💠وَ قَالَ (علیه السلام): الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ
امام علی علیه‌السلام میفرمایند: طغيان غضب، نوعى جنون و ديوانگى است.

💠لِأَنَّ صَاحِبَهَا يَنْدَمُ
چراكه صاحبش بعدا پشيمان مى‌شود؛

💠فَإِنْ لَمْ يَنْدَمْ، فَجُنُونُهُ مُسْتَحْكِمٌ
و اگر پشيمان نشود دليل بر آن است كه جنونش مستحكم است.

✅جنون، جنت، جنین و جن همه از یک اصل هستند و معنای آنها به هم بی ربط نیست.
(لفظ جَنَنَ به معنای پنهان و پوشیده است. عرب به باغ میگوید جنت چون زمین مملو از درخت و سبزه است و زمین پنهان شده در بین درختها،  
جنین یعنی موجودی که در شکم مادر است و از دیده پنهان است،
جن یعنی موجودی که دیده نمیشود،
و مجنون هم یعنی پنهان شدن عقل. )

❇️ انسان در حالى كه به شدت غضبناك مى‌شود نيروى عقل او تحت الشعاع آن قرار گرفته، از كار بازمى‌ايستد و در آن حالت دست به كارهايى مى‌زند كه خارج از عرف عقلا و بيرون از دايره شرع و كاملا زيان‌آور است.
به همين دليل معمولا پس از اين حركت نادم و پشيمان مى‌گردد، ندامتى كه گاهى روزها و ماهها و سالها ادامه مى‌يابد، حتى گاهى دست به كارهايى مى‌زند كه بعدآ جبران‌ناپذير است و تمام عمر را در اندوه و ندامت آن به سر مى‌برد.

❎البته افراد كمى هستند كه از كارهاى جنون‌آميز خود در حال شدت و طغيان وغضب پشيمان نمى‌شوند و همچنان بر آن اصرار دارند كه كار خوبى انجام داده‌اند! اين‌ها همان كسانى هستند كه امام عليه السلام جنون آن‌ها را مستحكم و پايدار شمرده است.

 ✅یکی از نشانه های مومنین در قرآن کظم غیظ است:
《وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛ شورا – ۳۷》
و مومنین همان کسانی که از گناهان بزرگ و از کارهای زشت دوری می کنند و هنگامی که به مردم خشم می گیرند، راه چشم پوشی و گذشت را برمی گزینند.

 🔺در سوره آل عمران نیز در مورد مومنین میفرماید:
《 الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ 》
آن‌ها كسانى هستند كه در زمان شادكامى و ناراحتى در راه خدا انفاق مى‌كنند وخشم خود را فرو مى‌برند و از خطاى مردم درمى‌گذرند.

 ❇️حقیقت خشم و عصبانیت پر مشکل شدن زندگی است:
همانگونه که گفته شد، جنون یعنی پنهان شدن عقل.
وظیفه عقل چیست؟ حل مشکل.

🔺حضرت در حکمت ۴۰۷ میفرماید :
مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا إِلَّا اسْتَنْقَذَهُ بِهِ يَوْماً مَا
خدا عقل را به انسانى نداد جز آن كه روزى او را با كمك عقل نجات بخشيد.

⏪پس عصبانیت که آمد جنون می آِید، جنون بی عقلی است، بی عقل پر مشکل است.
بعضی ها عصبانی میشوند تا با خشم مشکلی را حل کنند غافل از اینکه خشم فقط ایجاد مشکل میکند.

🔰در کتاب شرف کافی، باب الغضب آمده است:
أَتَى رَسُولَ اللَّهِ ص رَجُلٌ بَدَوِيٌّ فَقَالَ إِنِّي أَسْكُنُ الْبَادِيَةَ فَعَلِّمْنِي جَوَامِعَ الْكَلَامِ فَقَالَ آمُرُكَ أَنْ لَا تَغْضَبَ
مرد بادیه نشینی نزد پیامبر صلوات الله علیه آمد و عرض کرد من بادیه نشینم به من توصیه ای کنید که جامع همه‌ی کلام ها باشه ،حضرت فرمود به تو امر میکنم غضب نکن.

