💠وَ قَالَ (علیه السلام): إِذَا أَمْلَقْتُمْ، فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَةِ
هر زمان فقير [أَمْلَقْتُمْ] شديد، با خداوند از طريق صدقه دادن در راه او تجارت پرسود كنيد.

⛔️املَقتم از املاق به معنای تملق است.
از آنجا که انسان فقیر برای برطرف کردن فقرش دچار چاپلوسی و تملق میشود، لفظ املاق به معمای فقر نیز آورده شده است.قرآن کریم می فرماید:
《وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبيرا
قرآن کریم: وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ؛ اسری – ۳۱》
هرگز فرزندان خود را از ترس فقر به قتل مرسانید (زنده به گور مکنید) که ما رازق آنها و شما هستیم،

⭕️فضای کلی این حکمت در مورد صدقه و انفاق، دستگیری و کمک به نیازمندان است.
همانگونه که در حكمت ۱۳۷ گذشت كه امام عليه السلام مى‌فرمايد:
اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ
روزى را به‌وسيله صدقه بر خود فرود آوريد. در حکمت ۱۳۷ به طور مفصل درمورد معنای رزق، معنای صدقه، و عوامل افزایش و کاهش رزق صحبت شده است.

💮صدقه قرض به خداست.
قرآن مجيد مى‌فرمايد:
《مَنْ ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللهَ قَرْضا حَسَنا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ؛ حدید- ۱۱》
كيست كه به خدا وام نيكو دهد و از اموالى كه به او ارزانى داشته انفاق كند تا خداوند آن را براى او چندين برابر كند؟
و براى او پاداش پرارزشى است!.

⛔️صدقه، عبادتی است که منفعت عمومی دارد. ابن ابی الحدید می گوید:
ابن ابی الحدید: و قالتِ الحکماء أفضل العبادات الصدقة لأنَّ نفعَها یتعدّی و نفع الصلاة و الصوم لا یتعدی.
صدقه افضل عبادات است زیرا سود آن به بقیه افراد هم میرسد. ولی نماز و روزه چون سودش شخصی است مرتبه اش پایین تر است.

❌ اگر چه مضمون کلی کلام ابن ابی الحدید درست است ولی باید دانست که همه عبادات، هم جنبه ی شخصی دارند و هم جنبه ی سود رساندن به دیگران. کسی که نماز میخواند و روزه میگیرد نیز نورانیت او به دیگران میرسد و تهجد او به دیگران هم سود میرساند.

⏪در اینکه چه رابطه ای است بین “صدقه دادن در هنگام فقر”،
و “بهره مندی و تجارت پر سود”؛ وجوهی وجود دارد:

◀️ اولا: وقتی كه شخص ايثارگر كه آنچه را خود به آن نياز دارد به ديگرى مى‌بخشد گناهانش بخشیده میشود و روح پاكى پيدا مى‌كند كه سرچشمه استجابت دعاست و دعاهاى او براى گشايش روزى به هدف اجابت نزديك مى‌شود. امیرالمومنین سلام الله علیه :
كَفِّروا ذُنوبَكُم وَ تَحَبَّبوا اِلى‏ رَبِّكُم بِالصَّدَقَةِ با صدقه، گناهان خود را پاك كنيد و خود را محبوب پروردگارتان گردانيد.

💮پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لَيَضحَكُ إلى الرجُلِ إذا مَدَّ يَدَهُ في الصَّدَقةِ، و مَن ضَحِكَ اللّه ُ إلَيهِ غَفَرَ لَهُ
هرگاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز كند ، خداوند عزّ و جلّ به رويش لبخند مى زند و هر كه خدا بر او لبخند زند ، آمرزيده است .
منظور از لبخند رضایت و اجابت است.

◀️ ثانیا. صدقه باعث رفع بلا میشود و چه بسا بسیاری از گرفتاری های مادی ما اثر یک بلا و گرفتاری بوده باشند، که به سبب صدقه برطرف شوند.

💮 پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
الصَّدَقةُ تَسُدُّ سَبعِينَ بابا مِن الشَّرِّ صدقه ، هفتاد دَرِ بلا را مى بندد .
یکی از عوامل فقر بیمار شدن و خسارت رسیدن است، میتوان با صدقه این بلاها را دفع و رفع کرد.

