💠وَ قَالَ (علیه السلام): لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعَايَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ، فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ أَهْلَهَا
امام علی علیه‌السلام فرمودند:
تفكر و انديشه همچون ديدن با چشم نيست، چراكه گاه چشم، به صاحبش دروغ مى گويد،

💠 وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ‏
ولى عقل سليم به كسى كه از او راهنمايى بخواهد غشّ و خيانت نمى كند.

✅در این حکمت حضرت ما را به پیروی از عقل دعوت میکند و متذکر میگردد که حس، توان هدایت انسان را ندارد و چه بسیار که خطا کرده و انسان را دچار هلاکت میکند.

✅خطای دید بسیار زیاد است:
هنگامى كه آتش گردان را به دور خود مى گردانند از دور دايره كامل آتش مى بينيم در حالى كه آتش همواره در يك نقطه از اين دايره بيش نيست؛ ولى چون به سرعت گردش مى كند چشم ما فاصله ها را نمى بيند.

_ زمانى كه باران با سرعت مى بارد ما دانه هاى باران را به صورت خط مستقيم مثلا به طول نيم متر، كمتر يا بيشتر، مشاهده مى كنيم در حالى كه دانه باران يك نقطه بيشتر نيست.

_ آنگاه كه در انتهاى خيابانى كه دو طرف آن را درخت پوشانده است مى ايستيم و نگاه به طول خيابان مى كنيم احساس مى كنيم درخت ها هرچه از ما دورتر مى شوند به هم نزديك تر مى گردند و فاصله آنها پيوسته كم مى شود در حالى كه مى دانيم اين فقط خطاى باصره است.

_ کسی که سوار کشتی یا ماشین است خودش را ساکن میبیند و اشیاء را در حال حرکت در حالی که او در حال حرکت است و اشیاء ساکن.

_ سراب یکی دیگر از خطاهای دید است. انسان به قطع میرسد که فلان جا آب است ولی حقیقت آن است که آن سراب است نه آب.

❇️و امروزه نیز بحث فضای مجازی و اینترنت خطای دید و تشخیص انسان را بسیار بیشتر کرده است، هوش مصنوعی میتواند با ظرافت بالا عکس ها به فیلم تبدیل کند، صوت هر کسی را به صدای شخص دیگری تبدیل کند و از هیچ، یک تصویر واقعی خلق کند.
معلوم است امروزه باید بیشتر احتیاط کرد و به هیچ وجه بر اثر دیدن چیزی در فضای مجازی به آن قانع نشد و به سبب آن قضاوت نکرد.

💠 وَ لَا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ:
از کلام استفاده میشود که حضرت صرف وجود عقل را به عنوان هدایتگر نمیداند، بلکه طلب نصیحت، و طلب راهنمایی از عقل را به عنوان هدایتگر معرفی میکند. ما تا عقل را به کار نیندازیم و از آن استفاده نیکو نکنیم، نمیتوانیم راه را پیدا کنیم و به نتیجه برسیم.

✅ نه تنها عقل، بلکه همه استعدادها و توانایی ها به شرطی به نتیجه میرسند که از آنها استفاده شده و آنها را به کار بست.
در نامه ۶۹ به حارث همدانی فرمود:
تَمَسَّكْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ وَ أَحِلَّ حَلَالَهُ وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ…
به ريسمان قرآن چنگ بزن و از آن نصيحت بجوى. حلالش را حلال بدار و حرامش را حرام.

🔺در خطبه ۱۷۶ نیز فرمود:
وَ اعْلَمُوا أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِي لَا يَغُشُّ وَ الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ وَ الْمُحَدِّثُ الَّذِي لَا يَكْذِبُ….
آگاه باشيد همانا اين قرآن پند دهنده اى است كه نمى فريبد، و هدايت كننده اى است كه گمراه نمى سازد، و سخنگويى است كه هرگز دروغ نمى گويد.
و در ادامه میفرماید:
وَ اسْتَنْصِحُوهُ عَلَى أَنْفُسِكُمْ
و خويشتن را با قرآن اندرز دهيد.

❎در مورد اهل بیت نیز باید تبعیت و اطاعت کرد نه اینکه صرفا آنها را دوست داشت:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
اِنَّما اَولیائیَ الَّذینَ سَلَّمُوا لِاَمرِنا وَ اتَّبعُوا آثارَنا و اقتَدَوا بِنا فی کُلِّ اُمُورِنا
دوستان من کسانی اند که تسلیم فرمان مایند و از آثار ما پیروی می کنند و در همه ی امورمان به ما اقتدا می کنند.

