ممنون از صبر و شکیبایی شما...

حکمت چهارصد و سوم

بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمت ها
۱۴۰۴/۰۶/۲۹_۲۷ ربیع الاول

💢حکمت۴۰۳💢

استاد محمد کاظمی‌نیا
حکمت چهارصد و سوم
0.5 0.75 عادی 1.25 1.5 1.75 2
45:00 00:00
با کلیک روی عناوین زیر،
|

وَ قَالَ (عليه السلام): مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ.

و امام (ع) فرمود: كسى كه به كارهاى گوناگون مى پردازد، چاره سازيهايش كارسازش نتواند بود.
 

💠وَ قَالَ (عليه السلام):
مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ امام علی علیه‌السلام میفرمایند:
كسى كه به كارهاى مختلف بپردازد نقشه ها و تدبيرهايش به جايى نمى رسد. 

🔹أوْمَأ: وَمَأَ در لغت به معنای اشاره با ابرو، دست، یا سر است و در اصطلاح اشاره كردن، خواستن و طلب کردن

🔹الْمُتَفاوت: ناهمگون و دور از هم
ابن میثم بحرانی نیز میگوید: المُتَفَاوِتَانِ کَالأُمورِ المُتَضَادَّه
امور متفاوت مانند امور متضاد هستند.

✍️ در زبان فارسی امروز متفاوت یعنی دارای فرق، دو لباسی که هر دو شبیه هم هستند ولی یکی پر رنگ تر است،  در حالی که در زبان عربی تفاوت یعنی دو چیز که ضد هم هستند و اجتماع ضدّین محال است

🔹خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ:
چاره جوئي هايش او را خوار میکنند (به نتیجه نمیرسد)


✅حضرت در این حکمت همه ما را به تعیین هدف واحد و جمع کردن همه ی قوا برای رسیدن به آن توصیه کرده و میفرماید اگر نیرو را در چند جهت مختلف و چند هدف مختلف به کار بگیرید، عدم تمرکز باعث ناتوانی در چاره اندیشی و عبور از معظلات میشود و در این صورت در همه ی اهداف با شکست روبرو خواهید شد.
 

✳️اگر چه معنای این حکمت واضح است ولی شارحان نهج البلاغه برای آن مصادیق مختلفی نقل کرده اند که همه آنها درست.
 
1⃣معظلی به نام چند شغله ها:

مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

اصولاً پيشرفت كارها بدون مديريت صحيح امكان پذير نيست و مديريت صحيح، اصول و شرايطى دارد. يكى از شرايط مهم آن اين است كه مدير از پراكنده كارى بپرهيزد كارها را از هم جدا كند و هر كارى را به كسى يا به گروهى واگذار نمايد و ناظرانى بر آن ها بگمارد.

اما هرگاه به يك نفر يا يك گروه چندين كار متضاد و مختلف را بدهد به يقين همه آن ها ناقص خواهد شد و اين برخلاف مديريت صحيح است.


افراد زيادى را در جامعه مى بينيم كه قانع به يك يا چند شغل نيستند و حتى گاهى شغل هاى متضاد و مختلف براى خود انتخاب مى كنند و با اين كه از استعداد خوبى برخوردارند و گاه ممكن است جزء نخبه ها و نابغه ها باشند باز مى بينيم به موفقيت چشمگيرى نائل نمى شوند. دليل آن روشن است، هر كارى تدبير خاص خودش را مى طلبد و كارهاى مختلف تدبيرهاى مختلفى را طلب مى كند و جمع كردن بين تدبيرهاى متضاد، كار بسيار مشكلى است به همين دليل افرادى را مى بينيم كه تمام همّ خود را مصروف به يك فن مى كنند و توفيقات زيادى به دست مى آورند ولى افرادى كه چندين فن مختلف و گاه متضاد را بر عهده مى گيرند غالباً همه را ناقص مى گذارند و يا نتيجه مهم و چشمگيرى به دست نمى آورند.

