بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۶/۲۶ . ۲۴ربیع الاول
💢 حکمت ۴۰۱ 💢
وَ قَالَ (عليه السلام): مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ.
و امام (ع) فرمود: موافقت با مردم در خلق و خويشان، سبب ايمنى است از آسيبشان.
💠وَ قَالَ (عليه السلام): مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
نزدیکی و هماهنگى با مردم در اخلاقشان، سبب ايمنى از كينه توزى و دشمنى [غَوَائِلِهِ] آن هاست.
👈امیرالمومنین در این حکمت به مساله ی مهم سازش و مدارا با مردم، و هماهنگی با اخلاق و روش ها و عرفیات آنها پرداخته و ثمره ی آن را نجات از دشمنی ها و کینه ها بیان فرموده است.
👈سازگاري با مردم، دشمنی را دفع كند.
انسان اگر می‌خواهد در یک حاشیه آرام، به سمت کمال، توسعه و روزهای بهتر از دیروز حرکت کند، باید گستره وجودی خود را برای همنشینی با مردم وسیعتر کند.
👈هر چه دایره ی وجودی انسان تنگ تر باشد، جز برای خودش و دوستان درجه یک و همفکران و هم حزبی هایش جا نیست؛ و هر چه سعه وجودی و وسعت دید انسان بزرگ تر بشود، افراد بیشتری؛ فرهنگ های بیشتر، احزاب بیشتری در این دایره جا میگیرند و طبعا با آنها میتواند زندگی مسالمت آمیزی داشته باشد.
⏪لزوم همراهی با مردم در آداب و رسوم :
هر قوم و جمعيتی، صفات و اخلاق ويژه خود را دارند و به كسانى علاقه مند هستند كه در صفات و اخلاق با آنها هماهنگ باشند، به آداب و رسومشان احترام بگذارند و مطابق خواسته هایشان عمل كنند. هماهنگى با مردم در اين امور سبب مى شود كه آن ها انسان را از خود بدانند و با او رابطه دوستى برقرار كنند و همين امر سبب امنيت از كينه توزى و دشمنى آن ها مى شود.
⏪اخلاق و رسوم اجتماعی :
به مجموعه ای از آداب، اخلاق و رفتارهایی که بر اثر کثرت استعمال، تبدیل به یک هنجار شده باشد، اخلاق و رسوم اجتماعی میگویند. نشانه ی مهم اخلاقیات اجتماعی و عرفیات آن است که انجام ندادن آن رسوم در نگاه آنان کاری زشت و ناپسند به شمار می آید.
📚اميرالمومنین در غررالحکم فرمود:
دارِ النّاسَ تأمَنْ غوائِلَهُم و تَسْلَمْ مِن مَكايِدِهم
با مردم مدارا كن تا از دشمنى آن ها و كيد و مكرشان در امان باشى.
حضرت در روایت دیگری فرمود :
دَارِ النّاسَ تَستَمتِعْ بِإخائهِم
با مردم مدارا كن، تا از برادرى آنان بهره مند شوى،
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
مدارا ، سازگاری و پذیرش فرهنگ دو نوع داریم:
✅ مدارای مثبت: انسان در مسائلی که منع شرعی ندارد و شامل مسائل حرام نمیشود، با مردم کنار بیاید، آداب و رسوم آنها را بپذیرد و مثل آنها برخورد کند.
اگر با دید انصاف نگاه کنیم، بسیاری از فرهنگ و رسوم جوامع بخصوص جامعه ما هیچ تضادی با دین ندارد.
برگزاری عروسی ، شب چله، شب یلدا، عید نوروز ، بله برون و…
✅اصل این برنامه ها هیچ ایرادی ندارد؛ اگر چه میشود در هر برنامه خوبی حرام وارد کرد. همانگونه که میشود هنگام نماز، نگاه به نامحرم کرد.
❎دین تراشی ممنوع :
همه ما موظف شده ایم به دین الهی پایبند باشیم نه اینکه خواسته ها و تمایلات و علایق شخصی را بر دین ترجیح بدهیم. یکی از جاهایی که انسان های دیندار دچار خطا میشوند همین بحث مراعات کردن آداب و رسوم حلال است.
قرآن کریم میفرماید:
《 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ؛ مائده – ۸۷》
ای اهل ایمان! چیزهای پاکیزه ای را که خدا برای شما حلال کرده بر خود حرام نکنید.
✳️ وقتی خدا چیزی را حرام نکرده، چرا ما حرام کنیم؟
میتوانیم از صله رحم، تفریح، دیدن فیلم، حتی شنیدن موسیقی هایی که طبق نظر مراجع حرام نشده بهره ببریم و با مردم و اطرافیان نقاط مشترکی پیدا کنیم.
❎ شاید من اصلا موسیقی دوست نداشته باشم، یا تلویزیون دوست نداشته باشم، یا از شب یلدا بدم بیاید ولی حق ندارم آن را برای دیگران نیز حرام کنم. ملاک حلال و حرام دین است.
پیامبر به امیرالمومنین توصیه کرد:
إنّ هذا الدِّينَ مَتِينٌ فَأوغِلُوا فيهِ برِفقٍ
همانا اين دين استوار است ؛ پس با ملايمت در آن حرکت کنید.
✅️ گاهی مردم از دین ناراحت نیستند، از سختگیری های نابجای متدینین ناراحتند . فرزند به خاطر سختگیری های نابجای والدین از دین بریده است.
وگرنه احکام دین اگر همه طبق آنچه خدا فرموده رعایت شوند؛ دین سختی و تلخی ندارد. پیامبراسلام فرمود :
اَلرِّفْقُ يُمْنٌ وَ اَلْخُرْقُ شُؤْمٌ
نرمش ميمنت دارد و سختگيری شوم است.
📚همنشینی نیکو و معاشرت درست با مردم در آینه روایات:
مرحوم کلینی در کافی “بَابُ الْمُدَارَاةِ” دارد که روایات فراوانی در باب ملایمت و مدارا با مردم نقل فرموده است.
مدارا در لغت به معنای:
مُلَایَنَةُ النَّاسِ وَ حُسْنُ صُحْبَتِهِمْ وَ احْتِمَالُ أَذَاهُمْ لِئَلَّا یَنْفُرُوا عَنْکَ
نرمش و ملایمت با مردم، همنشینی نیکو و تحمل آزار آنان، تا مبادا از تو رویگردان شوند.
👈 بدون مدارا، کارهابه نتیجه نمیرسد.
پیامبر اکرم فرمود:
ثَلاَثٌ مَنْ لَمْ يَكُنَّ فِيهِ لَمْ يَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ
سه چیز است كه در هر كه نباشند هيچ كار او تمام نيست _در هیچ کاری به نتیجه نمیرسد_
1️⃣وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اَللَّهِ
ورعی كه او را از نافرمانيهای خدا باز دارد.
2️⃣ وَ خُلُقٌ يُدَارِي بِهِ اَلنَّاسَ
خُلق معاشرتی كه با مردم بسازد.