🔺شخصی به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد:
عَلِّمْنِي عِظَةً أَتَّعِظُ بِهَا
به من پندى دهید كه به آن پند گيرم،  فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِي عِظَةً أَتَّعِظُ بِهَا  
حضرت فرمود مردى نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آمد و به او گفت:يا رسول اللّه!به من بياموز پندى كه به آن پند گيرم،
 فَقَالَ لَهُ انْطَلِقْ وَ لَا تَغْضَبْ ثُمَّ أَعَادَ إِلَيْهِ فَقَالَ لَهُ انْطَلِقْ وَ لَا تَغْضَبْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ
برو و خشم مكن، و تا سه بار تكرار كرد و در هر سه بار،همين پاسخ را شنيد كه:برو و خشم مكن.

🔺در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است كه شخصى خدمتش رسيد وچنين تقاضايى كرد، پيامبر صلي الله عليه و آله به او فرمود: «برو و هرگز غضب مكن». آن مرد عرض كرد: همين يك دستور مرا كافى است. سپس به سراغ خانواده‌اش آمد.
ومشاهده كرد كه در ميان قبيله او جنگى درگرفته، در برابر هم صف كشيده‌اند واسلحه برداشته‌اند، هنگامى كه اين منظره را ديد او هم اسلحه برداشت و در كنار آن‌ها ايستاد.
ناگهان به ياد كلام پيامبر صلي الله عليه و آله افتاد، سلاح را بر زمين افكند وبه سوى جمعيت دشمنانش آمد و گفت: اى جمعيت اگر بر شما جراحت يا قتل يا ضربى وارد شده كه اثرى از آن باقى نمانده من از مال خودم ادا مى‌كنم.
آن‌ها در پاسخ گفتند: اگر چيزى بوده به شما بخشيديم، ما به اين كار سزاوارتريم. وهمين امر سبب شد كه هر دو گروه با هم سازش كردند و آتش غضب فرونشست. 

✅به کسی که زورت میرسد، غضب نکن:
امام باقر علیه‌السلام میفرماید:  
مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ فِيمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى ع
از جمله فرمایشات خداوند در تورات به موسی علیه‌السلام این است که
يَا مُوسَى أَمْسِكْ غَضَبَكَ عَمَّنْ مَلَّكْتُكَ عَلَيْهِ أَكُفَّ عَنْكَ غَضَبِي.
موسى! خشم خود را از كسى كه زير دست تو قرارش داده ام بازگير، تا من نيز خشم خود را از تو باز گيرم.

⏪مرد برای همسرش ، پدر و مادر برای کودک ، معلم برای شاگرد ، کارفرما برای کارگر ، مسول برای ارباب رجوع ، حکومت برای ملت نباید خشم به خرج بدهند.

✳️کظم غیظ کنیم تا خدا کظم غیظ کند:
أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِيَائِهِ يَا ابْنَ آدَمَ اذْكُرْنِي فِي غَضَبِكَ أَذْكُرْكَ فِي غَضَبِي
اى پسر آدم در حال خشمت مرا ياد كن تا در حال خشمم ترا ياد كنم _قدرت مرا بياد آور تا عفوم را شامل حالت گردانم_
لَا أَمْحَقْكَ فِيمَنْ أَمْحَقُ
و با آنها كه در اثر خشم خود نابودشان ميكنم نابودت نكنم
وَ ارْضَ بِي مُنْتَصِراً فَإِنَّ انْتِصَارِي لَكَ خَيْرٌ مِنِ انْتِصَارِكَ لِنَفْسِكَ
و به انتقام‌گيرى من از دشمنانت راضى باش، زيرا انتقام‌گيرى من براى تو بهتر از انتقام گرفتن تو براى خودت ميباشد.

✳️قتل و فحاشی و … اثرات غضب است:
امام باقر علیه‌السلام میفرماید:
أَيُّ شَيْءٍ أَشَدُّ مِنَ الْغَضَبِ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَغْضَبُ فَيَقْتُلُ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ وَيَقْذِفُ الْمُحْصَنَةَ
چه چيزى بدتر از غضب است هنگامى كه انسان غضبناك مى‌شود دست به كشتن بى‌گناهان مى‌زند ونسبت ناروا به زنان پاكدامن مى‌دهد.

✳️جرعه ی حلم را سربکشیم:
پیامبر صلوات الله علیه میفرمایند:
 مِنْ أَحَبِّ السَّبِیلِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ جُرْعَتَانِ جُرْعَهُ غَیْظٍ تَرُدُّهَا بِحِلْمٍ وَ جُرْعَهُ مُصِیبَهٍ تَرُدُّهَا بِصَبْرٍ
از محبوب‌ترین راه به‌سوی خدای با عزّت و جلال دو جرعه است؛ جرعه‌ی خشمی که به سبب حلم آن را رد کنی و جرعه‌ی مصیبتی که آن را به شکیبایی برطرف سازی.