⏪عقل، قرآن، اهل بیت، روایات و….
تا وقتی از آنها طلب نکنیم، به درد ما نخواهند خورد.

✅ ما چگونه میتوانیم به درستی از قوه‌ی عقل استفاده کنیم و مثل عقیله بنی هاشم حضرت زینب باشیم؟
عقل به خودی خود توانایی تصمیم درست را دارد، ولی قرار گرفتن عقل در شرایط خاصی او را از انجام وظیفه باز داشته و موجب اختلال در کار عقل ، اندیشه و تصمیم میشود:

1⃣هوای نفس و شهوت:
یکی از بزرگ‌ترین آفات عقل و خردورزی، پیروی از هوای نفس است. اگر شهوت و هوای نفس آمد انسان تصمیماتش به جای عاقلانه، بر اساس شهوت خواهد شد.

📚از امام علی علیه‌السلام در غررالحکم روایت است:
الْهَوَى عَدُوُّ الْعَقْلِ
هوا و هوس دشمن عقلند.
همچنین در روایت دیگری در این کتاب آمده:
الْهَوَى آفَة الْأَلْبَابِ
هوای نفس آفت عقل محض است.

🔺همچنین از امیرالمومنین علیه السلام نقل است:
آفَة الْعَقْلِ‏ الْهَوَى
آفت عقل هوا و هوس است.
انسان باید شهوت های نفسانی را کنار بگذارد یا حداقل نباید در حال شهوت تصمیم بگیرد.

2⃣خود برتر بینی و عجب:
عقل وقتی میتواند درست تصمیم بگیرد که انسان جایگاه خودش را بداند و با مشورت پیش برود. ولی اگر کسی خودش را عقل کل دانست و خودش را از مشورت و نظر دیگران بی نیاز دانست، دچار تصمیمات غیر عاقلانه میشود.
در حکمت۲۱۲ روایت شده:
عُجْبُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ، أَحَدُ حُسَّادِ عَقْلِهِ.
خودپسندىِ انسان يكى از حسودان عقل اوست.

🔺در غرر الحکم از امام علی علیه‌السلام روایت شده:
الْعُجْبُ يُفْسِدُ الْعَقْل‏
عجب عقل را فاسد میکند.

3⃣آرزوهای طولانی :
انسانی که همه همتش را برای رسیدن به آرزوهای غیر قابل دستیابی معطوف کرده باشد، فقط رسیدن به هدفش را میخواهد و از اینکه خلاف عقل عمل کند هیچ ابایی ندارد.

🔺در خطبه ۷۶ آمده است:
وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمَلَ يُسْهِي الْعَقْل‏
بدانید، آرزوها، عقل را به سهو و غفلت وا می‌دارد.

4⃣ طمع‌ورزی:
انسان طماع فقط میخواهد به خواسته اش برسد و برایش مهم نیست این مسیر همراه با بی عقلی باشد یا به خطر افتادن آبرو یا هر چیز دیگری، هر چه هم عقل بخواهد تصمیم درست بگیرد، طمع نمیگذارد.

🔺در حکمت ۲۱۹ حضرت میفرماید:
أَكْثَرُ مَصَارِعِ الْعُقُولِ تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطَامِع‏
خردها بیشتر آنجا به زمین خورند و قربانی شوند، که طمع‌ها و آزمندی‌ها برق زند.

5⃣حبّ افراطی:
حبّ افراطی به افراد و گروه‌ها و احزاب و… موجب می‌گردد تا با ایجاد دل بستگی‌ها افراطی و غیر معقول، چشم عقل نابینا شود و نور آن به خاموشی گراید. در این صورت دیگر از درک حقیقت محروم شده و بر ضلالت‌اش افزوده خواهد شد، و دیگر نمی‌تواند از رهبری عقل بهره‌ای داشته باشد.

🔺در خطبه ۱۰۹ آمده است:
وَ مَنْ عَشِقَ شَيْئاً أَعْشَى بَصَرَهُ وَ أَمْرَضَ قَلْبَهُ فَهُوَ يَنْظُرُ بِعَيْنٍ غَيْرِ صَحِيحَةٍ وَ يَسْمَعُ بِأُذُنٍ غَيْرِ سَمِيعَةٍ قَدْ خَرَقَتِ الشَّهَوَاتُ عَقْلَه‏
کسى که عاشق چیزى شود، چشم خود را کور و قلب خود را بیمار کرده است، عاشق با چشمى نادرست مى‏بیند و با گوشى ناشنوا مى‏شنود، شهوات عقل او را از کار مى‏اندازند.

