💠وَ قَالَ (علیه السلام):
امام علی علیه‌السلام فرمود:
💠إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى فِي كُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً
خداوند در هر نعمتى حقى دارد
💠 فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا
كسى كه حق آن را ادا كند، آن نعمت را بر او افزون مى‌كند،
💠وَ مَنْ قَصَّرَ فِيهِ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ
و كسى كه در آن كوتاهى نمايد آن نعمت را در خطر زوال قرار مى‌دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
✅«خاطَرَ» (از ماده مخاطره) به معناى به خطر افكندن است.

🔺در ارشاد القلوب دیلمی آمده این حدیث مفصل تر آمده است:
لاَ يَغُرَّنَّكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ طُولُ اَلنَّسِيَّةِ مغرور نكند شما را عمر طولانی که خدا به شما داده
وَ تَمَادِي اَلْإِمْهَالِ
و مهلت زيادى كه خدا به شما مرحمت نموده
وَ حُسْنُ اَلتَّقَاضِي
و حکم کردن عادلانه او
فَإِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ وَ عَذَابَهُ شَدِيدٌ
پس به تحقيق مؤاخذۀ الهى دردناك است و عذاب او سخت است.
إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى عَلَى نِعَمِهِ حَقّاً وَ هُوَ شُكْرُهُ
به درستى كه براى خدا در هر نعمتى حقّى هست و آن شكرگزارى اوست
فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ وَ مَنْ قَصَّرَ فِيهِ سَلَبَهُ مِنْهُ
پس كسى كه آن را اداء كرد نعمت را بر او زياد خواهد فرمود و كسى كه در شكرگزارى كوتاهى كرد نعمت را از او خواهد گرفت
فَلْيَرَاكُمُ اَللَّهُ مِنَ اَلنَّقِمَةِ وَجِلِينَ كَمَا يَرَاكُمْ بِالنِّعْمَةِ فَرِحِينَ
پس در كفران نعمت براى شما از طرف حق تعالى ترس است_ترس سلب نعمت و ترس عذاب_ كما اينكه در شكر نعمت فرح و شادى هست (فرح برخوردارى از نعمت و فرح زياد شدن و دوام پيدا كردن آن)

❇️معنای شکر:
علمای علم اخلاق میفرمایند:
الشُّكْرُ هُوَ صَرْفُ الْعَبْدِ جَميعَ ما أنْعَمَهُ اللهُ فيما خُلِقَ لاِجْلِهِ
شكر عبارت از اين است كه انسان، تمام آنچه را خدا به او روزى داده براى آن اهدافى كه آفريده شده است صرف كند.

✅شکر گذاری مخصوص قشر خاصی نیست بلکه مخصوص همه افراد است چرا که نعمت های خدا برای همه مخلوقات است.

حقیقت شکر مصرف کردن نعمت های الهی در مصیری است خداوند از ما خواسته است.

✳️جایگاه شکر:

🔺حضرت در حکمت ۶۸ میفرمایند:
وَ الشُّكْرُ زِينَةُ الْغِنَى
شکر زینت ثروتمندی است.

⏪شکر تاجی است که انسانها دارا باید به سر بگذارند، چه این دارایی مالی باشد، چه علمی، چه معنوی، چه آبرویی و…
گاهی پست و مقام و پول به سبب شکر زینت فرد میشود و آبروی او را دو چندان میکند ولی گاهی همین نعمت به سبب نا‌شکری آبروی فرد را از بین میبرد.

✅شکر یعنی خرج نکردن نعمت در گناه:
اگر خواستید گناهی انجام دهید سعی کنید از نعمتهای الهی خرج نکنید که البته این کار غیر ممکن است چرا که همه چیز ما نعمت خداست.
🔺امام صادق علیه السلام میفرماید:
فِي كُلِّ نَفَسٍ مِنْ أَنْفَاسِكَ شُكْرٌ لَازِمٌ لَكَ بَلْ أَلْفٌ أَوْ أَكْثَرُ
براى هر نفسى شكرى لازم بلكه هزار شكر يا بيشتر
و أَدْنَى الشُّكْرِ رُؤْيَةُ النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ يَتَعَلَّقُ الْقَلْبُ بِهَا دُونَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
و كمترين درجه شكر اين است كه نعمت را فقط‍‌ از خدا بدانى و اسباب و علت ديگرى جز خدا در دل تو جا نداشته باشد
و الرِّضَا بِمَا أَعْطَى
و اينكه به عطاى او راضى و خشنود باشى
وَ أَنْ لَا تَعْصِيَهُ بِنِعْمَتِهِ وَ تُخَالِفَهُ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ
و اينكه نعمت او را در راه گناه و معصيت او بكار نبرى و هيچ گونه مخالفتى با اوامر و نواهى او نداشته باشى
فَكُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاكِراً عَلَى كُلِّ حَالٍ
و در هر حال بندۀ شاكر و سپاسگزارى باشى.