3️⃣ وَ حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ اَلْجَاهِلِ
بردباری و حلمی كه آسیب زدن جاهلان را از خود دور کند.
👈مدارا با مردم، توصیه جبرئیل به پیامبر
امام باقر علیه السلام فرمود:
جَاءَ جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَی اَلنَّبِيِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ رَبُّكَ يُقْرِئُكَ اَلسَّلاَمَ وَ يَقُولُ لَكَ دَارِ خَلْقِي
جبرئيل نزد پيغمبر آمد و گفت:يا محمد،پروردگارت سلامت می‌‌رساند و می‌‌فرمايد:با خلق من سازگاری و مدارا كن.
👈مدارای با مردم نصف ایمان است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
مُدَارَاةُ اَلنَّاسِ نِصْفُ اَلْإِيمَانِ وَ اَلرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ اَلْعَيْشِ
سازگاری با مردم نصف ايمان است و نرمی با آنها نصف زندگی است.
✅️از این حدیث معلوم است اگر در عرفیات با مردم همراهی نباشد هم برای دینداری انسان مشکل ایجاد میکنند هم برای زندگی راحت انسان.
👈با مدارا میشود به مقام “مِنَّا” رسید.
راوی از امام صادق روایت نقل میکند:
إِنَّ قَوْماً مِنَ اَلنَّاسِ قَلَّتْ مُدَارَاتُهُمْ لِلنَّاسِ فَأُنِفُوا مِنْ قُرَيْشٍ
گروهى از قريش با مردم مدارای اندکی داشتند، از اين رو از قريش رانده شدند.
وَ اَيْمُ اَللَّهِ مَا كَانَ بِأَحْسَابِهِمْ بَأْسٌ
حال آن كه به خدا سوگند، از نظر نژاد مشكلى نداشتند.
وَ إِنَّ قَوْماً مِنْ غَيْرِ قُرَيْشٍ حَسُنَتْ مُدَارَاتُهُمْ فَأُلْحِقُوا بِالْبَيْتِ اَلرَّفِيعِ
اما گروهى از غير قريش با مردم، مدارا كردند و در نتيجه به خاندان بلند پايه پيوستند.
ثُمَّ قَالَ مَنْ كَفَّ يَدَهُ عَنِ اَلنَّاسِ فَإِنَّمَا يَكُفُّ عَنْهُمْ يَداً وَاحِدَةً وَ يَكُفُّونَ عَنْهُ أَيْدِيَ كَثِيرَةٍ
سپس فرمود : كسى كه دست آزارِ خود را از مردم باز دارد ، تنها يك دست از آنها بازداشته است، ولى مردم دستهاى بسيارى را از او باز مى دارند.
👈 مدارا کردن با مردم، انسان را یکی از آنها قرار میدهد و گویی جزء فامیل آنها شده است و مدارا نکردن با مردم انسان را دور میکند هرچند از جهت نسب قوم و خویش باشد.
👈مدارا کردن بخشی از ایمان است.
امام باقر(ع) فرمود :
مَنْ قُسِمَ لَهُ اَلرِّفْقُ قُسِمَ لَهُ اَلْإِيمَانُ
به هر كسی نرمش داده شد از ايمان هم بهره‌مند شد.
کسانی که با یک من عسل نمیشود آنها را خورد، جزء مومنین نیستند. مومن اهل رفق است.
👈به مردم ابراز محبت کنید.
حضرت درحکمت ۱۴۲فرمود:
التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ
اظهار محبت و دوستى با مردم نيمى از عقل است.
دوست داشتن و اظهار دوستی نسبت به مردم، نشانه ی عقل است و عقل وسیله حل مشکل است.
✅️ از نظر امیرالمومنین، عقل مسئول رفع تنشهاست.
✳️پيامبر اسلام فرمود:
اِنّا اُمِرْنا مَعاشِرَ الاَْنْبياءِ بِمُداراةِ النّاسِ، كَما اُمِرْنا بِاِقامَةِ الْـفَرائِضِ
ما پيامبران، همان گونه كه به برپا داشتن واجبات مأمور شده ايم، به مدارا كردن با مردم نيز مأمور شده ايم.
⏪ثمره مدارای خوب
امیر المومنین درحکمت ۱۰ فرمود:
خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَكَوْا عَلَيْكُمْ، وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَيْكُمْ
آن گونه با مردم معاشرت کنيد که اگر بميريد بر مرگ شما اشک بريزند و اگر زنده بمانيد به شما عشق بورزند.
◀️طبیعتا چنین زندگی که حضرت میفرماید در صورتی ممکن است که انسان حریم ها و آداب مردم را رعایت کند و به آنها احترام بگذارد.
👈تاثیر مسالمت از جنگ بیشتر است.
امیر المومنین در غرر الحکم فرمود:
وَجَدْتُ اَلْمُسَالَمَةَ مَا لَمْ يَكُنْ وَهْنٌ فِي اَلْإِسْلاَمِ أَنْجَعُ مِنَ اَلْقِتَالِ
سازش و مسالمت را در صورتى كه موجب وهن و سستى در اسلام نباشد، سودمندتر از جنگ و كشتار ديدم.
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
🔽مدارا و سازگاری دو نوع داریم:
مدارای مثبت : همراهی با مردم آنجا که منع شرعی نداریم.
مدارای منفی: کوتاه آمدن از اصول و پا گذاشتن روی شریعت
قرآن کریم میفرماید:
《قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ * لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ؛ کافرون》
بگو: ای کافران! آنچه را شما می پرستید، من نمی پرستم.
✅️در مواجهه با فرهنگ ها و آداب و رسومی که اسلام در مورد آن حکم به حرمت صادر کرده، هیچ جای سازشکاری نیست.
جمله معروف
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت باش/
◀️اگر چه حضرت فرمود
” مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ ”
ولی منظور حضرت هم رنگ جماعت شدن در زشتى ها و بدى ها و آداب و رسوم غلط و كارهاى خلاف شرع و عقل نيست چراكه نه شرع به ما چنين اجازه اى را مى دهد و نه عقل و خرد.
👈نهج البلاغه و ضدیت با سازشکاری:
در مرام امیرالمومنین و نهج البلاغه، چیزی به نام سازشکاری وجود ندارد. حضرت به شدت در مقابل انفعال و سازشکاری ایستادگی میکند. و این یکی از اصول نهج البلاغه است.
👈 مدارا آری، سازش کاری و نان به نرخ روز خوردن هرگز
حضرت درخطبه ۲۴ فرمود:
وَ لَعَمْرِي مَا عَلَيَّ مِنْ قِتَالِ مَنْ خَالَفَ الْحَقَّ وَ خَابَطَ الْغَيَّ مِنْ إِدْهَانٍ وَ لَا إِيهَانٍ
به جان خودم سوگند! در مبارزه با دشمنان حق، با آنان که در گمراهى غوطه ورند، هيچ گونه مُجامله و مدارا نمى کنم و سستى به خرج نمى دهم.
❇️ با من سازشکارانه صحبت نکنید.