◀️ ثالثا. رابطه ی معنوی برقرار است بین صدقه و افزایش روزی.
امام صادق علیه السلام فرمود:
إِنَّ الصَّدَقَةَ تَقْضِي الدَّيْنَ وَ تَخْلُفُ بِالْبَرَكَةِ صدقه سبب اداى دين و برجاى نهادن بركت مى‌شود.

💮پیامبر گرامی ص فرمود :
أَكْثِرُوا مِنَ الصَّدَقَةِ تُرْزَقُوا
به نيازمندان زياد صدقه دهيد تا روزى شما وسيع شود.

◀️ رابعا. شیخ محمد عبدُه که مصحح و شارح اهل سنت نهج البلاغه است می گوید:
فتاجروا الله الصدقه: ای اذا افتقرتم فتصدقوا فان الله یَعطِفُ الرزق علیکم بالصدقه فکانکم عاملتم الله بالتجاره. و ههنا سرٌّ لا یعلم
به نظر میرسد گاهی باید به این مطلب اعتراف کرد که ما بعضی از فرمایشات اهل بیت را نمیفهمیم. و این نفهمیدن در واقع امتثال خالصانه فرمایش اولیاء دین است.

⛔️صدقه قبل از فقیر به خدا میرسد، و خدا جزای خیر را ده برابر میدهد.
منهاج البراعه:
قد ذکر فی غیر واحد من الاخبار ان الصدقه تقع علی ید الله قبل ان تصل الی ید الفقیر، و قد وعد الله فی کتابه بالتعویض علیها اضعافا مضاعفه و اثبته کقرض علیه

💮امام صادق علیه السلام می فرمایند:
إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَخْلُقْ شَيْئاً إِلَّا وَ لَهُ خَازِنٌ يَخْزُنُهُ إِلَّا الصَّدَقَةَ فَإِنَّ الرَّبَّ يَلِيهَا بِنَفْسِهِ خداوند برای هر چیزی نگهبانی قرار داده است غیر از صدقه که خداوند خودش متولی رسیدگی به آن است.
وَ كَانَ أَبِي إِذَا تَصَدَّقَ بِشَيْ‏ءٍ وَضَعَهُ فِي يَدِ السَّائِلِ ثُمَّ ارْتَجَعَهُ مِنْهُ فَقَبَّلَهُ وَ شَمَّهُ ثُمَّ رَدَّهُ فِي يَدِ السَّائِلِ
پدرم امام باقر هرگاه به فقیر کمک میکرد آن پول را در دست سائل میگذاشت، بعد آن پول را از دست سائل برمی داشت، می بوسید و می بوئید و دوباره در دست سائل می گذاشت.
وَ ذَلِكَ أَنَّهَا تَقَعُ فِي يَدِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِي يَدِ السَّائِلِ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُقَبِّلَهَا إِذْ وَلِيَهَا اللَّهُ
چون پول قبل از اینکه در دست سائل برود به دست خدا میرسد.

💮 همین عمل هم از امام سجاد علیه السلام به هنگام صدقه دادن سر میزد .
قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع إِذَا أَعْطَى السَّائِلَ قَبَّلَ يَدَ السَّائِلِ
امام از دست سائل میگرفت و می بوسید.
فَقِيلَ لَهُ لِمَ تَفْعَلُ ذَلِكَ
پرسیدند: چرا چنین می کنید!
قَالَ لِأَنَّهَا تَقَعُ فِي يَدِ اللَّهِ قَبْلَ يَدِ الْعَبْدِ.
فرمود: قبل از اینکه در دست سائل قرار بگیرد در دست خدا قرار می گیرد.

🔻نکته:
مواردی از کمک های امیرالمومنین در شرایط نداری
در کتاب دانشنامه امیرالمومنین موارد متعددی از صدقه دادن امیرالمومنین در هنگام فقر و نیاز آورده شده است.
أنَّ عَلِیّا علیه السلام عَمِلَ لِیَهودِیٍّ فی سَقیِ نَخلٍ لَهُ فی حَیاهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِمُدٍّ مِن شَعیرٍ ، فَخَبَزَهُ قُرصا العِبادَهِ
علی علیه السلام در زمان حیات پیامبرخدا برای یک یهودی در آب دادن نخل های او در برابر یک مُدّ (یک وعده) جو ، کار کرد و از آن ، یک گِرده نان پخت
فَلَمّا هَمَّ أن یُفطِرَ عَلَیهِ أتاهُ سائِلٌ یَستَطعِمُ ، فَدَفَعَهُ إلَیهِ ، وباتَ طاوِیا ، وتاجَرَ اللّهَ تَعالی بِتِلکَ الصَّدَقَه
وقتی خواست با آن افطار کند ، مستمندی سر رسید و از وی غذا خواست . آن را به وی داد و خود ، گرسنه صبح کرد و با این صدقه ، با خدای متعال تجارت کرد.
فَعَدَّ النّاسُ هذِهِ الفِعلَهَ مِن أعظَمِ السَّخاءِ ، وعَدّوها أیضا مِن أعظَمِ
مردم این کار را از بزرگ ترین بخشش ها و نیز از عظیم ترین عبادت ها شمردند.

