه ستم كند ، خداى عز و جل كسى را بر او مسلّط گرداند كه بر او یا بر فرزندش ، يا بر فرزند فرزندش ستم كند.

📘حضرت در خطبه ۶۶ فرمود:
وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ بِعَيْنِ اللَّهِ وَ مَعَ ابْنِ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ
و بدانيد شما در پيشگاه خداوند قرار داريد _اعمال شما را مى بيند و در مسير حق از شما حمايت مى کند_ و همراه و همگام با پسر عموى پيامبر خدا هستيد،
فَعَاوِدُوا الْكَرَّ وَ اسْتَحْيُوا مِنَ الْفَرِّ
پى در پى بر دشمن حمله کنيد! و از فرار شرم نماييد!
فَإِنَّهُ عَارٌ فِي الْأَعْقَابِ
چه اين که فرار از جهاد، ننگى است که در نسل هاى آينده شما نيز مى ماند.

🔹ابن ابی الحدیددر شرح نهج البلاغه :
هارون الرشید شخصی از اطرافیان را زندانی کرد و پس از مدتی شخصی را نزد او فرستاد تا او را عذاب روحی بدهد و از جانب هارون الرشید بگوید
أَ لَمْ أَخْرَبْ دَارَكَ أَ لَم أقتُل وُلدَک جعفرا أ لم أنهَب مالَک؟
ببین من چه بلایی سر تو آوردم خانه خرابتر کردم فرزندت کشته شد سرمایه ات از دست رفت
شخص زندانی به فرستاده هارون الرشید گفت برو به هارون بگو:
أما إخرابک داری فستخرب دارک و أما قتلک ولدی جعفر فسیقتل ولدک محمد و أما نهبک مالی فسینهب مالک
خانه خرابم کردی خانه خراب میشوی
فرزندم کشتی فرزندت کشته میشود
سرمایه ام را بر باد دادی مال و سرمایه ات از بین می‌رود
ابن ابی الحدید می گوید اتفاقا هر سه جمله هم برای اومحقق شد.

♦️کوچکترین کارها در سرنوشت فرزندان تاثیر دارد. امام باقر علیه السلام :
مَنْ أَخَذَ مِنْ أَظْفَارِهِ كُلَّ يَوْمِ خَمِيسٍ لَمْ يَرْمَدْ وَلَدُه
کسی که ناخن هایش را در روز پنجشنبه بگیرد، فرزندش چشم درد نمی گیرد

📘 در روایات اشاره شده است که گرفتن ناخن ارتباط دارد با رفع چشم درد_ که خود موضوعی پزشکی است و قابلیت تحقیق دارد_ ولی نکته ی این حدیث این است که این عمل میتواند بر روی فرزند نیز تاثیر بگذارد

🔹نجات فرزند از دندان گرگ به خاطر مهربانی مادر
امام رضا علیه السلام :
ظَهَرَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ قَحْطٌ شَدِيدٌ سِنِينَ مُتَوَاتِرَةً
سالیان متوالی در بنی اسرائیل قحطی به وجود آمد
وَ كَانَ عِنْدَ امْرَأَةٍ لُقْمَةٌ مِنْ خُبْزٍ فَوَضَعَتْهَا فِي فِيهَا لِتَأْكُلَ فَنَادَى السَّائِلُ يَا أَمَةَ اللَّهِ الْجُوعُ
همراه زنی یک لقمه نان بود و آن را در دهان خود گذاشت تا بخورد که فقیری گفت: ای کنیز خدا من گرسنه ام
فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ أَتَصَدَّقُ فِي مِثْلِ هَذَا الزَّمَانِ فَأَخْرَجَتْهَا مِنْ فِيهَا فَدَفَعَتْهَا إِلَى السَّائِلِ زن گفت: آیا در این زمان به تو صدقه دهم؟ پس از دهان خود بیرون آورد و به فقیر داد.
وَ كَانَ لَهَا وَلَدٌ صَغِيرٌ يَحْطِبُ فِي الصَّحْرَاءِ فَجَاءَ الذِّئْبُ فَاحْتَمَلَهُ فَوَقَعَتِ الصَّيْحَةُ فَعَدَتِ الْأُمُّ فِي أَثَرِ الذِّئْبِ
آن زن یک بچه کوچک داشت که در صحرا مشغول هیزم جمع کردن بود که گرگی آمد و او را به دهان گرفت و فریاد فرزند بلند شد پس مادر به دنبال گرگ دوید
فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَبْرَئِيلَ (علیه السلام) فَأَخْرَجَ الْغُلَامَ مِنْ فَمِ الذِّئْبِ فَدَفَعَهُ إِلَى أُمِّهِ
خداوند متعال جبرئیل را برای خارج کردن پسر از دهان گرگ فرستاد و جبرئیل او را نزد مادرش آورد
فَقَالَ لَهَا جَبْرَئِيلُ (علیه السلام) يَا أَمَةَ اللَّهِ أَ رَضِيتِ لُقْمَةً بِلُقْمَةٍ.
و به او گفت: ای کنیز خدا این لقمه _فرزند به دهان گرگ_ را در مقابل آن لقمه نان، راضی شدی؟

♦️ظلم به دیگران، محروم کردن فرزندان استدر غرر الحکم فرمود :
مَنْ ظَلَمَ يَتِيماً عَقَّ أَوْلَادُه‏
هر کس بر یتیمى ظلم کند, اولاد خود را آزرده کرده است.