 ❇️طبیعی است که اگر چند شغل در یک جهت باشند، اینها یک شغل حساب میشوند مثلا یک نفر هم استاد دانشگاه در رشته الهیات باشد، هم مدیر گروه الهیات دانشگاه باشد. هم نویسنده یا سخنران این موضوع باشد.
(اگر چه باز همین موارد هم هرگاه کار اجرایی شد وقت گذاشتن های خاص خودش را نیاز دارد)

مشکل آنجاست که یک نفر هم معلم باشد، هم رئیس شورای شهر باشد، هم در دانشگاه رشته‌ی مدیریت بازرگانی بخواند و…


❇️برخی فقط جزئی از شغل خود را میدانند:
 نکته جالب آنکه حضرت طبق این معنا، برای چند شغل ها از لفظ ” أَوْمَأَ ” استفاده میکند؛ یعنی کسی به کارهای مختلف اشاره کند! اینها که فرصت نمیکنند در شغل های مختلف تسلط و احاطه پیدا کنند، معضلات را بدانند، برای برطرف شدن هر مشکلی چاره جویی کنند.

❎چند شغله های بی خاصیت غُرغُرو:

 امیرالمؤمنین در این فرمایش، به تمرکز فکر و جمع آوری نیروی اندیشه و بکار انداختن در یک موضوع و مسیر توجه داده است، زیرا افرادی که با یک دست می خواهند چند هندوانه بلند کنند و نمی توانند و شکست می خورند و به زمین و زمان بد می گویند فراوانند. اینگونه افراد بدون ارزیابی قدرت خویش دست به چند کار نه یک کار می زنند و در برابر افرادی که نیروی فکریشان متمرکز است شکست می خورند، آنگاه ناله را سر داده و دین، خدا و امام را مسئول شکست خود می دانند. امام به اینگونه افراد هشدار می دهد که اراده متعدد، در برابر نقشه های فراوان دیگران شکست حتمی دارد، مگر اینکه خدا تصمیم دیگری داشته باشد که او هم عزت می دهد و هم ذلت، زیرا بدون ارده او کاری از پیش نمی رود.

✍️ راه چاره آن است که هر شخصی در کاری تخصص پیدا کند و در همان مسیر شغلی پیدا کند و بتواند با مدیریت و تمرکز مشکلی را حل کند.   اگر چند شغله ها، به یک شغل بپردازند هم بازدهی مشاغل بالا میرود و هم برای افراد بسیاری فضای شغلی ایجاد میشود.
 
✳️باید تمام تمرکز را به کار به بست تا به نتیجه رسید:

📚در غرایب الحدیث هفتم نهج‌البلاغه:
أنَّهُ شَيَّعَ جَيْشاً يُغْزِيهِ ، فَقَالَ
هنگامى كه سپاهى را براى ميدان نبرد بدرقه مى كرد میفرمود
اِعْزِبوا /  اَعْذِبوا عَنِ النِّسَاءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ
تا آنجا كه مى توانيد از زنان دورى جوييد.
✍️ توجه و تمرکز به هر کاری انسان را از امور دیگر غافل میکند. همانگونه که اگر انسان تمام توجهش را به فیلمی بدهد، از بقیه امور غافل میشود. اگر به مطالعه مشغول شد، از بقیه امور بی خبر میشود. اگر انسان متوجه و متذکر جهاد شد باید بقیه امور از دید او محو شوند تا بتواند جهاد را به بهترین نحو انجام دهد.

🔺رهبر معظم انقلاب فرمود:
هر جایی که هستید آنجا را مرکز ثقل عالم بدانید.
اگر هر کسی بداند کاری که دارد مهمترین کار دنیاست ، دیگر به دنبال کار دیگر نمی‌رود.


 
2⃣دنیا و آخرت با هم جمع شدنی نیستند:

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

از آنجایی که دنیا و آخرت در فضای متضاد و دور از هم هستند،  كسانى كه بخواهند هم دنيا و هم آخرت را به طور كامل به دست آورند ناكام مى مانند زيرا اين دو با هم جمع نمى شوند.