📕 ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه اش بعد از ذکر این جریان مینویسد:
و قال بعض شعراء الشیعة یذکر إعادة الشمس علیه و أحسن فیما قال
یکی از شاعران شیعه بازگشت قرص خورشید را برای علی علیه السّلام نتیجه این بازرگانی او با خداوند دانسته و چه نیکو سروده است:
جاد بالقرص و الطوى ملأ جنبيه/
فاعاد القرص المنير عليه
علی علیه السّلام در حالی که گرسنه بود گرده نان خود را که مایه پرکردن شکم خویش بود، بخشید.
و عاف الطعام و هو سغوب/
القرص و المقرض الكرام كسوب
و قرص تابان خورشید آن گرده نان را بر او برگرداند، آری قرض دادن به افراد گرامی بسیار پر بهره است.

💮امام صادق علیه السلام می فرماید:
إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام أعتَقَ ألفَ مَملوکٍ مِن مالِهِ وکَدِّ یَدِهِ
امیر مؤمنان از دسترنج و مال خویش ، هزار برده را آزاد کرد .

📕ابن شهر آشوب در مناقب مینویسد: رُوِیَ أنَّ عَلِیّا علیه السلام کانَ یُحارِبُ رَجُلاً مِنَ المُشرِکینَ ، فَقالَ المُشرِکُ : یَابنَ أبی طالِبٍ ، هَبنی سَیفَکَ
علی علیه السلام با مردی از مشرکان می جنگید . مشرک گفت : ای پسر ابوطالب! شمشیرت را به من ببخش
فَرَماهُ إلَیهِ ، فَقالَ المُشرِکُ : عَجَبا یَابنَ أبی طالِبٍ ! فی مِثلِ هذَا الوَقتِ تَدفَعُ إلَیَّ سَیفَکَ !
علی علیه السلام آن را به سویش پرتاب کرد . مشرک گفت : شگفتا ، ای پسر ابوطالب! در چنین شرایطی شمشیرت را به من می بخشی؟!
فَقالَ علیه السلام : یا هذا ، إنَّکَ مَدَدتَ یَدَ المَسأَلَهِ إلَیَّ ، ولَیسَ مِنَ الکَرَمِ أن یُرَدَّ السّائِلُ
فرمود : «ای مرد! تو دست نیاز به سوی من دراز کردی و از جوان مردی نیست که درخواست کسی را رد کنم»
فَرَمَی الکافِرُ نَفسَهُ إلَی الأَرضِ وقالَ : هذِهِ سیرَهُ أهلِ الدِّینِ ، فَباسَ قَدَمَهُ وأسلَمَ . مُشرک ، خویش را بر زمین افکند وگفت: این، روش دینداران است. پای علی علیه السلام را بوسید و اسلام آورد .

⛔️جریان آیه
” وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً “
و غذاي خود را با اينكه به آن علاقه و نياز دارند، به «مستمند»و «يتيم» و «اسير» اطعام مي‌كنند.