❇️ادا کردن حق خداوند همان شکر است و شگر سه مرحله دارد:
شکر قلبی، شکر لسانی، شکر عملی.

1⃣ شکر لسانی:

🔺تعریف شکر آسانی از زبان امام صادق علیه‌السلام:
تَمَامُ الشُّكْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
تمام شكر آن است كه انسان از روى اخلاص و ايمان بگويد: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

🔺وَ رُوِيَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِي جَعْفَرٍ:
از امام صادق و امام باقر علیهم السلام روایت است:
أَنَّ نُوحاً كَانَ إِذَا أَصْبَحَ وَ أَمْسَى
نوح عليه السلام همه روز صبحگاهان و عصرگاهان اين كلمات را به درگاه خدا عرضه مى‌داشت
قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ مَا أَصْبَحَ أَوْ أَمْسَى بِي مِنْ نِعْمَةٍ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيَا فَمِنْكَ
خداوندا من تو را گواه مى‌گيرم که هر نعمتى صبح و شام به من مى‌رسد، چه دينى و چه دنيوى، چه معنوى و چه مادى، همه از سوى توست
وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِهَا عَلَيَّ حَتَّى تَرْضَى وَ بَعْدَ الرِّضَى فَهَذَا كَانَ شُكْرَه‏
يگانه‌اى و شريكى ندارى، حمد مخصوص توست و شكر هم از آن تو، آن‌قدر شكرت مى‌گويم تا از من خشنود شوى و حتى بعد از خشنودى.

🔺 در روایت دیگری داریم حضرت نوح به خاطر کثرت بیان این شکر، به عنوان شکور معرفی شده است:
فَسُمِّيَ بِذَلِكَ عَبْداً شَكُورا
به خاطر همین دعا بود که حضرت نوح در قرآن عبد شکور معرفی شده است.

_حضرت آیت الله جوادی آملی حفظه الله میفرمود کلاسی کردید مطالعه ای کردید عبادتی کردید شکر کنید و سر به سجده بگذارید و به خاطر این توفیقات از خدا شکر گزاری کنید.

2⃣شکر قلبی:
شكر قلبى آن است كه انسان واقعاً از خداوند به سبب نعمت‌هايى كه به او ارزانى داشته راضى باشد؛ اینکه ما فکر کنیم همه نعمت‌های ما از آن او است. قلب ما احساس کند که ما مدیون خدا هستیم، ما طلبکار خدا نیستیم، بلکه هر چه داریم از او است. این را توجّه کنیم و حس کنیم.

_چه بسا انسان شکر لسانی را داشته باشد، الحمدلله را بگوید، بعد از نماز به سجده بیفتد و بگوید شکرا لله ولی وقتی به قلبش رجوع میکند نسبت به خدا شاکی باشد، چرا اینطور، چرا آنطور بگوید.
هنوز خیال کند خدا فلان جا برای او کم گذاشته یا ته یا انصاف و عدالت را در مورد او رعایت نکرده، همه اینها ناشکری قلبی است.

3⃣شکر عملی:
بالاترین مرتبه شکر آن است که نه تنها با زبان و قلب، بلکه در زندگی و عمل هم این شکر نمود داشته باشد.

✳️نکته مهم در بحث شکر عملی آن است که “نعمت های مختلف؛ شکرهای مختلفی دارند”
به تعبیر مرحوم فیض الاسلام: شکر هر نعمت متناسب با آن است.

✅شکر نعمت علم:

🔺در غرر الحکم از امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام روایت است:
شُکْرُ الْعالِمِ عَلی عِلْمِهِ، عَمَلُهُ بِهِ وَ بَذْلُهُ لِمُسْتَحَقِّهِ
شکرگزاری عالم در برابر علمی که دارد این است که به آن عمل کند و به نیازمندان بذل نماید به آنها آموزش دهد.

✅شکر نعمت قدرت:

🔺در حکمت ۱۱ حضرت میفرماید:
إِذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْه‏
هنگامی که بر دشمنانت پیروز شدی، عفو و بخشش را شُکرانه این پیروزی قرار بده.

✅شکر نعمت ثروت و مال:
🔺در غرر الحکم از امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام روایت است:
اَحْسَنُ شُکْرِ النِّعَمِ اَلانعامُ بِها
بهترین شکر نعمت‌ها، بخشیدن آن است

✅شکر نعمت در معصیت نکردن است:
🔺امیرالمومنین علی علیه‌السلام میفرمایند:
شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ شکر هر نعمتی در پرهیز از گناه و مخالفت با خداوند است.
⏪مثلا شکر نعمت زیبایی ، به گناه نیانداختن دیگران با نمایش ندادن زیبایی به نامحرم است.

✅شکر نعمت قدرت، کمک نکردن به ظالمین است:
حضرت موسی یک مشت زد و یکی از فرعونیان کشته شد، عرض کرد:”قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيرًا لِلْمُجْرِمِينَ”
ای خدا، به شکرانه این نعمت نیرو که مرا عطا کردی من هم بدکاران را هرگز یاری نخواهم کرد.

⏪ یک عده هم با پول و قدرتشان مجرم ساز و مجرم پرور هستند.

✅شکر نعمت، ضایع نکردن حق مظلوم است:
حضرت سلیمان با سپاه از جایی رد میشدند، مورچه ای به بقیه مورچگان گفت پناه بگیرید تا سپاه سلیمان شما را زیر پا له نکرده اند:” فَتَبَسَّمَ ضَاحِكًا مِنْ قَوْلِهَا وَقَالَ
سلیمان از سخن او تبسّمی کرد و خندید و گفت
رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ “
پروردگارا! شکر نعمتهایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم.

⏪سلیمان نبی با این علم و قدرتی که داشت از زیر پا افتاده ها _مورچه دفاع و حمایت کرد_ ثروتی که بخواهد مظلوم را پایمال کند و بر گرده مستضعف سوار شود و خود و اطرافیان را بالا بکشد.

✅نعمت باید در خدمت حوائج مردم باشد:
🔺قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ لِحُسَيْنٍ الصَّحَّافِ:
امام صادق علیه‌السلام به حسین صحاف فرمود:
يَا حُسَيْنُ، مَا ظَاهَرَ اللَّهُ عَلى‏ عَبْدٍ النِّعَمَ حَتّى‏ ظَاهَرَ عَلَيْهِ مَؤُونَةَ النَّاسِ
اى حسين! خداوند بر بنده‌اى نعمت را آشكار نكرد تا احتياجات مردم را به او اظهار فرمود،
فَمَنْ صَبَرَ لَهُمْ وَ قَامَ بِشَأْنِهِمْ، زَادَ اللَّهُ فِي نِعَمِهِ عَلَيْهِ عِنْدَهُمْ
پس هركه بر آنها شكيبايى نمود و به انجام كار آنها اقدام كرد، خداوند نعمت‌هايش را در نزد آنها زياد نمايد،
وَ مَنْ لَمْ يَصْبِرْ لَهُمْ وَ لَمْ يَقُمْ بِشَأْنِهِمْ، أَزَالَ اللَّهُ- عَزَّ وَ جَلَّ- عَنْهُ تِلْكَ النِّعْمَة
و هركه شكيبايى نكرد و به انجام كار آنها اقدام نكرد، خداوند عز و جلّ‌ آن نعمت را از او بگيرد.

✅شکر کوچکترین نعمت ها را هم از یاد نبریم:
🔺ابوبصیر از امام صادق میپرسد: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ لِلشُّكْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ كَانَ شَاكِراً
آيا شكر حد نهايى دارد كه هرگاه بنده‌اى آن را انجام دهد شاكر محسوب شود؟
قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا هُوَ
فرمود: آرى. عرض كردم: آن كدام است؟
قَالَ يَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى كُلِّ نِعْمَةٍ عَلَيْهِ فِي أَهْلٍ وَ مَالٍ
فرمود انسان در برابر هر نعمتى كه خدا به او داده؛ خواه در خانواده‌اش باشد يا در اموالش، او را شكر مى‌گويد
وَ إِنْ كَانَ فِيمَا أَنْعَمَ عَلَيْهِ فِي مَالِهِ حَقٌّ أَدَّاهُ
و اگر حقى در اموال باشد، آن را ادا مى‌كند
وَ مِنْهُ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ- سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ
و از آن جمله است گفتار خداوند متعال كه مى‌فرمايد: انسان به هنگام سوار شدن بر مركبى بگويد منزه است خداوندى كه آن را مسخّر ما كرد و اگر لطف خدا نبود ما نمى‌توانستيم در كنار آن قرار بگيريم.
⏪باید برای همه‌ی نعمتهای روزمره مثل نعمت سلامتی و…خدارا ساکر باشیم.

👈نکته ۱:
تشکر از واسطه نعمت نیز تشکر از نعمت است:
🔺امام سجاد علیه‌السلام میفرمایند:
إِنَّ اللَّهَ… يُحِبُّ كُلَّ عَبْدٍ شَكُورٍ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِيدِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَشَكَرْتَ فُلاناً فَيَقُولُ بَلْ شَكَرْتُکَ يَا رَبِّ فَيَقُولُ لَمْ تَشْكُرْنِي إِذْ لَمْ تَشْكُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْكَرُكُمْ لِلَّهِ أَشْكَرُكُمْ لِلنَّاسِ
خداوند… هر بنده شكرگزارى را دوست دارد. خداوند متعال روز قيامت به بعضى از بندگانش مى‌گويد: آيا از فلان شخص تشكر كردى؟ عرض مى‌كند: خدايا! من شكر تو را گزاردم. خداوند مى‌فرمايد: به سبب آن‌ كه از او تشكر نكردى شكر مرا ادا ننموده‌اى. سپس امام عليه السلام فرمود: شاكرترين شما در برابر خدا شاكرترين شما در برابر بندگان خداست.
⏪علاوه بر شکر از خدا باید از واسطه‌ی خیر هم تشکر کرد.

👈نکته۲:
توفیق شکر نیز نعمتی دیگر از خداست.
🔺امام صادق علیه‌السلام:
أوْحَى اللهُ تَعالى إلى مُوسى عليه السلام: يا مُوسى! أُشْكُرْني حَقَّ شُكْري.
خداوند به موسى وحى فرستاد كه اى موسى! حق شكر من را ادا كن. فَقالَ : يا رَبِّ كَيْفَ أشْكُرُکَ حَقَّ شُكْرِکَ وَلَيْسَ مِنْ شُكْرٍ أشْكُرُکَ بِهِ إلّا وَأنْتَ أنْعَمْتَ بِهِ عَلَىَّ؟
موسى عرض كرد : چگونه حق شكر تو را ادا كنم در حالى كه همين نعمت توفيق شكرگزارى، نعمت ديگرى از سوى تو بر من است؟ بنابراين با شكرگزارى نعمت جديدى به من عطا مى‌شود كه بايد شكر آن را هم بگزارم.
فَقالَ: يا مُوسى! شَكَرْتَني حَقَّ شُكْري حينَ عَلِمْتَ أنّ ذَلِکَ مِنّي؛
خداوند فرمود: اى موسى! حق شكر من را به‌جا آوردى چون مى‌دانى اين توفيق هم ازسوى من است.

👈نکته۳:
ناشکری و زوال نعمت:

🔺حضرت در حکمت ۱۴ میفرماید: إِذَا وَصَلَتْ إِلَيْكُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّكْر
 چون نشانه هاى نعمت پروردگار آشكار شد، با ناسپاسى نعمت ها را از خود دور نسازيد.
 

✅نعمت اگر از کف رفت، باز نمیگردد:
🔺امام صادق علیه‌السلام میفرماید: أَحْسِنُوا جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ وَاحْذَرُوا أَنْ تَنْتَقِلَ عَنْكُمْ إِلَى غَيْرِكُمْ
با نعمت‌هاى پروردگار به خوبى رفتار كنيد و بترسيد كه براثر كفران، آن نعمت‌ها از شما گرفته شود و به ديگران داده شود
أَمَا إِنَّهَا لَمْ تَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ فَكَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَيْهِ
بدانيد هيچ نعمتى از كسى منتقل نشد كه به اين آسانى به او بازگردد
قَالَ وَكَانَ عَلِيٌّ عليه السلام يَقُولُ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَيْءٌ فَأَقْبَلَ
على عليه السلام مى‌فرمود: كمتر مى‌شود كه نعمتى به انسان پشت كند و سپس بار ديگر بازگردد.

👈نکته۴:
خدا دوست دارد اثر نعمت ها را در تو ببیند .
🔺امام صادق علیه‌السلام میفرماید:
إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ يَكْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَؤُّسَ
خداوند زيبايى و خودآرايى را دوست دارد و از فقر و تظاهر به فقر بيزار است.
و إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ يَرَى عَلَيْهِ أَثَرَهَا
هرگاه خداوند به بنده اى نعمتى بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببيند.
قِيلَ وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ يُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ يُطَيِّبُ رِيحَهُ وَ يُجَصِّصُ دَارَهُ
عرض شد: چگونه؟ فرمودند: لباس تميز بپوشد، خود را خوشبو كند، خانه اش را گچكارى كند
وَ يَكْنُسُ أَفْنِيَتَهُ حَتَّى إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِيبِ الشَّمْسِ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ
جلوى در حياط خود را جارو كند، حتى روشن كردن چراغ قبل از غروب خورشيد فقر را مى برد و روزى را زياد مى كند.

✅مناجات الشاکرین از مناجات خمس عشر امام سجاد:
إِلٰهِى أَذْهَلَنِى عَنْ إِقامَةِ شُكْرِكَ تَتابُعُ طَوْلِكَ
خدایا! بخشش پی در پی تو انجام دادن سپاسگزاری‌ات را از یاد من برد
وَأَعْجَزَنِى عَنْ إِحْصاءِ ثَنائِكَ فَيْض فَضْلِكَ
و ریزش فضل و احسانت مرا از شمردن ثنا و ستایشت عاجز کرد، وَشَغَلَنِى عَنْ ذِكْرِ مَحامِدِكَ تَرادُفُ عَوائِدِكَ
و پشت سر هم آمدن نیکی‌هایت مرا از توجه و ذکر خوبی هایت بازداشت. و َأَعْيانِى عَنْ نَشْرِ عَوارِفِكَ تَوَالِى أَيادِيكَ
و پیاپی رسیدن نعمت‌هایت مرا از نشر دادن نیکوئی‌هایت درمانده کرد، وَهٰذا مَقامُ مَنِ اعْتَرَفَ بِسُبُوغِ النَّعْماءِ و اینجا که من هستم جای کسی است که اعتراف دارد به وفور نعمت‌های تو
و َقابَلَها بِالتَّقْصِيرِ
و در مقابل آنها اعتراف دارد به کوتاهی کردن خود،
وَشَهِدَ عَلىٰ نَفْسِهِ بِالْإِهْمالِ وَالتَّضْيِيعِ
و به اهمال‌کاری و تلف کردن این خوبی ها و نعمت ها گواهی میدهد.
وَأَنْتَ الرَّؤُوفُ الرَّحِيمُ الْبَرُّ الْكَرِيمُ….
إِلٰهِى تَصَاغَرَ عِنْدَ تَعاظُمِ آلائِكَ شُكْرِى خدایا در برابر نعمت‌های بزرگت سپاسگزاری من کوچک است.
، وَتَضَاءَلَ فِى جَنْبِ إِكْرامِكَ إِيَّاىَ ثَنائِى وَنَشْرِى
و در جنب اکرام و بزرگواری تو ثنا و ستایش من خُرد و ناقابل است….
فَآلاؤُكَ جَمَّةٌ ضَعُفَ لِسانِى عَنْ إِحْصَائِها
نعمت‌های بسیار تو زبان مرا از شمردنش ناتوان کرده
وَنَعْماؤُكَ كَثِيرَةٌ قَصُرَ فَهْمِى عَنْ إِدْراكِها فَضْلاً عَنِ اسْتِقْصَائِها
فهم من از ادراک نعمت های فراوانت ناتوان است، چه رسد به اینکه من حقیقتو نهایت.
فَكَيْفَ لِى بِتَحْصِيلِ الشُّكْرِ
و با این ترتیب من چگونه می‌توانم تو را سپاسگزاری کنم.
وَشُكْرِى إِيَّاكَ يَفْتَقِرُ إِلىٰ شُكْرٍ ؟
و همان سپاسگزاری من تازه احتیاج به سپاسگزاری دیگری دارد
فَكُلَّما قُلْتُ لَكَ الْحَمْدُ وَجَبَ عَلَىَّ لِذٰلِكَ أَنْ أَقُولَ لَكَ الْحَمْدُ
و هرگاه بگویم ستایش مخصوص تو است برای همین جمله لازم است دوباره بگویم ستایش مخصوص تو است
إِلٰهِى فَكَما غَذَّيْتَنا بِلُطْفِكَ، وَرَبَّيْتَنا بِصُنْعِكَ
خدایا چنانچه به لطف خویش ما را خوراک دادی و به پرورش خود پروراندی
فَتَمِّمْ عَلَيْنا سَوَابِغَ النِّعَمِ
پس نعمت‌های فراوانت را بر ما کامل کن
وَادْفَعْ عَنَّا مَكارِهَ النِّقَمِ
و ناگواری‌های سخت و بد را از ما دور کن
وَآتِنا مِنْ حُظُوظِ الدَّارَيْنِ أَرْفَعَها وَأَجَلَّها عاجِلاً وَآجِلاً
و عطا کن به ما از بهره‌های دو جهان برتر و بهترش را، چه اکنون و چه در آینده…