در نهج البلاغه در مود دنیا و آخرت به طور مفصل بحث شد؛ آن بخشی از دنیا که در خدمت آخرت باشد اصلا دنیا نیست و آخرت است؛ ول اگر کسی بخواهد به خواسته های دنیایی که آسایش و رفاه و بی مبالاتی و بی قید بودن و پایبند نبودن به احکام و… است برسد؛ نمیتواند به آخرت برسد.

چون رسیدن به آخرت با انجام اعمال متناسب به دست می آید.

کسی که پایبند به لوازم آخرت نباشد، و متناسب با آن کار نکند؛ وقتی در قیامت از او دلیل بخواهند سرش را پایین می اندازد و جز خواری و ذلت چیزی ندارد.

 

❎ دنیا و آخرت ضد هم و متفاوت هستند:

🔺 حکمت ۱۰۳:
إِنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِيلَانِ مُخْتَلِفَانِ
دنيا و آخرت دو دشمن متفاوت و دو راه مختلف اند،
فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْيَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَةَ وَ عَادَاهَا
لذا كسى كه دنيا را دوست بدارد و به آن عشق ورزد آخرت را دشمن مى دارد و با آن دشمنى مى كند.
وَ هُمَا بِمَنْزِلَةِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، وَ مَاشٍ بَيْنَهُمَا كُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَر
اين دو به منزله مشرق و مغرب اند و انسان همچون كسى كه در ميان اين دو در حركت است هر زمان به يكى نزديك مى شود از ديگرى دور مى گردد،
وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ
و اين دو همچون دو همسر يك مردند كه معمولا با هم رقابت شديد دارند.

⁉️آیا دنیا و آخرت ضد هم هستند که فقط مجبور باشیم یکی را انتخاب کنیم؟!
 شهید مطهری در تشریح حکمت ۱۰۳ نهج البلاغه و “رابطه ی تضاد دنیا و آخرت” نکته جالبی دارد.
ایشان میفرماید رابطه ی دنیا و آخرت سه فرض دارد:

👈الف) رابطه ی میان برخورداری از دنیا و برخورداری از آخرت.

✍️ این رابطه ی اول به هیچ وجه از نوع تضاد نیست و جمع میان آندو ممکن است

میتوان هم اهل آخرت بود، هم اهل دنیا

👈ب) رابطه ی میان هدف قرار گرفتن دنیا و هدف قرار گرفتن آخرت.

✍️ این رابطه  از نوع تضاد است و امکان جمع میان آندو وجود ندارد.
انسان یا هدفش دنیاست یا هدفش آخرت
 👈ج)رابطه ی میان هدف قرار گرفتن یکی از ایندو با برخورداری از دیگری.

✍️ این رابطه تضاد یکطرفه است:

میان هدف قرار گرفتن دنیا و برخورداری از آخرت تضاد است

ولی میان هدف قرار گرفتن آخرت و برخورداری از دنیا تضاد نیست.

 

✳️خلاصه آنکه جمله ” مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ” به این معنا است که اگر کسی دنیا را هدف نهایی خود قرار داد، در  آخرت خوار خواهد شد. ولی اگر کسی آخرت را هدف نهایی خود قرار داد میتواند از دنیا بهره مند بشود.

  

3⃣ حق و باطل با هم جمع شدنی نیستند:

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

كسى بخواهد از حق طرفدارى كند و در عين حال حامى باطل نيز باشد و يا به تعبير ديگر بخواهد همه را از خود راضى كند. تدبيرهاى چنين كسى به جايى نمى رسد.
چند صباحی می‌تواند با هر دو نشست و برخواست کند ولی در نهایت مشخص می‌شود پشت رسواییش بر زمین میخورد.
نمیشود عبیدالله بن حر جعفی شد و گفت من نه با حسینم و نه با یزید.