حضرت درخطبه ۲۱۶ فرمود:
فَلَا تُكَلِّمُونِي بِمَا تُكَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَةُ
با من آن گونه که با زمامداران ستمگر سخن گفته مى شود، سخن نگوييد.
وَ لَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّي بِمَا يُتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَةِ
و آن گونه که مردم خود را در برابر حاکمان تندخو و جبّار حفظ مى کنند محدود نسازيد.
وَ لَا تُخَالِطُونِي بِالْمُصَانَعَةِ
و به طور تصنّعى و منافقانه؛ بده بستانی و تاجرانه با من رفتار نکنيد.
✳️ از فرهنگ غلط تاثیر نپذیر ولی روی آن تاثیر بگذار.
آنجا که رفتار مردم ضد دین است، نباید تحت تاثیر قرار گرفت و شبیه آنها شد ولی نباید کاری کرد که آنها به لجاجت و کینه بیفتند؛ چون در این صورت دیگر امکان اصلاح آنها ممکن نیست.
1⃣ آنجا که آداب و رسوم مردم ایرادی ندارد، با آنها سازگاری کنید
2⃣ آنجایی که آداب و رسوم حرام است، مردم را کینه ای نکنید و راه را برای اصلاح آنها باز بگذارید.
امام صادق در روایتی برای درمان بیماری فرمود:
وَ اُعَوِّدُ اَلْبَدَنَ مَا اِعْتَادَ
و بدن را به آنچه عادت كرده عادت مى‌دهم _برای درمان بیماری، باید از همان دارویی استفاده کرد که بدن به آن عادت دارد.
✅ حتی بیماری جسم را نمیشود به صورت یکباره به مسائل جدیدی عادت داد و اعتیادها و عادت های بد را از اوگرفت، چون دچار بیماری بیشتری میشود؛ در روح و عادت های اجتماعی نیز همین است.
✳️امام حسن عسکری(ع) فرمود:
رِيَاضَةُ اَلْجَاهِلِ وَ رَدُّ اَلْمُعْتَادِ عَنْ عَادَتِهِ كَالْمُعْجِزِ
آموزش دادن به نادان،و ترك عادت معتاد همچون معجزه است.
❎ یک معتادی که مدتی به سیگار عادت کرده به این سادگی نمیتواند آن را ترک کند چه برسد به یک فرهنگی که در یک جمع و جامعه سالها و شاید نسلها نهادینه شده است به این سادگی ممکن نیست و نیاز به حوصله دارد.
⏪راهبرد خداوند برای تغییر فرهنگ هاچیست؟
پیامبر اسلام چگونه با فرهنگ جاهلی( بت پرستی، زنده به گور کردن دختران و…) مبارزه کرد؟
🔽این روایت یکی از اصول کار فرهنگی است. امام صادق (ع) فرمود:
إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی رَفِيقٌ يُحِبُّ اَلرِّفْقَ
خدای تعالی رفق و مدارا را دوست دارد.
فَمِنْ رِفْقِهِ بِعِبَادِهِ تَسْلِيلُهُ أَضْغَانَهُمْ وَ مُضَادَّتَهُمْ لِهَوَاهُمْ وَ قُلُوبِهِمْ
از نرمشِ او با بنده‌ها این است كه _به وسيلۀ عقل و پند و اندرز و تبليغ پيغمبران و علما_كينه‌ها را از سينه‌هاى آنان بیرون میکند و قلوبشان را از هوای نفس خالی میکند.
✅️خداوند راه برون رفت از اخلاق رذیله و فرهنگ اشتباه را برای آنها بتدریج و مرحله به مرحله فراهم کرده است.
بعد حضرت در مورد چگونگی این رفق و مدارای خدا با مردم میفرماید:
وَ مِنْ رِفْقِهِ بِهِمْ أَنَّهُ يَدَعُهُمْ عَلَی اَلْأَمْرِ يُرِيدُ إِزَالَتَهُمْ عَنْهُ رِفْقاً بِهِمْ لِكَيْلاَ يُلْقِيَ عَلَيْهِمْ عُرَی اَلْإِيمَانِ وَ مُثَاقَلَتَهُ جُمْلَةً وَاحِدَةً فَيَضْعُفُوا
و به خاطر همین رفق است که برخی احکام را با اینکه باید از میان برداشته شوند و حرام اعلام شوند ولی برای مدتی به آنها رخصت انجام دادن میدهد تا این کار بر آنها سنگین نباشد و یکدفعه کم نیاورند.
فَإِذَا أَرَادَ ذَلِكَ نَسَخَ اَلْأَمْرَ بِالْآخَرِ فَصَارَ مَنْسُوخاً
و بعد از مدتی آن حکم را نسخ میکند تا دیگر مردم آن را انجام ندهند.
✅ یکی از مهمترین روایات در باب مواجهه با فرهنگ ها و آداب و رسوم غلط، همین روایت است.
1️⃣مقبولیت شرط اثر گذاری است.
اگر کسی خواست تغییری ایجاد کند باید ابتدا مردم او را بپذیرند و او را قبول داشته باشند، تا بعد از او تبعیت کنند.
⏪️کسی که از همان روز اول بخواهد موضع بگیرد و تمام اعتقادات و فرهنگ طرف مقابل را به چالش بکشد، نه تنها حرف او شنیده نمیشود بلکه به ضدیت با او نیز پرداخته میشود.
لذا پیامبران و انبیا نیز از همین راهبرد استفاده میکردند. ابتدا فرهنگ آنها را می پذیرفتند ولی بعدا آن را با دلیل و برهان رد میکردند.
❇️خلاصه آنکه برای تغییر فرهنگ باید مرحله به مرحله و بعد از جلب اعتماد اقدام کرد.
سیاست ما در فرهنگ باید تحول تدریجی باشد.
📚در زیارت جامعه کبیره در مورد اهل بیت میخوانیم که آنها : <وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ> سیاستمدارترین مردم هستند (سیاست یعنی تدبیر درست امور)
برای تدبیر و مدیریت قومی که دچار انحراف هستند، اگر به تندی برخورد کردیم؛ کینه ایجاد میشود و با کینه حرف شنوی از بین میرود.
⏪دو نمونه از راهبرد تغییر فرهنگهای بد به فرهنگهای خوب در قران کریم:
قرآن کریم در مورد حضرت ابراهیم میفرماید:
《فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا قَالَ هَٰذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ؛ انعام – ۷۶》
پس چون تاریکی شب او را پوشانید، ستاره ای دید. برای محکوم کردن ستاره پرستان با تظاهر به ستاره پرستی گفت: این پروردگار من است؛ هنگامی که ستاره غروب کرد، گفت: من غروب کنندگان را دوست ندارم.
《فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَٰذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ ؛ انعام- ۷۷》
هنگامی که ماه را در حال طلوع دید برای محکوم کردن ماه پرستان با تظاهر به ماه پرستی، گفت: این پروردگار من است؛ چون ماه غروب کرد، گفت: یقیناً اگر پروردگارم مرا هدایت نکند بدون شک از گروه گمراهان خواهم بود.
《فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَٰذَا رَبِّي هَٰذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ ؛ انعام – ۷۸》
وقتی خورشید را در حال طلوع دید برای محکوم کردن خورشیدپرستان با تظاهر به خورشید پرستی گفت: این پروردگار من است، این بزرگ تر است؛ و هنگامی که غروب کرد، گفت: ای قوم من! بی تردید من با همه وجود از آنچه شریک خدا قرار می دهید، بیزارم.
✅️ تغییر اعتقادات و فرهنگ باطل نیازمند صبر و حوصله، مدارا و همراهی با مردم است.
2️⃣مراحل تدریجی حرمت شراب، برای مدارا با مردم
اهمیت و دلبستگی مردم جاهلیت به شراب
شرابخواری و میگساری در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت یک بلای عمومی در آمده بود، تا آن جا که بعضی از مورخان می گویند عشق عرب جاهلی در سه چیز خلاصه می شد:
«شعر و شراب و جنگ!»
❎و نیز از روایات استفاده می شود که حتی بعد از تحریم شراب مساله ممنوعیت آن برای بعضی از مسلمانان فوق العاده سنگین و مشکل بود، تا آن جا که می گفتند:
«ما حُرِمَ عَلَینا شَی ءٌ اَشَدّ مِن الخَمر»
هیچ حکمی بر ما سنگین تر از تحریم شراب نبود.
لذا اسلام برای تحریم شراب، از یک راهبرد تدریجی استفاده کرد.
◀️ مرحله اول : در بعضی از سوره های مکی اشارات به زشتی شراب میکند:
《وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکراً وَ رِزْقاً حَسَناً؛ نحل – ۶۷》
از میوه های درخت نخل و انگور، مسکرات و روزی های پاکیزه فراهم می کنید.
❎ در اینجا «سکر» یعنی مسکر و شرابی را که از انگور و خرما می گرفتند، درست در مقابل رزق حسن قرار داده است، و آن را یک نوشیدنی ناپاک و آلوده شمرده است.
◀️مرحله دوم : بیان مضرات شراب
برای دست کشیدن عاقلان از شراب:
عادت زشت شرابخواری از آن ریشه دارتر بود، که به این سادگی از بین برود مخصوصا که بخشی از درآمد آنها از این راه تامین میشد.
بعد از هجرت مسلمانان به مدینه آیه نازل شد:
《یسْئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما؛ بقره – ۲۱۹ 》
درباره شراب و قمار از تو سؤال می کنند، بگو: در آن ها گناه و زیان بزرگی است و منافعی برای مردم در بردارد ولی گناه آن ها از نفعشان بیشتر است _در مقایسه بین نفع کم و ضرر زیاد، عقل میگوید رهایش کنید.
↙️ در مورد منافع شراب نیز نظراتی وجود دارد:
1. منافع اقتصادی مشروبات الکلی
2. منافع وهمی و خیالی که آنها میپنداشتند مثل آسایش و دور شدن از دردها و رنج ها.
◀️مرحله سوم: تحریم شراب
برای اقامه نماز:
قرآن کریم در مرحله ی بعدی میفرماید:
《 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ ؛ نساء – ۴۳ 》
ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید.
❎ این آیه صریحا در مورد شراب در هنگام نماز حکم صادر کرده بود ولی نسبت به غیر حال نماز، سکوت داشت و صریحاً چیزی نمی گفت. و در واقع حکم را به آینده موکول کرده بود که شرایط مهیا شود. (در مورد زمان نزول این آیه سه نظریه وجود دارد که قرار گرفتن این آیه در مرحله سوم طبق جریانی است که بینی سعد ابی وقاص توسط یک مست شکسته شد.
◀️مرحله چهارم و نهایی:
تحریم شراب به صورت کامل
قرآن کریم بعد از آماده کردن مسلمانها این دستور را صادر میکند:
《یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون ؛ مائده – ۹۰ 》
ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بت ها و ازلام [نوعی بخت آزمایی ]، پلید و از عمل شیطان است، از آن ها دوری کنید تا رستگار شوید!
✅️ طبق برخی نقل ها، تحریم شراب در سال ششم هجری انجام شد (البته اقوال دیگری نیز داریم).
خلاصه آنکه برای تغییر فرهنگ باید مرحله به مرحله و بعد از جلب اعتماد اقدام کرد.
سیاست ما در فرهنگ باید تحول تدریجی باشد.
📚در زیارت جامعه کبیره در مورد اهل بیت میخوانیم که آنها : <وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ> سیاستمدارترین مردم هستند (سیاست یعنی تدبیر درست امور)
برای تدبیر و مدیریت قومی که دچار انحراف هستند، اگر به تندی برخورد کردیم؛ کینه ایجاد میشود و با کینه حرف شنوی از بین میرود.
✳️اگر در نهج البلاغه در بخش های مختلفی از جمله حکمت
( ۳۷۳، ۳۷۴، ۳۷۵ ) در مورد نهی از منکر مطالبی فرمود؛ در حکمت ۴۰۱ در مورد کیفیت نهی از منکر و روش اصلاح فرهنگ های اشتباه توضیح فرمود.
⏪توصیه به مدارای فرهنگی در حکومت داری
هر سنتی که باعث الفت است را حفظ کنید. حضرت درنامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر فرمود:
وَ لا تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الأُمَّهِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الأُلْفَهُ وَ صَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّه
آداب پسندیده ای را که بزرگان این امت به آن عمل کردند وملت اسلام با آن پیوند خورده و رعیت با آن اصلاح شدند، بر هم نزن.
با توجه به خطاب حضرت به مالک به عنوان مسئول حکومت اسلامی، یکی از وظایف حکومتی نگه داشتن و تقویت سنت های خوبی است که از گذشته بوده است.
✅️کینه ها را از بین ببر، تا مردم همراه بشوند.
حضرت در نامه ۵۳ به مالک میفرماید:
مردم عیوبی دارند و حاکم سزاوارترین افراد است به چشم پوشی و ندیدن آنها. بعد میفرماید:
أَطْلِقْ عَنِ النَّاسِ عُقْدَةَ کُلِّ حِقْد، وَ اقْطَعْ عَنْکَ سَبَبَ کُلِّ وِتْر
عقده آنها را که کينه دارند بگشا و اسباب عداوت و دشمنى را درباره خود قطع نما.
✳️ حکومت اسلامی وظیفه دارد در عین رعایت موازین شرعی، با مدارا کردن و تغییر تدریجی، عوامل ایجاد دشمنی را از بین ببرد.
طبق حکمت ۴۰۱ یکی از عوامل ایجاد کینه همین توجه نکردن به فرهنگ ها است، اگرچه بد باشند.
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
نزدیکی و هماهنگى با مردم در اخلاقشان، سبب ايمنى از كينه توزى و دشمنى آن هاست.