6⃣بغض افراطی:
بغض بدون ضابطه نسبت به شخص، عمل، یا اندیشه ای باعث گارد گرفتن در مقابل آن میشود و انسان حاضر است پا روی عقل بگذارد ولی بغض و کینه اش را اعمال کند.

🔺در غرر الحکم روایت است:
الْغَضَبُ يُفْسِدُ الْأَلْبَابَ وَ يُبَعِّدُ الصَّوَابَ
غضب باعث فساد عقل ها و دوری از صواب می‌شود.
حضرت در حکمتی فرمود برخی اینچنین اند برای اینکه به پشت سریشان ضربه وارد کنند حاضرند نیزه را در شکم خود فرو کنند تا ضربه ای به پشت سری بخورد.

7⃣لجاجت و تعصّب ناروا:
یکی دیگر از عوامل رکود عقل، پافشاری بر یک عقیده و عملی است که از پشتوانه استدلال عقلی برخوردار نباشد.این کار موجب می‌شود تا انسان از پیروی عقل محروم شود و از چراغ عقل بهره‌ای برنگیرد.

🔺در حکمت ۱۷۹ آمده است:
اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْي‏
لجاجت، فکر و اندیشه را ضایع می‌سازد.

8⃣غضب و عصبانیت:
انسان عصبانی مانند کسی است که در شعله های آتش در حال سوختن است، لذا حال طبیعی ندارد و باید برای تصمیم گرفتن مدتی صبر کند تا آن حالت خشم برطرف شود. تصمیم از روی غضب، بدون تعقل و تفکر خواهد بود.

🔺حکمت ۲۵۵:
الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ، لِأَنَّ صَاحِبَهَا يَنْدَمُ؛ فَإِنْ لَمْ يَنْدَمْ، فَجُنُونُهُ مُسْتَحْكِمٌ
طغيان غضب، نوعى جنون و ديوانگى است، چراكه صاحبش بعدا پشيمان مى‌شود و اگر پشيمان نشود دليل بر آن است كه جنونش مستحكم است.

❎ همانگونه که هشت عامل، مانع شکوفایی و تصمیم گیری درست عقل بود، مواردی نیز از عوامل شکوفایی عقل به حساب می آیند. عواملی که پر و بال دادن به آنها تصمیمات انسان را عاقلانه تر میکند:

1⃣علم آموزی:
دانش نقش سازنده ای در همه ی عرصه های زندگی فردی و اجتماعی دارد.
🔺قرآن کریم میفرماید:
《وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ؛ عنکبوت -۴۳》
و این مثل­ها را برای مردم می­زنیم ولی جز دانشوران آن­ها را در نیابند.

✍ عاقلانه رفتار کردن وقتی معنا دارد که انسان در مورد هر چیزی که میخواهد تصمیم بگیرد و وارد آن شود، اول علم لازم برای آن را کسب کند.
صرف داشتن عقل کافی نیست، باید در مورد موضوع بررسی و تحقیق و علم آموزی کرد بعد تصمیم گرفت تا عاقلانه باشد.

🔺امیرالمومنین علی علیه‌السلام میفرمایند:
إنَّكَ مَوزونٌ بِعَقلِكَ ، فزَكِّهِ بِالعِلمِ
همانا تو به عقلت سنجيده مى شوى؛ پس عقل را با دانش پرورش بده.

🔺امام صادق علیه‌السلام میفرمایند:
كَثرَةُ النَّظَرِ في العِلمِ يَفتَحُ العَقلَ
بسيار انديشيدن در علم و دانش، عقل را باز و شكوفا مى كند.

🔺امیرالمومنین علی علیه‌السلام:
العَقلُ غَريزةٌ تَزيدُ بالعِلْمِ و التَّجارِبِ
خرد قريحه اى است كه با دانش و تجارب زياد مى شود.
انس با کتاب، انس با نهج البلاغه، انس با علم باعث شکوفایی عقل میشود.

2⃣تفکر:
قرآن کریم میفرماید:
《وَ يَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ؛ یونس – ۱۰۰ 》
خداوند پلیدی کفر و جهالت را برای مردمی که عقل را به کار نمیگیرند قرار داده است.