✅ خوشحالی امام از کظم غیظ:
امام سجاد علیه‌السلام میفرمایند:
إِنَّهُ لَیُعْجِبُنِی الرَّجُلُ أَنْ یُدْرِکَهُ حِلْمُهُ عِنْدَ غَضَبِهِ.
من از آن مردی خوشم می‌آید که در هنگام غضب بردبار باشد.

✳️کامل شدن ایمان با حلم و صبر:
امام صادق علیه‌السلام میفرمایند:
ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ اسْتَکْمَلَ خِصَالَ الْإِیمَانِ
هرکس سه خصلت در او باشد ایمانش کامل می‌باشد
مَنْ صَبَرَ عَلَی الظُّلْمِ وَ کَظَمَ غَیْظَهُ وَ احْتَسَبَ وَ عَفَا وَ غَفَرَ کَانَ مِمَّنْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ
هرکس بر ظلم صبر کند و خشمش را فرو برد و از وی درگذرد و او را به خدا واگذارد داخل بهشت می‌شود.

✅راهکار بالابردن آستانه تحمل:

👈الف) پیشگیری از غضب:
اگر انسان نظام جهان بینی خود را اصلاح کند، امور خرد نمی توانند او را از کوره به در ببرند و موجبات عصبانیت او را فراهم آوردند.

🔺انسان وقتی عصبانی میشود که دیگران به او اهانت کنند، در حالی که اگر انسان بداند ملاک، اهانت یا تکریم خداست، دیگر عصبانی نمی شود.
انسان وقتی عصبانی میشود که کالایی را از دست بدهد یا ضرر و خسارتی به او وارد شود، وقتی انسان بداند همه امور عالم حکمتی دارند و همه ی داشته های دنیا فانی شدنی هستند، عصبانی نمیشود.

🔺انسان وقتی عصبانی میشود که امور زندگی وفق مراد او نباشند. در حالی که اگر انسان حقیقت دنیا و بالا و پایین آن را شناخت دیگر دلیلی برای عصبانیت نمی بیند و میداند که همه اینها طبیعی زندگی دنیا هستند.

⏪ پس اگر ما درست نگاه کنیم، درست ببینیم، درست درک کنیم دیگر عصبانی نمیشویم.

👈ب) درمان های کوتاه مدت و آنی:
اگر شخص به هر دلیلی عصبانی شد، راهکارهای زود بازدهی وجود دارد که او را از آن حالت عصبانیت و جنون آنی نجات دهند.

1⃣مقابله به ضد کردن:
برای همه ی ما خوشایند این است که عمل زشت دیگران را مقابله به مثل کنیم ولی تمرین برای مقابله به ضد میتواند در کنترل خشم مؤثر باشد. مثلا وقتی کسی با انسان برخوردی دارد که جا دارد از دست او عصبانی شویم، ما مقابله به ضد کنیم و کریمانه از کنار او بگذریم.

🔺قرآن کریم در مورد مقابله به ضد میفرماید: َ
《 عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما؛ فرقان _ ۶۳》
بندگان خداى رحمان آنانى هستند كه بى‌تكبر روى زمين راه مى‌روند و اگر نادانان چيزى به آنها بگويند، در جواب سلام مى‌گويند.
 
🔺در کتاب غررالحکم اینچنین روایت شده:
مَنْ غَاظَکَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَیْکَ فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْه
هر کسی با زشتیِ سبکسری تو را خشمگین کرد تو با زیبایی بردباری او را به خشم آور
پیداست که در این روش، غضب درمان نمیشود بلکه صرفا کنترل میشود.

2⃣سکوت در هنگام عصبانیت:
با توجه به جنونی که در هنگام عصبانیت بر انسان عارض میشود، یکی از راه های کنترل لحظه ای عصبانیت سکوت است. پرهیز از حرف نابجا و اقدام نابجا باعث کنترل خشم و جلوگیری از آسیب های بیشتر میشود.

🔺پیامبر صلواه الله علیه میفرمایند:
إِذَا غَضِبْتَ فَاسْكُت‏
هر گاه عصبانی شدی سکوت کن.

⏪ پر واضح است که سکوت به معنای درمان نیست بلکه اقدامی فوری برای جلوگیری از خطرات بزرگتر است.