🔺علامه شوشتری:
وَ الظَّاهِرُ أَنَّ المُرَادَ عَدَمُ إِمْكَانِ الجَمْعِ بَیْنَ الحَقِّ وَ البَاطِلِ
و روشن است که مقصود، عدم امکان جمع کردن بین حق و باطل است.
 
🔺 ایشان از شخصی به نام عامر بن ضرب نقل میکند که میگفت:
مَنْ جَمَعَ بَیْنَ الحَقِّ وَ البَاطِلِ لَمْ یَجْتَمِعَا لَهُ
هر کس بین حق و باطل جمع کند، آن دو برای او گرد هم نمی‌آیند،
وَ كَانَ البَاطِلُ أَوْلَى بِهِ
و باطل به او اولی‌تر خواهد بود،
وَ إِنَّ الحَقَّ لَمْ یَزَلْ یَنْفُرُ مِنَ البَاطِلِ وَ لَمْ یَزَلِ البَاطِلُ یَنْفُرُ مِنَ الحَقِّ
و همواره حق از باطل گریزان است و باطل نیز همواره از حق گریزان است.

 
🔺در خطبه ۱۶ فرمود:
حَقٌّ وَ بَاطِلٌ وَ لِكُلٍّ أَهْلٌ
حق و باطل است ویرایش هرکدام اهلی است.
✍️ نظام عالم، نظام حق و باطل است و جمع شدن بین این دو ممکن نیست. 

❇️محافظه کارها، خوار خواهند شد:

کسانی که محافظه کار اند و با همه ی گروه های سیاسی و فکری نشست و برخواست دارند و با آنها سر و سرّی دارند، اینها یک جایی چاره اندیشی هایشان به اتمام خواهد رسید و خوار خواهند شد.

🔺از ابوهریره در جنگ صفین نقل شده است که:
وَ کانَ یُصَلّی خَلْفَ عَلِیٍّ وَ یَأْکُلُ عَلَی سَماطِ مُعاوِیَهَ وَ یَعْتَزِلُ الْقِتالَ
او پشت سر علی نماز می خواند و بر سفره معاویه غذا می خورد و از جنگ کناره گیری می کرد
وَ یَقُولُ: الصَّلاةُ خَلْفَ عَلِیٍّ أَتَمُّ، وَ سَماطُ مُعاوِیَهَ أَدْسَمُ
و می گفت: نماز خواندن پشت سر علی کامل تر است و سفره معاویه پرگوشت تر،
وَ تَرْکُ الْقِتالِ أَسْلَمُ
و ترک جنگ، امنیت آورتر است.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

👈نکته اول:
برای رسیدن به نتیجه باید تمرکز بر هدف داشت:

 از منظر روانشناختی: “تفرقه نیرو” به “تضعیف تدبیر” می‌انجامد. لذا هر چه انسان تجمع نیرو بر هدف واحد ایجاد شود، تقویت تدبیر و بهتر شدن نتیجه، حاصل خواهد شد.

 

مغز انسان مانند یک پردازنده مرکزی با توان پردازشی محدود است. وقتی تمرکز،  بین چندین هدف پراکنده می‌شود، نمی‌تواند بر هیچ یک به طور کامل متمرکز شود. در نتیجه، کیفیت پردازش اطلاعات، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و “تدبیر” امور به شدت کاهش می‌یابد.

ضمن آنکه کاهش عمق پردازش در امور پیچیده نیازمند “تفکر عمیق” است. پراکندگی، مانع از رسیدن به این حالت می‌شود.

 ✅دستور به عبادت های شبانه، بی دلیل نیست:

🔺قرآن کریم آیه ۶ سوره مزمل میفرماید:
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا
بی تردید عبادتی که در دل شب انجام می گیرد محکم تر و پایدارتر است.

✍️ این آیه علاوه بر مساله ی عبادت در شب؛  به طور غیرمستقیم  نقش تمرکز برای بهره‌وری بیشتر را نیز بیان میکند، در مقابل فعالیت‌های پراکنده روزانه که بهره وری کمتری دارد.