غفر الله لی ولکم، الحمد لله رب العالمین
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۶/۲۶ . ۲۴ربیع الاول
💢 حکمت ۴۰۱ 💢
وَ قَالَ (عليه السلام): مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ.
و امام (ع) فرمود: موافقت با مردم در خلق و خويشان، سبب ايمنى است از آسيبشان.
💠وَ قَالَ (عليه السلام): مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
نزدیکی و هماهنگى با مردم در اخلاقشان، سبب ايمنى از كينه توزى و دشمنى [غَوَائِلِهِ] آن هاست.
👈امیرالمومنین در این حکمت به مساله ی مهم سازش و مدارا با مردم، و هماهنگی با اخلاق و روش ها و عرفیات آنها پرداخته و ثمره ی آن را نجات از دشمنی ها و کینه ها بیان فرموده است.
👈سازگاري با مردم، دشمنی را دفع كند.
انسان اگر می‌خواهد در یک حاشیه آرام، به سمت کمال، توسعه و روزهای بهتر از دیروز حرکت کند، باید گستره وجودی خود را برای همنشینی با مردم وسیعتر کند.
👈هر چه دایره ی وجودی انسان تنگ تر باشد، جز برای خودش و دوستان درجه یک و همفکران و هم حزبی هایش جا نیست؛ و هر چه سعه وجودی و وسعت دید انسان بزرگ تر بشود، افراد بیشتری؛ فرهنگ های بیشتر، احزاب بیشتری در این دایره جا میگیرند و طبعا با آنها میتواند زندگی مسالمت آمیزی داشته باشد.
⏪لزوم همراهی با مردم در آداب و رسوم :
هر قوم و جمعيتی، صفات و اخلاق ويژه خود را دارند و به كسانى علاقه مند هستند كه در صفات و اخلاق با آنها هماهنگ باشند، به آداب و رسومشان احترام بگذارند و مطابق خواسته هایشان عمل كنند. هماهنگى با مردم در اين امور سبب مى شود كه آن ها انسان را از خود بدانند و با او رابطه دوستى برقرار كنند و همين امر سبب امنيت از كينه توزى و دشمنى آن ها مى شود.
⏪اخلاق و رسوم اجتماعی :
به مجموعه ای از آداب، اخلاق و رفتارهایی که بر اثر کثرت استعمال، تبدیل به یک هنجار شده باشد، اخلاق و رسوم اجتماعی میگویند. نشانه ی مهم اخلاقیات اجتماعی و عرفیات آن است که انجام ندادن آن رسوم در نگاه آنان کاری زشت و ناپسند به شمار می آید.
📚اميرالمومنین در غررالحکم فرمود:
دارِ النّاسَ تأمَنْ غوائِلَهُم و تَسْلَمْ مِن مَكايِدِهم
با مردم مدارا كن تا از دشمنى آن ها و كيد و مكرشان در امان باشى.
حضرت در روایت دیگری فرمود :
دَارِ النّاسَ تَستَمتِعْ بِإخائهِم
با مردم مدارا كن، تا از برادرى آنان بهره مند شوى،
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
مدارا ، سازگاری و پذیرش فرهنگ دو نوع داریم:
✅ مدارای مثبت: انسان در مسائلی که منع شرعی ندارد و شامل مسائل حرام نمیشود، با مردم کنار بیاید، آداب و رسوم آنها را بپذیرد و مثل آنها برخورد کند.
اگر با دید انصاف نگاه کنیم، بسیاری از فرهنگ و رسوم جوامع بخصوص جامعه ما هیچ تضادی با دین ندارد.
برگزاری عروسی ، شب چله، شب یلدا، عید نوروز ، بله برون و…
✅اصل این برنامه ها هیچ ایرادی ندارد؛ اگر چه میشود در هر برنامه خوبی حرام وارد کرد. همانگونه که میشود هنگام نماز، نگاه به نامحرم کرد.
❎دین تراشی ممنوع :
همه ما موظف شده ایم به دین الهی پایبند باشیم نه اینکه خواسته ها و تمایلات و علایق شخصی را بر دین ترجیح بدهیم. یکی از جاهایی که انسان های دیندار دچار خطا میشوند همین بحث مراعات کردن آداب و رسوم حلال است.
قرآن کریم میفرماید:
《 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ؛ مائده – ۸۷》
ای اهل ایمان! چیزهای پاکیزه ای را که خدا برای شما حلال کرده بر خود حرام نکنید.
✳️ وقتی خدا چیزی را حرام نکرده، چرا ما حرام کنیم؟
میتوانیم از صله رحم، تفریح، دیدن فیلم، حتی شنیدن موسیقی هایی که طبق نظر مراجع حرام نشده بهره ببریم و با مردم و اطرافیان نقاط مشترکی پیدا کنیم.
❎ شاید من اصلا موسیقی دوست نداشته باشم، یا تلویزیون دوست نداشته باشم، یا از شب یلدا بدم بیاید ولی حق ندارم آن را برای دیگران نیز حرام کنم. ملاک حلال و حرام دین است.
پیامبر به امیرالمومنین توصیه کرد:
إنّ هذا الدِّينَ مَتِينٌ فَأوغِلُوا فيهِ برِفقٍ
همانا اين دين استوار است ؛ پس با ملايمت در آن حرکت کنید.
✅️ گاهی مردم از دین ناراحت نیستند، از سختگیری های نابجای متدینین ناراحتند . فرزند به خاطر سختگیری های نابجای والدین از دین بریده است.
وگرنه احکام دین اگر همه طبق آنچه خدا فرموده رعایت شوند؛ دین سختی و تلخی ندارد. پیامبراسلام فرمود :
اَلرِّفْقُ يُمْنٌ وَ اَلْخُرْقُ شُؤْمٌ
نرمش ميمنت دارد و سختگيری شوم است.
📚همنشینی نیکو و معاشرت درست با مردم در آینه روایات:
مرحوم کلینی در کافی “بَابُ الْمُدَارَاةِ” دارد که روایات فراوانی در باب ملایمت و مدارا با مردم نقل فرموده است.
مدارا در لغت به معنای:
مُلَایَنَةُ النَّاسِ وَ حُسْنُ صُحْبَتِهِمْ وَ احْتِمَالُ أَذَاهُمْ لِئَلَّا یَنْفُرُوا عَنْکَ
نرمش و ملایمت با مردم، همنشینی نیکو و تحمل آزار آنان، تا مبادا از تو رویگردان شوند.
👈 بدون مدارا، کارهابه نتیجه نمیرسد.
پیامبر اکرم فرمود:
ثَلاَثٌ مَنْ لَمْ يَكُنَّ فِيهِ لَمْ يَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ
سه چیز است كه در هر كه نباشند هيچ كار او تمام نيست _در هیچ کاری به نتیجه نمیرسد_
1️⃣وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اَللَّهِ
ورعی كه او را از نافرمانيهای خدا باز دارد.
2️⃣ وَ خُلُقٌ يُدَارِي بِهِ اَلنَّاسَ
خُلق معاشرتی كه با مردم بسازد.