⁉️شبهه:
با توجه به اینکه قرآن میفرماید
” وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى”
هيچكس به جرم گناه ديگرى مجازات نمى شود
چرا باید خطا و اشتباه پدران به دوش فرزندان گذاشته شود؟

🔻پاسخ :
_ظلم دامنه و اثر دارد. گاهی انسان یک گناه می کند هزار گناه در ادامه آن یا با آن رخ میدهد
_ مکافات یک ضرورت طبیعی است _
قانون تکوینی است ،تشریعی نیست
همانگونه که خورشید گرم میکند، آتش میسوزاند ؛ ظلم هم به فرزندان بر میگردد.

📘 ابن میثم بحرانی میگوید :
این کار خدا است و خوشنامی ناشی از نیکوکاری، باعث جلب نظر مردم نسبت به اولاد شخص نیکوکار، پس از مرگ او می گردد. همانگونه که بدنامی نیز باعث تنفر مردم و بدی کردن به اولاد او بعد از مرگ میشود.
اگر به فکر فرزندانمان هستیم، به فکر فرزندان دیگران باشیم تا در نسل خودمان اثر بگذارد.

🔻نکته1:
نظام عالم، نظام قرض است، نظام کنش و واکنش است
ابن ابی الحدید اشاره ی زیبایی دارد و میگوید:
أکثر ما فی هذه الدنیا یقع علی سبیل القرض
اکثر امور دنیا بده بستان است کاری را امروز می کنی فردا نتیجه را میبینی
و المکافأة فقد رأینا عیانا من ظلم الناس فظُلِم عَقِبَه
ما با چشم خود دیدیم کسی که ظلم کند به بچه هایش بر می گردد.
و مَن قتل الناس فقتل عقبه و مَن أخرب دُورا فأخربت داره…
کسی که قتل کند در اولادش قتل رخ می دهد کسی که مردم را خانه خراب کند خانه خراب می‌شود .
از مکافات عمل غافل مشو/
گندم از گندم بروید، جو ز جو

🔻نکته ۲:
این قاعده مکافات فقط در مورد فرزندان نیست. در ذیل آیه “و کان ابوهما صالحا” روایت داریم:
امام صادق علیه السلام فرمود:
لَمَّا أَقَامَ الْعَالِمُ الْجِدَارَ أَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی مُوسَی (أَنِّی مُجَازِی الْأَبْنَاءِ بِسَعْیِ الْآبَاءِ إِنْ خَیْراً فَخَیْرٌ وَ إِنْ شَرّاً فَشَرٌّ
وقتی حضرت خضر آن دیوار را بر پا داشت، خدای متعال به موسی (علیه السلام) وحی کرد: من پسران را به‌واسطه‌ی عمل پدرانشان جزا می‌دهم، اگر خیر انجام داده باشند، جزای خیر و اگر مرتکب شرّ شده باشند، جزای شر داده شوند .

👈 لَا تَزْنُوا فَتَزْنِیَ نِسَاؤُکُمْ
زنا نکنید که زنان شما مورد زنا واقع می‌شوند .

👈 وَ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ
و هر طوری رفتار کنید همانگونه با شما رفتار میشود.

👈از هر دست بدهى با همان دست مى گيرى

🔹امیرالمومنین علیه السلام فرمود :
مَن حَفَرَ بِئرا لِأخيهِ وَقَعَ فيها، و مَن هَتَكَ حِجابَ غَيرِهِ انْكَشَفَتْ عَوراتُ بَيتهِ
هر كه براى برادرش چاهى
كند، خود در آن افتد و هر كه پرده حرمت ديگرى را بدرد، عيبهاى درون خانه او بر ملا شود.

♦️امیرالمومنین علیه السلام :
مَن عابَ عِيبَ ، و مَن شَتَمَ اُجيبَ
هر كه عيبجويى كند، عيبجويى شود و هر كه ناسزا گويد، پاسخ ناسزا شنود ،
و مَن غَرَسَ أشجارَ التُّقى اجتَنى ثِمارَ المُنى
و هر كه درختهاى تقوا بنشاند، ميوه هاى آرزوها بچيند.

🔹امام صادق علیه السلام :
بَرُّوا آباءَكُم يَبَرَّكُم أبناؤكُم
با پدرانتان خوشرفتارى كنيد تا فرزندانتان با شما خوشرفتارى كنند ……

📕مرحوم مجلسی در بحار روایت نقل میکند:
في الإنجيلِ :در انجيل آمده است
بِالمِكيالِ الّذي تَكيلونَ يُكالُ لَكُم
با همان پيمانه اى كه كيل مى كنيد، براى شما كيل مى شود
و بِالحُكمِ الّذي تَحكُمونَ يُحكَمُ عَلَيكُم
و به همان گونه كه حكم مى كنيد، درباره شما حكم مى شود.

🏴روضه:
امام صادق علیه السلام :
احْفَظُوا فِینَا مَا حَفِظَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ فِی الْیَتِیمَیْنِ وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً
آن ملاحظه‌ای که برای بنده‌ی صالح نسبت به دو فرزندش نمودند که پدرشان صالح بود ،شما نیز نسبت به ما همان ملاحظه را داشته باشید
پدر ما رسول الله صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام کجا به شما ظلم نمودند ؟!

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین