♦️وَ قَالَ (علیه السلام): مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ 
کسى که خود رای و حرف نشنو باشد هلاک مى شود ، 

♦️وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا 
و کسی که با مردان بزرگ مشورت کند در عقل و خرد آنها شریک مى شود.

⛔️اگر انسان خود رای بود و از مشورت دوری کرد و استبداد رای به خرج داد حتماً  به ذلت کشیده می‌شود ولی کسانی که اهل مشورت هستند انها سرانجام روشنتری خواهند داشت.

[در برخی از نسخ نهج البلاغه این جمله و حکمت قبلی همه در یک قالب یک حکمت است یعنی حکمت ۱۶۰ و ۱۶۱ یک حکمت است ولی در نسخه صبحی صالح نسخه که آیت الله مکارم مرحوم آقای دشتی و دیگران انتخاب کردند این جملات از هم جدا هستند] 

⭕️در ادامه حکمت قبل که حضرت فرمود: مَنْ مَلَکَ، اسْتَأْثَرَ؛
 غالبا افرادی که به پست و مقام و جایگاهی میرسند، خود رای میشوند؛ در این حکمت حضرت از آثار زیانبار استبداد به رای و راه مقابله با استبداد که مشورت است صحبت می کنند.

⛔️هر شخصی دایره خاصی از اطلاعات و تجربه ها را دارد و در مشورت با دیگران به دید بازتری میرسد و جوانب کار را بهتر می بیند. هر چه کار مهم تر و پیچیده تر باشد به مشورت لازم تر است.
انسان‌ها زمانی که در کنار هم قرار می‌گیرند چون زوایای دید زیاد می‌شود نتیجه بهتر به دست می‌آید انسان زودتر به نتیجه مطلوب می‌رسد ولی اگر کسی خواست بگوید من همه چیز را می‌دانم اگر کسی قناعت کرد به فهم خودش به تعبیر غرالحکم که فرمود:
مَنْ قَنَعَ بِرَأْیِهِ هَلَکَ حتماً هلاک خواهد شد.

❌تنها افراد تحمق شده خودشان را از مشورت بی نیاز میدانند. حضرت در غررالحکم فرموده : 
أَحْمَقُ النَّاسِ مَنْ ظَنَّ أَنَّهُ أَعْقَلُ النَّاسِ.
احمق ترین مردم کسى است که خود را خردمندترین مردم مى داند .
چون خود را عاقل میداند از مشورت پرهیز میکند در حالی که در اوج حماقت است.

📕در غررالحکم فرمود : 
حَقٌّ عَلَى الْعاقِلِ أنْ یُضیفَ إلى رَأیِهِ رَأْىَ الْعُقَلاءِ  
 بر هر عاقلى لازم است که رأى عاقلان دیگر را از طریق مشورت به رأى خود اضافه کند.
وَیَضُمَّ إلى عِلْمِهِ عُلُومَ الْحُکَماءِ
 و علوم دانشمندان را به علم خویش بیفزاید.

💮فرمایش حضرت یک مطلب است که از دو جهت به آن توجه شده است.
 خود رایی عامل هلاکت ،
و مشورت عامل نجات و سلامت خواهد بود. درحکمت ۵۴ امده بود 
 وَ لَا ظَهِیرَ کَالْمُشَاوَرَةِ.
هیچ پشتیبانی مثل مشورت نیست.
ودرحکمت ۱۱۳ امده بود : 
لَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَة.
هیچ پشتیبانى و حمایتى استوارتر از مشورت نیست . 

🔻نکته ۱: 
مشورت حتما نباید با افراد خاصی باشد، هر کسی به اندازه خودش نگاه و نظری دارد.
و چون این افراد همیشه در دسترس نیستند لذا انسان معطل می‌ماند 
ما باید با هم ترازان خودمان و یا حتی کسانی که از ما پایین‌تر هستند مشورت کنیم البته مشورت کردن در امور مختلف متفاوت است در مسائل مهم و کلان باید با انسان‌های عاقل صحبت کرد ولی در امور عادی زندگی که بعضی افراد حتی سوادشان از ما پایین‌تر هست تجربیاتی دارند و خداوند چیزهایی بر زبان آنها می‌اندازد که ما اصلا به ذهنمان نمیرسید.

⭕️اصل مشورت مهم است ولو با افرادی که از نظر سطح سواد و فهم از ما هم پایین‌تر باشند یا هم سطح ما باشند.
حسن بن جهم میگوید:
 کُنَّا عِنْدَ الرِّضَا ع فَذَکَرْنَا أَبَاهُ فَقَالَ کَانَ عَقْلُهُ لَا تُوَازَى بِهِ الْعُقُولُ 
جمعى در خدمت امام رضا بودیم. ایشان یادى از پدر بزرگوارش نمود و فرمود با اینکه عقل او بر تمام مردم مزیت داشت و هیچ عقل با او برابرى نمى‌کرد.
 وَ رُبَّمَا شَاوَرَ الْأَسْوَدَ مِنْ سُودَانِهِ 
با این وصف در بسیارى از اوقات با یکى از غلامان سیاه پوست خود مشورت مى‌کرد.
 فَقِیلَ لَهُ تُشَاوِرُ مِثْلَ هَذَا 
به آن حضرت گفته شد: آیا با چنین کسى مشورت مى‌کنى؟!
 فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى رُبَّمَا فَتَحَ عَلَى لِسَانِهِ  
در پاسخ فرمود: چه بسا خداى تبارک و تعالى مشکل را به زبان چنین شخصى برطرف کند.
قَالَ فَکَانُوا رُبَّمَا أَشَارُوا عَلَیْهِ بِالشَّیْ‏ءِ فَیَعْمَلُ بِهِ فِی الضَّیْعَةِ وَ الْبُسْتَانِ 
بسیارى اوقات درباره مزرعه یا باغ آن حضرت را راهنمایى مى‌کردند و آن حضرت به آن عمل مى‌نمود.
البته حضرت در امور ابتدایی از این فرد مشورت می‌گرفت و در امور کلان از افراد متخصص مشورت گرفت 