3️⃣ وَ حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ اَلْجَاهِلِ
بردباری و حلمی كه آسیب زدن جاهلان را از خود دور کند.
👈مدارا با مردم، توصیه جبرئیل به پیامبر
امام باقر علیه السلام فرمود:
جَاءَ جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَی اَلنَّبِيِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ رَبُّكَ يُقْرِئُكَ اَلسَّلاَمَ وَ يَقُولُ لَكَ دَارِ خَلْقِي
جبرئيل نزد پيغمبر آمد و گفت:يا محمد،پروردگارت سلامت می‌‌رساند و می‌‌فرمايد:با خلق من سازگاری و مدارا كن.
👈مدارای با مردم نصف ایمان است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
مُدَارَاةُ اَلنَّاسِ نِصْفُ اَلْإِيمَانِ وَ اَلرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ اَلْعَيْشِ
سازگاری با مردم نصف ايمان است و نرمی با آنها نصف زندگی است.
✅️از این حدیث معلوم است اگر در عرفیات با مردم همراهی نباشد هم برای دینداری انسان مشکل ایجاد میکنند هم برای زندگی راحت انسان.
👈با مدارا میشود به مقام “مِنَّا” رسید.
راوی از امام صادق روایت نقل میکند:
إِنَّ قَوْماً مِنَ اَلنَّاسِ قَلَّتْ مُدَارَاتُهُمْ لِلنَّاسِ فَأُنِفُوا مِنْ قُرَيْشٍ
گروهى از قريش با مردم مدارای اندکی داشتند، از اين رو از قريش رانده شدند.
وَ اَيْمُ اَللَّهِ مَا كَانَ بِأَحْسَابِهِمْ بَأْسٌ
حال آن كه به خدا سوگند، از نظر نژاد مشكلى نداشتند.
وَ إِنَّ قَوْماً مِنْ غَيْرِ قُرَيْشٍ حَسُنَتْ مُدَارَاتُهُمْ فَأُلْحِقُوا بِالْبَيْتِ اَلرَّفِيعِ
اما گروهى از غير قريش با مردم، مدارا كردند و در نتيجه به خاندان بلند پايه پيوستند.
ثُمَّ قَالَ مَنْ كَفَّ يَدَهُ عَنِ اَلنَّاسِ فَإِنَّمَا يَكُفُّ عَنْهُمْ يَداً وَاحِدَةً وَ يَكُفُّونَ عَنْهُ أَيْدِيَ كَثِيرَةٍ
سپس فرمود : كسى كه دست آزارِ خود را از مردم باز دارد ، تنها يك دست از آنها بازداشته است، ولى مردم دستهاى بسيارى را از او باز مى دارند.
👈 مدارا کردن با مردم، انسان را یکی از آنها قرار میدهد و گویی جزء فامیل آنها شده است و مدارا نکردن با مردم انسان را دور میکند هرچند از جهت نسب قوم و خویش باشد.
👈مدارا کردن بخشی از ایمان است.
امام باقر(ع) فرمود :
مَنْ قُسِمَ لَهُ اَلرِّفْقُ قُسِمَ لَهُ اَلْإِيمَانُ
به هر كسی نرمش داده شد از ايمان هم بهره‌مند شد.
کسانی که با یک من عسل نمیشود آنها را خورد، جزء مومنین نیستند. مومن اهل رفق است.
👈به مردم ابراز محبت کنید.
حضرت درحکمت ۱۴۲فرمود:
التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ
اظهار محبت و دوستى با مردم نيمى از عقل است.
دوست داشتن و اظهار دوستی نسبت به مردم، نشانه ی عقل است و عقل وسیله حل مشکل است.
✅️ از نظر امیرالمومنین، عقل مسئول رفع تنشهاست.
✳️پيامبر اسلام فرمود:
اِنّا اُمِرْنا مَعاشِرَ الاَْنْبياءِ بِمُداراةِ النّاسِ، كَما اُمِرْنا بِاِقامَةِ الْـفَرائِضِ
ما پيامبران، همان گونه كه به برپا داشتن واجبات مأمور شده ايم، به مدارا كردن با مردم نيز مأمور شده ايم.
⏪ثمره مدارای خوب
امیر المومنین درحکمت ۱۰ فرمود:
خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَكَوْا عَلَيْكُمْ، وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَيْكُمْ
آن گونه با مردم معاشرت کنيد که اگر بميريد بر مرگ شما اشک بريزند و اگر زنده بمانيد به شما عشق بورزند.
◀️طبیعتا چنین زندگی که حضرت میفرماید در صورتی ممکن است که انسان حریم ها و آداب مردم را رعایت کند و به آنها احترام بگذارد.
👈تاثیر مسالمت از جنگ بیشتر است.
امیر المومنین در غرر الحکم فرمود:
وَجَدْتُ اَلْمُسَالَمَةَ مَا لَمْ يَكُنْ وَهْنٌ فِي اَلْإِسْلاَمِ أَنْجَعُ مِنَ اَلْقِتَالِ
سازش و مسالمت را در صورتى كه موجب وهن و سستى در اسلام نباشد، سودمندتر از جنگ و كشتار ديدم.
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
🔽مدارا و سازگاری دو نوع داریم:
مدارای مثبت : همراهی با مردم آنجا که منع شرعی نداریم.
مدارای منفی: کوتاه آمدن از اصول و پا گذاشتن روی شریعت
قرآن کریم میفرماید:
《قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ * لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ؛ کافرون》
بگو: ای کافران! آنچه را شما می پرستید، من نمی پرستم.
✅️در مواجهه با فرهنگ ها و آداب و رسومی که اسلام در مورد آن حکم به حرمت صادر کرده، هیچ جای سازشکاری نیست.
جمله معروف
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت باش/
◀️اگر چه حضرت فرمود
” مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ ”
ولی منظور حضرت هم رنگ جماعت شدن در زشتى ها و بدى ها و آداب و رسوم غلط و كارهاى خلاف شرع و عقل نيست چراكه نه شرع به ما چنين اجازه اى را مى دهد و نه عقل و خرد.
👈نهج البلاغه و ضدیت با سازشکاری:
در مرام امیرالمومنین و نهج البلاغه، چیزی به نام سازشکاری وجود ندارد. حضرت به شدت در مقابل انفعال و سازشکاری ایستادگی میکند. و این یکی از اصول نهج البلاغه است.
👈 مدارا آری، سازش کاری و نان به نرخ روز خوردن هرگز
حضرت درخطبه ۲۴ فرمود:
وَ لَعَمْرِي مَا عَلَيَّ مِنْ قِتَالِ مَنْ خَالَفَ الْحَقَّ وَ خَابَطَ الْغَيَّ مِنْ إِدْهَانٍ وَ لَا إِيهَانٍ
به جان خودم سوگند! در مبارزه با دشمنان حق، با آنان که در گمراهى غوطه ورند، هيچ گونه مُجامله و مدارا نمى کنم و سستى به خرج نمى دهم.
❇️ با من سازشکارانه صحبت نکنید.
حضرت درخطبه ۲۱۶ فرمود:
فَلَا تُكَلِّمُونِي بِمَا تُكَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَةُ
با من آن گونه که با زمامداران ستمگر سخن گفته مى شود، سخن نگوييد.
وَ لَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّي بِمَا يُتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَةِ
و آن گونه که مردم خود را در برابر حاکمان تندخو و جبّار حفظ مى کنند محدود نسازيد.
وَ لَا تُخَالِطُونِي بِالْمُصَانَعَةِ
و به طور تصنّعى و منافقانه؛ بده بستانی و تاجرانه با من رفتار نکنيد.
✳️ از فرهنگ غلط تاثیر نپذیر ولی روی آن تاثیر بگذار.
آنجا که رفتار مردم ضد دین است، نباید تحت تاثیر قرار گرفت و شبیه آنها شد ولی نباید کاری کرد که آنها به لجاجت و کینه بیفتند؛ چون در این صورت دیگر امکان اصلاح آنها ممکن نیست.
1⃣ آنجا که آداب و رسوم مردم ایرادی ندارد، با آنها سازگاری کنید
2⃣ آنجایی که آداب و رسوم حرام است، مردم را کینه ای نکنید و راه را برای اصلاح آنها باز بگذارید.
امام صادق در روایتی برای درمان بیماری فرمود:
وَ اُعَوِّدُ اَلْبَدَنَ مَا اِعْتَادَ
و بدن را به آنچه عادت كرده عادت مى‌دهم _برای درمان بیماری، باید از همان دارویی استفاده کرد که بدن به آن عادت دارد.
✅ حتی بیماری جسم را نمیشود به صورت یکباره به مسائل جدیدی عادت داد و اعتیادها و عادت های بد را از اوگرفت، چون دچار بیماری بیشتری میشود؛ در روح و عادت های اجتماعی نیز همین است.
✳️امام حسن عسکری(ع) فرمود:
رِيَاضَةُ اَلْجَاهِلِ وَ رَدُّ اَلْمُعْتَادِ عَنْ عَادَتِهِ كَالْمُعْجِزِ
آموزش دادن به نادان،و ترك عادت معتاد همچون معجزه است.
❎ یک معتادی که مدتی به سیگار عادت کرده به این سادگی نمیتواند آن را ترک کند چه برسد به یک فرهنگی که در یک جمع و جامعه سالها و شاید نسلها نهادینه شده است به این سادگی ممکن نیست و نیاز به حوصله دارد.
⏪راهبرد خداوند برای تغییر فرهنگ هاچیست؟
پیامبر اسلام چگونه با فرهنگ جاهلی( بت پرستی، زنده به گور کردن دختران و…) مبارزه کرد؟
🔽این روایت یکی از اصول کار فرهنگی است. امام صادق (ع) فرمود:
إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی رَفِيقٌ يُحِبُّ اَلرِّفْقَ
خدای تعالی رفق و مدارا را دوست دارد.
فَمِنْ رِفْقِهِ بِعِبَادِهِ تَسْلِيلُهُ أَضْغَانَهُمْ وَ مُضَادَّتَهُمْ لِهَوَاهُمْ وَ قُلُوبِهِمْ
از نرمشِ او با بنده‌ها این است كه _به وسيلۀ عقل و پند و اندرز و تبليغ پيغمبران و علما_كينه‌ها را از سينه‌هاى آنان بیرون میکند و قلوبشان را از هوای نفس خالی میکند.
✅️خداوند راه برون رفت از اخلاق رذیله و فرهنگ اشتباه را برای آنها بتدریج و مرحله به مرحله فراهم کرده است.
بعد حضرت در مورد چگونگی این رفق و مدارای خدا با مردم میفرماید:
وَ مِنْ رِفْقِهِ بِهِمْ أَنَّهُ يَدَعُهُمْ عَلَی اَلْأَمْرِ يُرِيدُ إِزَالَتَهُمْ عَنْهُ رِفْقاً بِهِمْ لِكَيْلاَ يُلْقِيَ عَلَيْهِمْ عُرَی اَلْإِيمَانِ وَ مُثَاقَلَتَهُ جُمْلَةً وَاحِدَةً فَيَضْعُفُوا
و به خاطر همین رفق است که برخی احکام را با اینکه باید از میان برداشته شوند و حرام اعلام شوند ولی برای مدتی به آنها رخصت انجام دادن میدهد تا این کار بر آنها سنگین نباشد و یکدفعه کم نیاورند.
فَإِذَا أَرَادَ ذَلِكَ نَسَخَ اَلْأَمْرَ بِالْآخَرِ فَصَارَ مَنْسُوخاً
و بعد از مدتی آن حکم را نسخ میکند تا دیگر مردم آن را انجام ندهند.
✅ یکی از مهمترین روایات در باب مواجهه با فرهنگ ها و آداب و رسوم غلط، همین روایت است.
1️⃣مقبولیت شرط اثر گذاری است.
اگر کسی خواست تغییری ایجاد کند باید ابتدا مردم او را بپذیرند و او را قبول داشته باشند، تا بعد از او تبعیت کنند.
⏪️کسی که از همان روز اول بخواهد موضع بگیرد و تمام اعتقادات و فرهنگ طرف مقابل را به چالش بکشد، نه تنها حرف او شنیده نمیشود بلکه به ضدیت با او نیز پرداخته میشود.
لذا پیامبران و انبیا نیز از همین راهبرد استفاده میکردند. ابتدا فرهنگ آنها را می پذیرفتند ولی بعدا آن را با دلیل و برهان رد میکردند.
❇️خلاصه آنکه برای تغییر فرهنگ باید مرحله به مرحله و بعد از جلب اعتماد اقدام کرد.
سیاست ما در فرهنگ باید تحول تدریجی باشد.
📚در زیارت جامعه کبیره در مورد اهل بیت میخوانیم که آنها : <وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ> سیاستمدارترین مردم هستند (سیاست یعنی تدبیر درست امور)
برای تدبیر و مدیریت قومی که دچار انحراف هستند، اگر به تندی برخورد کردیم؛ کینه ایجاد میشود و با کینه حرف شنوی از بین میرود.
⏪دو نمونه از راهبرد تغییر فرهنگهای بد به فرهنگهای خوب در قران کریم:
قرآن کریم در مورد حضرت ابراهیم میفرماید:
《فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَىٰ كَوْكَبًا قَالَ هَٰذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ؛ انعام – ۷۶》
پس چون تاریکی شب او را پوشانید، ستاره ای دید. برای محکوم کردن ستاره پرستان با تظاهر به ستاره پرستی گفت: این پروردگار من است؛ هنگامی که ستاره غروب کرد، گفت: من غروب کنندگان را دوست ندارم.
《فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَٰذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ ؛ انعام- ۷۷》
هنگامی که ماه را در حال طلوع دید برای محکوم کردن ماه پرستان با تظاهر به ماه پرستی، گفت: این پروردگار من است؛ چون ماه غروب کرد، گفت: یقیناً اگر پروردگارم مرا هدایت نکند بدون شک از گروه گمراهان خواهم بود.
《فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَٰذَا رَبِّي هَٰذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ ؛ انعام – ۷۸》
وقتی خورشید را در حال طلوع دید برای محکوم کردن خورشیدپرستان با تظاهر به خورشید پرستی گفت: این پروردگار من است، این بزرگ تر است؛ و هنگامی که غروب کرد، گفت: ای قوم من! بی تردید من با همه وجود از آنچه شریک خدا قرار می دهید، بیزارم.
✅️ تغییر اعتقادات و فرهنگ باطل نیازمند صبر و حوصله، مدارا و همراهی با مردم است.
2️⃣مراحل تدریجی حرمت شراب، برای مدارا با مردم
اهمیت و دلبستگی مردم جاهلیت به شراب
شرابخواری و میگساری در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت یک بلای عمومی در آمده بود، تا آن جا که بعضی از مورخان می گویند عشق عرب جاهلی در سه چیز خلاصه می شد:
«شعر و شراب و جنگ!»
❎و نیز از روایات استفاده می شود که حتی بعد از تحریم شراب مساله ممنوعیت آن برای بعضی از مسلمانان فوق العاده سنگین و مشکل بود، تا آن جا که می گفتند:
«ما حُرِمَ عَلَینا شَی ءٌ اَشَدّ مِن الخَمر»
هیچ حکمی بر ما سنگین تر از تحریم شراب نبود.
لذا اسلام برای تحریم شراب، از یک راهبرد تدریجی استفاده کرد.
◀️ مرحله اول : در بعضی از سوره های مکی اشارات به زشتی شراب میکند:
《وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکراً وَ رِزْقاً حَسَناً؛ نحل – ۶۷》
از میوه های درخت نخل و انگور، مسکرات و روزی های پاکیزه فراهم می کنید.
❎ در اینجا «سکر» یعنی مسکر و شرابی را که از انگور و خرما می گرفتند، درست در مقابل رزق حسن قرار داده است، و آن را یک نوشیدنی ناپاک و آلوده شمرده است.
◀️مرحله دوم : بیان مضرات شراب
برای دست کشیدن عاقلان از شراب:
عادت زشت شرابخواری از آن ریشه دارتر بود، که به این سادگی از بین برود مخصوصا که بخشی از درآمد آنها از این راه تامین میشد.
بعد از هجرت مسلمانان به مدینه آیه نازل شد:
《یسْئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما؛ بقره – ۲۱۹ 》
درباره شراب و قمار از تو سؤال می کنند، بگو: در آن ها گناه و زیان بزرگی است و منافعی برای مردم در بردارد ولی گناه آن ها از نفعشان بیشتر است _در مقایسه بین نفع کم و ضرر زیاد، عقل میگوید رهایش کنید.
↙️ در مورد منافع شراب نیز نظراتی وجود دارد:
1. منافع اقتصادی مشروبات الکلی
2. منافع وهمی و خیالی که آنها میپنداشتند مثل آسایش و دور شدن از دردها و رنج ها.
◀️مرحله سوم: تحریم شراب
برای اقامه نماز:
قرآن کریم در مرحله ی بعدی میفرماید:
《 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ ؛ نساء – ۴۳ 》
ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید.
❎ این آیه صریحا در مورد شراب در هنگام نماز حکم صادر کرده بود ولی نسبت به غیر حال نماز، سکوت داشت و صریحاً چیزی نمی گفت. و در واقع حکم را به آینده موکول کرده بود که شرایط مهیا شود. (در مورد زمان نزول این آیه سه نظریه وجود دارد که قرار گرفتن این آیه در مرحله سوم طبق جریانی است که بینی سعد ابی وقاص توسط یک مست شکسته شد.
◀️مرحله چهارم و نهایی:
تحریم شراب به صورت کامل
قرآن کریم بعد از آماده کردن مسلمانها این دستور را صادر میکند:
《یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون ؛ مائده – ۹۰ 》
ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بت ها و ازلام [نوعی بخت آزمایی ]، پلید و از عمل شیطان است، از آن ها دوری کنید تا رستگار شوید!
✅️ طبق برخی نقل ها، تحریم شراب در سال ششم هجری انجام شد (البته اقوال دیگری نیز داریم).
خلاصه آنکه برای تغییر فرهنگ باید مرحله به مرحله و بعد از جلب اعتماد اقدام کرد.
سیاست ما در فرهنگ باید تحول تدریجی باشد.
📚در زیارت جامعه کبیره در مورد اهل بیت میخوانیم که آنها : <وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ> سیاستمدارترین مردم هستند (سیاست یعنی تدبیر درست امور)
برای تدبیر و مدیریت قومی که دچار انحراف هستند، اگر به تندی برخورد کردیم؛ کینه ایجاد میشود و با کینه حرف شنوی از بین میرود.
✳️اگر در نهج البلاغه در بخش های مختلفی از جمله حکمت
( ۳۷۳، ۳۷۴، ۳۷۵ ) در مورد نهی از منکر مطالبی فرمود؛ در حکمت ۴۰۱ در مورد کیفیت نهی از منکر و روش اصلاح فرهنگ های اشتباه توضیح فرمود.
⏪توصیه به مدارای فرهنگی در حکومت داری
هر سنتی که باعث الفت است را حفظ کنید. حضرت درنامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر فرمود:
وَ لا تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الأُمَّهِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الأُلْفَهُ وَ صَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّه
آداب پسندیده ای را که بزرگان این امت به آن عمل کردند وملت اسلام با آن پیوند خورده و رعیت با آن اصلاح شدند، بر هم نزن.
با توجه به خطاب حضرت به مالک به عنوان مسئول حکومت اسلامی، یکی از وظایف حکومتی نگه داشتن و تقویت سنت های خوبی است که از گذشته بوده است.
✅️کینه ها را از بین ببر، تا مردم همراه بشوند.
حضرت در نامه ۵۳ به مالک میفرماید:
مردم عیوبی دارند و حاکم سزاوارترین افراد است به چشم پوشی و ندیدن آنها. بعد میفرماید:
أَطْلِقْ عَنِ النَّاسِ عُقْدَةَ کُلِّ حِقْد، وَ اقْطَعْ عَنْکَ سَبَبَ کُلِّ وِتْر
عقده آنها را که کينه دارند بگشا و اسباب عداوت و دشمنى را درباره خود قطع نما.
✳️ حکومت اسلامی وظیفه دارد در عین رعایت موازین شرعی، با مدارا کردن و تغییر تدریجی، عوامل ایجاد دشمنی را از بین ببرد.
طبق حکمت ۴۰۱ یکی از عوامل ایجاد کینه همین توجه نکردن به فرهنگ ها است، اگرچه بد باشند.
💠مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي أَخْلَاقِهِمْ، أَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ
نزدیکی و هماهنگى با مردم در اخلاقشان، سبب ايمنى از كينه توزى و دشمنى آن هاست.
غفر الله لی ولکم، الحمد لله رب العالمین