✍تفکر، یعنی پیاده کردن و به کار بستن عقل در زندگی است. هر چه انسان در خارج بیشتر مطابق عقل عمل کند، عقلش روشن تر خواهد شد.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
أصلُ العَقلِ الفِكرُ ، و ثَمَرتُهُ السَّلامَةُ ريشه خِرد انديشه است و ميوه اش سالم ماندن از خطا و عذاب.

🔺در روایت دیگری از امیرالمومنین علیه‌السلام نقل شده:
بالفِكرِ تَنجَلي غَياهِبُ الاُمورِ
با انديشيدن است كه تاريكيهاى كارها روشن مى شود.

🔺امام على علیه‌السلام میفرمایند:
الفِكرُ جَلاءُ العُقولِ
انديشه، جلا دهنده خردهاست.

🔺امام صادق علیه‌السلام:
كَانَ أَكْثَرُ عِبَادَةِ أَبِي ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ خَصْلَتَيْنِ التَّفَكُّرَ وَ الِاعْتِبَارَ.
ابوذر عاقل ترین افراد است و بهترین تصمیمات را میگیرد چون اهل تفکر و اندیشه است.

3⃣تقوا و تزکیه نفس:
قرآن کریم میفرماید:
《يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا؛ انفال – ۲۹ 》
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر تقوا پیشه کنید، خداوند برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرارمی‌دهد.
_
🔺امیرالمومنین علی علیه‌السلام:
مَن لَم يُهَذِّبْ نفسَهُ لَم يَنتَفِعْ بالعَقلِ
هر كه نفْس خود را تهذيب نكند، از خرد بهره مند نشود.

⏪علاوه بر امور معنوی و علمی برخی موارد دیگر هم در روایات به عنوان پرورش دهنده عقل ذکر شده است:

4⃣تجارت، اشتغال:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
لتِّجَارَةُ تَزِيدُ فِي الْعَقْلِ.
تجارت بر عقل می‌افزاید.
در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام آمده:
تَرْكُ التِّجَارَةِ يَنْقُصُ الْعَقْلَ
ترک تجارت عقل را ناقص میکند.

✍تجارت اینجا شاید به معنای اشتغال باشد. بازنشستگی و دور شدن از ارتباط با دیگران، کار فکری نکردن و…
باعث از دست رفتن عقل میشود. باید انسان حتی در دوران پیری نیز یک تجارت و لو مختصر داشته باشد، حساب و کتاب برخی امور را در دست داشته باشد تا عقل او همچنان فعال باشد و دچار آلزایمر و … نشود.

5⃣آرامش و آسایش:
امام سجاد علیه‌السلام میفرمایند:
خَمْسُ خِصَالٍ مَنْ فَقَدَ مِنْهُنَّ وَاحِدَةً لَمْ يَزَلْ نَاقِصَ اَلْعَيْشِ زَائِلَ اَلْعَقْلِ مَشْغُولَ اَلْقَلْبِ
پنج چيز است كه هر كسی يكى از آنها را نداشته باشد زندگيش همواره ناقص و عقلش زائل،و دلش گرفتار خواهد بود.
فَأَوَّلُهُنَّ صِحَّةُ اَلْبَدَنِ
اول سلامتى تن،
وَ اَلثَّانِيَةُ وَ اَلثَّالِثَةُ اَلسَّعَةُ فِي اَلرِّزْقِ وَ اَلدَّارِ
دوم و سوم وسعت روزى و خانه،
وَ اَلرَّابِعَةُ اَلْأَنِيسُ اَلْمُوَافِقُ فَقِيلَ لَهُ وَ مَا اَلْأَنِيسُ اَلْمُوَافِقُ قَالَ اَلزَّوْجَةُ اَلصَّالِحَةُ وَ اَلْوَلَدُ اَلصَّالِحُ وَ اَلْخَلِيطُ اَلصَّالِحُ
چهارم انيس موافق يعنى فرزند و همسر صالح،
وَ اَلْخَامِسَةُ وَ هِيَ تَجْمَعُ هَذِهِ اَلْخِصَالَ اَلدَّعَةُ
پنجم: يعنى آنكه شامل همه اين خصلت‌هاست،آسايش.

6⃣استعمال عطر (که مقصود عطر طبیعی است):
پیامبر صلوات الله علیه وآله میفرمایند:
مَا طَابَتْ رَائِحَةُ عَبْدٍ إِلَّا زَادَ عَقْلُهُ
عطر لباس انسان خشک نمی‌شود مگر اینکه عقلش زیاد می‌شود.

اللهم اجعلنا خیر عمر و خیرعمل و خیر ایام