🔻 هَلَکَ مَوْلًى لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع یُقَالُ لَهُ سَعْدٌ-
یکى از غلامان امام رضا به نام سعد وفات یافت.
 فَقَالَ أَشِرْ عَلَیَّ بِرَجُلٍ لَهُ فَضْلٌ وَ أَمَانَةٌ  امام به یکی از یاران فرمود: شخص بافضیلت و امانتدارى را به من معرفى کن.
 فَقُلْتُ أَنَا أُشِیرُ عَلَیْکَ 
او گفت: من کسى را به شما معرفى کنم؟!
 فَقَالَ شِبْهَ الْمُغْضَبِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَسْتَشِیرُ أَصْحَابَهُ ثُمَّ یَعْزِمُ عَلَى مَا یُرِیدُ  
حضرت با حالت شبیه شخصى غضبناک فرمود: پیامبر خدا با یارانش مشورت مى‌کرد و بعد درباره آنچه که مى‌خواست، تصمیم مى‌گرفت.

🔻نکته۲: 
 ثمره مشورت آسایش است.
امام کاظم سلام الله علیه غرر الحکم:  
مَنِ اسْتَشَارَ لَمْ یَعْدَمْ عِنْدَ الصَّوَابِ مَادِحاً وَعِنْدَ الْخَطَاءِ عَاذِراً
کسى که مشورت کند اگر به حق راه یابد او را ستایش مى کنند و اگر به راه خطا برود او را معذور مى دارند.
 در حالى که اگر مشورت نکند نه در حال خطا کسى عذر او را موجه مى داند و نه در صواب کسى او را ستایش مى کند.

💮ثمره استبداد رأی هلاکت است ولی ثمره ی مشورت آرامش است  حتی جایی که شکست باشد دیگران هم خود را مفصر می‌دانند و دست در دست هم می‌دهند تا تو را در این باتلاق گرفتاری نجات دهند .

🔻نکته ۳: 
بهترین مشاور امیرالمومنین است.
درخطبه ۳۵ می فرماید: 
امَّا بَعْدُ فَإِنَّ مَعْصِیَةَ النَّاصِحِ الشَّفِیقِ الْعَالِمِ الْمُجَرِّبِ تُورِثُ الْحَسْرَةَ وَ تُعْقِبُ النَّدَامَةَ
 ای مردم من بهترین مشاور هستم و اگر استفاده نکنید خود پشیمان می‌شوید.

💮علی علیه السلام و اهل بیت و اولیای دین و کسانی که با فرمایشات قرآن و اهل بیت انس دارند‌، انان مشاوران خوبی هستند، کارتان به مشاوره کشید مشاوره‌ای را انتخاب کنید که اهل دیانت باشد، که امین باشد مشاوره‌ای که از خود چیزی نگوید از نهج البلاغه ،صحیفه ، قرآن سخن بگوید تا مشکل ما حل شود.

🔻نکته ۴: 
 اول با خدا مشاوره کنید بعد مردم.
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
 إِذَا أَرَدْتَ أَمْراً فَلَا تُشَاوِرْ فِیهِ أَحَداً حَتَّى تُشَاوِرَ رَبَّکَ 
اگر یک مشکل و یک نیازی پیدا کردی قبل از آنکه با مردم درباره آن مشورت کنی با خدا در مورد آن مشورت کن و از خدا راه چاره بخواه
قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ أُشَاوِرُ رَبِّی
پرسیدند : چگونه با خدا مشورت کنیم؟!
 قَالَ تَقُولُ أَسْتَخِیرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ تُشَاوِرُ النَّاسَ فَإِنَّ اللَّهَ یَجْرِی لَکَ الْخِیَرَةَ عَلَى لِسَانِ مَنْ أَحَبَّ. 
 فرمود: خواستی کاری انجام دهی صد بار بگو: استخیرالله یعنی من از خدا طلب خیر می‌کنم، خدایا خیر برای من بخواه. خدا خیر تو را در زبان دیگران جاری و به تو میرساند. از خدا مشاوره بخواه دیگران را واسطه خیر می‌کند تا راهگشای تو از ذهن و زبان دیگران بتو می‌رساند.
یادمان نرود که توحید یعنی اینکه همه ی کارهای ما باید رنگ و بوی خدایی داشته باشد.

اللهم الهمنا ذکرک