❇️باید یک کار و یک هدف را انتخاب کرد تا نتیجه گرفت:

امام صادق علیه‌السلام:
إِنَّهُ مَنْ كَانَ هَمُّهُ هَمّاً وَاحِداً كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ
به يقين كسى كه يك هدف داشته باشد خداوند او را براى رسيدن به هدفش كمك مى كند
وَ مَنْ كَانَ هَمُّهُ فِى كُلِّ وَاد لَمْ يبَالِ اللَّهُ بِأَى وَاد هَلَكَ
اما آن كس كه همّ او در وادى هاى مختلف است در هر وادى اى هلاك شود خدا او را كمك نخواهد كرد.

 ✳️اگر تمرکز بر هدف نباشد؛ پیروزی حاصل نمیشود:
در نامه ۵۳ خطاب به مالک فرمود: وَلْيَکُنْ آثَرُ رُءُوسِ جُنْدِکَ عِنْدَکَ مَنْ وَاسَاهُمْ فِي مَعُونَتِهِ 
برترين فرماندهان لشکر نزد تو بايد کسانى باشند که در کمک به سپاهيان بيش از همه مواسات کنند،
وَأَفْضَلَ عَلَيْهِمْ مِنْ جِدَتِهِ (و از امکانات خود بيشتر به آنان کمک نمايند،
بِمَا يَسَعُهُمْ وَيَسَعُ مَنْ وَرَاءَهُمْ مِنْ خُلُوفِ أَهْلِيهِمْ
آنچنان که هم سربازان و هم کسانى که تحت تکفّل آنها هستند به خوبى اداره شوند،
حَتَّى يَکُونَ هَمُّهُمْ هَمّاً وَاحِداً فِي جِهَادِ الْعَدُوِّ
و این کار موجب شود که آنان به يک چيز بينديشند و آن جهاد با دشمن است.
✍️اگر در بحث حقوق اساتید و معلمان، دانشگاه و به خصوص حوزه این کلام امیرالمؤمنین پیاده شود و حقوق متناسبی داده شود آن وقت استاد یا معلم در فکر شغل دوم برای گذران زندگی نیست ، و با تمرکز بیشتری به کارش می‌پردازد.
 
❇️برای رسیدن به نتیجه باید برخی امور را فراموش کرد:

🔺امام سجاد علیه‌السلام در دعای مرزداران صحیفه سجادیه میفرماید:
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْسِهِمْ عِنْدَ لِقَائِهِمُ الْعَدُوَّ ذِكْرَ دُنْيَاهُمُ الْخَدَّاعَةِ الْغَرُورِ
بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و رزمندگان چون با دشمنان روياروى شوند، ياد دنياى مكار فريبنده از خاطرشان دور کن….
وَ أَطْفِ عَنْهُ حَرَارَةَ الشَّوْقِ
و آتش اشتياق او به يار و ديار در دلش فرو نشان
وَ أَجِرْهُ مِنْ غَمِّ الْوَحْشَةِ
و از غم تنهاييش در پناه خود دار.
وَ أَنْسِهِ ذِكْرَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ
و ياد زن و فرزند را از خاطرش محو كن.

✍️ اگر برای رسیدن به پیروزی در جهاد، نیاز است همه چیز حتی زن و فرزند را فراموش کرد و فقط یک هدف داشت؛
برای بقیه ی امور نیز همین مطلب نیاز است. باید از چند شغلگی و دلبستگی به امور مختلف فارغ شد تا به نتیجه ی دلخواه رسید.

 ✳️هر کسی باید فقط به یک اولویت بپردازد:

🔺در ذیل حکمت ۳۹ که فرمود:
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ، إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ
هیچ تقرب و نزدیکی بامستحبات برای شخص بوجود نمی‌آید وقتی که این مستحبات به واجبات ضرر برساند.