3⃣توجه به نفوذ شیطان و  دور کردن او:
در روایات متعددی این نکته تذکر داده شده است که عصبانیت، عملی شیطانی است و توجه به همین نکته و تلاش برای دور شدن از شیطان میتواند موجب کنترل عصبانیت شود.

🔺در روایت داریم:
فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَقُلْ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ لِأَنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّيْطَانِ‏
و هر گاه خشم شما را فرا گرفت بايد بگوييد: «اعوذ باللّٰه من الشيطان الرجيم»يعنى از دست شيطان مردود از رحمت خدا به خدا پناه مى‌برم.چون خشم از جنود شيطان است.

4⃣ خاموش کردن آتش غضب با آب وضو:
در روایت داریم:
إِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَتَوَضَّأْ بِالْمَاءِ عِنْدَ الْغَضَبِ فَإِنَّمَا الْغَضَبُ مِنَ النَّار
هرگاه يكى از شما خشمگين شد، اگر ايستاده است بنشيند و چنانچه خشمش برطرف نشد، دراز بكشد.

5⃣خاموش کردن آتش غضب با خاک:
در روایت داریم همانطور که اگر آب در دسترس نبود، آتش را با پاشیدن خاک خاموش میکنند، شما نیز با سجده بر خاک آتش غضب را خاموش کنید.
پیامبر صلوات الله علیه میفرمایند:
أَلَا إِنَّ الْغَضَبَ حُمْرَةٌ فِي قَلْبِ ابْنِ آدَمَ أَ لَا تَرَوْنَ إِلَى حُمْرَةِ عَيْنَيْهِ وَ انْتِفَاخِ أَوْدَاجِهِ فَمَنْ وَجَدَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً فَلْيُلْصِقْ خَدَّهُ بِالْأَرْض‏
بدانيد كه خشم اخگرى است در دل فرزند آدم. مگر نمى بينيد كه چشمانش سرخ مى شود و رگهاى گردنش باد مى كند. هر كس احساس كرد كه به خشم در آمده است، بايد به زمين بچسبد (بنشيند).

6⃣ تغییر حالت:
اگر ایستاده ایم بنشینیم یا ترک موضع کنیم و…

👈ج) درمان اساسی غضب:

1⃣ تمرین حلم:
آیت الله ناصری رضوان الله علیه می‌فرمودند برای از بین بردن هر رذیله اخلاقی چهل سال ریاضت و سختی لازم است.
حضرت در حکمت ۲۰۷ میفرمایند:
إِنْ لَمْ تَكُنْ حَلِيماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَكَ أَنْ يَكُونَ مِنْهُم‏
اگر بردبار نيستى، وانمود كن كه بردبارى؛ زيرا كمتر كسى است كه خود را شبيه گروهى كند و بزودى يكى از آنان نشود .

⏪ تمام مراحلی که در درمان موقت غضب گفته شد، راهکارهایی هستند که انسان را در بلند مدت به حلم و دوری از غضب میرسانند. عمده آن است که در این مسیر نباید به خاطر چندبار شکست خوردن و عصبانی شدن نا امید شد و دست از مبارزه برداشت.
در هر مبارزه ای امکان شکست هست، امکان عصبانیت هست ولی استمرار این امر باعث ریشه دار شدن صفت بردباری در وجود انسان میشود.

2⃣باید پناه برد به خدا از غضب و تبعات آن:
خشم و حرص و حسد و بیماری های اخلاقی چنان در وجود انسان نفوذ میکنند که ریشه کن کردن آنها با امور عادی شدنی نیست مگر با توسل و انابه و کمک خواستن از خدا. اینکه انسان پناه میبرد به خدا از شر شیطان صرفا یک لقلقه ی زبانی نیست بلکه باید دعایی از عمق وجود باشد.

🔺در دعای ۸ صحیفه سجادیه آمده است:
اللَّهُمَّ إِنی أَعُوذُ بِک مِنْ هَیجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ
بار خدایا به تو پناه می‌آورم از طغیان حرص و تندی خشم و چیرگی حسد.

⏪ و جالب آنکه هر چیزی برای انسان تبدیل به دغدغه شد، دعای او میشود.
ما باید اول از غضب و عصبانیت خود به ستوه بیاییم، بعد قدم برداریم و تلاش کنیم که ان را برطرف کنیم، در عین حال بدانیم جز با توجه و عنایت الهی شدنی نیست. این درخواست تبدیل به دعای ما شود تا آرام آرام اثر خودش را بگذارد.

اللهم نعوذ بک من غضبک و سخطک