⭕️صدقه آبرویی و مالی:
تفسیر فرات کوفی داریم که شخصی میگوید:
کُنتُ جالِسا مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام بَعدَ أن صَلَّینا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله العَصرَ
پس از آن که نماز عصر را با پیامبر خدا به جا آوردیم ، با امیر مؤمنان علی بن ابی طالب ، در سایه ای نشسته بودیم که مردی پیش او آمد و گفت،
فَجاءَ رَجُلٌ إلَیهِ فَقالَ لَهُ : یا أبَا الحَسَنِ ! قَد قَصَدتُکَ فی حاجَهٍ ، اُریدُ أن تَمضِیَ مَعی فیها إلی صاحِبِها . فَقالَ لَهُ : قُل
ای ابوالحسن! به خاطر کاری به پیش تو آمده ام . می خواستم با من در این خصوص ، نزد صاحب آن کار بیایی .
علی علیه السلام فرمود : «بگو»
قالَ : إنّی ساکِنٌ فی دارٍ لِرَجُلٍ فیها نَخلَهٌ، وإنَّهُ یَهیجُ الرّیحَ
گفت : من در خانه کسی زندگی می کنم که در آن ، درخت خرمایی است. و باد ، آن درخت را تکان می دهد.
فَتَسقُطُ مِن ثَمَرِها بَلَحٌ و بُسرٌ ورُطَبٌ وتَمرٌ،
و گاه از غوره خرما ، خاره خرما ، رطب و یا خرمایی فرو می افتد
ویَصعَدُ الطَّیرُ فَیُلقی مِنهُ ،
و گاه، پرنده ای آن را می اندازد
وأنَا آکُلُ مِنهُ ویَأکُلُ مِنهُ الصِّبیانُ مِن غَیرِ أن نَنخُسَها بِقَصَبَهٍ ، أو نَرمِیَها بِحَجَرٍ ،
و من از آن می خورم و بچّه ها هم می خورند ، بدون آن که با چوبْ آن را بکنیم و یا سنگی به طرفش پرتاب کنیم.
فَاسأَلهُ أن یَجعَلَنی فی حِلٍّ
می خواهم که صاحب خانه آن را برای ما حلال کند.
امیرالمومنین همراه این شخص به خانه ی آن مرد رفت و اتفاقا او هم از دیدن حضرت خوشحال شد. حضرت فرمود:
اُریدُ أن تَجعَلَهُ فی حِلٍّ
می خواهم او را حلال کنی .
فَتَأَبّی عَن ذلِکَ
و آن مرد این درخواست حضرت را نپذیرفت،
امیرالمومنین چندبار درخواست کرد ولی او نپذیرفت.
حضرت فرمود در عوض این چند خرمایی که این شخص خورده یک باغ بهشتی برای تو تضمین میکنم. او نپذیرفت.
فرمود من حاضرم فلان باغم را به تو بدهم تا از او راضی باشی.
اینجا بود که این شخص قبول کرد ولی چون قیمت باغ حضرت خیلی بیشتر بود، گفت این درخت و این باغ را هم به شما دادم و در عوض باغ امیرالمومنین را گرفتم.
فَالتَفَتَ عَلِیٌّ علیه السلام إلَی الرَّجُلِ فَقالَ لَهُ : قُم فَخُذِ الدّارَ بارَکَ اللّهُ لَکَ فیها وأنتَ فی حِلٍّ مِنها…
حصرت وقتی متوجه کار صاحب باغ شد به ان مرد فرمود:
برخیز این خانه و درخت از ان تو شد خدا برکت بدهد، باغ من هم به او رسید.
(ادامه حدیث نیز زیباست)

🔻نکته۲ :
اگر کسی هم صدقه نداد و انفاق نکرد دچار بلا و خسارت میشود.

⛔️داستانی که در آیات ۱۷ به بعد سوره قلم ذکر میشود:
مرد باغدارى كه هر سال از ميوه‌هاى باغش به فقرا انفاق مى‌كرد وقتی از دنيا رفت. وارثان تصميم گرفتند فقرا را محروم نمايند، تنها يكى از وارثان مخالف بود ولى اكثر آنان بخل ورزيدند و براى محروم كردن فقرا تصميم گرفتند كه سحرگاهان به باغ روند و ميوه‌ها را بچينند تا فقرا آگاه نشوند.
وقتی به باغ رفتند، آن را يك تخته خاكستر ديدند. گفتند: ما راه را گم كرده‌ايم، اين باغ ما نيست. امّا ديگرى گفت: ما از راه درست پدر منحرف شديم، و تصميم گرفتيم فقرا را محروم كنيم،
لذا خودمان محروم شديم.
آن فرزندى كه از روز اول با بخل مخالف بود، گفت: آيا به شما نگفتم اين فكر غلط است؟
به هر حال آنان قهر الهى را ديدند و متنبّه شدند و يكديگر را ملامت كردند.

اللهم الرزقنا رزقاً حلالاً طیباً کثیراً