✍️ توضیح دادیم که “باید اهل تعیین اولویت بود”
کسی که چند شغل دارد، باید آن شغلی را که بدل دارد و دیگران می توانند از پس از آن بر بیایند را واگذار کند و آن که واقعا کسی نمی تواند از عهده اش بر بیاید را انجام بدهد.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

✅نکته دوم:
ریشه یابی چند شغله بودن:

در ریشه یابی مساله ی چند شغله ها و کسانی که از این شاخه به آن شاخه میپرند، عوامل متعددی را میتوان ذکر کرد:
👈شهوت پست و مقام و مسئولیت
👈شهوت دیده شدن و شهرت
👈ترس از شکست
👈ناتوانی در تمرکز و مداومت بر مسیر
 
✍️ بی شک برخی از افراد به خاطر اینکه توان تمرکز و استقامت بر یک مسیر را ندارد، هر روزی متوسل به مسیری میشوند و دست به کاری میزنند و مسئولیتی میپذیرند تا شاید بتوانند در آن مسیر پیروز شوند، در حالی که اینها اشتباه فهمیده اند.

شرط پیروزی آن نیست که انسان هزاران مسئولیت به دوش بگیرد یا هزاران شغل را تغییر دهد تا به نتیجه برسد،

بلکه شرط پیروزی آن است که در یک مسیر استقامت و مداومت به خرج دهد.

به تعبیر دیگر:
شرط موفقیت، “استقامت در یک مسیر” است، نه “تکثر مسئولیت‌ها”

 

✅سیره اهل بیت مداومت بر وظیفه است:

🔺پیامبر صلوات الله علیه وآله وسلم فرمود:
و كانَ آلُ مُحَمَّدٍ إذا عَمِلوا عَمَلاً، أثبَتوهُ
خاندان محمّد هر گاه عملى انجام مى دادند، آن را پايدار و استوار مى ساختند.

 

🔺در روایت داریم:
أحَبُّ الأعمالِ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ، ما دِيمَ عَلَيهِ و إن قَلَّ
محبوبترين عمل نزد پيامبر عملى بود كه بر آن مداومت مى شد گر چه اندك مى بود.

✍️ انسان یک شغل ساده داشته باشد ولی بر آن تمرکز کند، سودمند تر است تا چندین شغل داشته باشد و بر هیچ کدام تمرکز نداشته باشد.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

✅نکته سوم:
متن کامل حکمت ۴۰۳ در کتاب تحف العقول:
يَا مَالِكُ اِحْفَظْ عَنِّي هَذَا اَلْكَلاَمَ وَ عِهِ
اى مالك!اين سخن را از من بشنو و به خاطر بسپار
يَا مَالِكُ بَخَسَ مُرُوَّتَهُ مَنْ ضَعُفَ يَقِينُهُ
اى مالك، کسی که یقینش به خدا ضعیف است، جوانمردی اش نیز ناچیز است (رابطه است بین جوانمردی و یقین)
وَ أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اِسْتَشْعَرَ اَلطَّمَع
و هر كه طمع به خود راه دهد خويشتن را خوار گردانده.

 وَ رَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ
و هر كه سختى مشكلات زندگى خود را به ديگران بازگو نمايد تن به ذلّت داده است.
وَ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَطْلَعَ عَلَى سِرِّهِ
هر كه ديگران را از راز خود آگاه ساخته، خود را حقیر کرده است
 وَ أَهْلَكَهَا مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهِ لِسَانَهُ
هر كه اختيار خود را به دست زبانش بسپارد خود را هلاك ساخته است.
 اَلشَّرَهُ جَزَّارُ اَلْخَطَرِ
حرص شديد كشتارگر قدر و مقام است.
 مَنْ أَهْوَى إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ اَلرَّغْبَةُ
هر كه به كارهاى گوناگون پردازد، از همه آنها محروم مانده و خود این رغبت او را به ذلت میکشاند.
✍️جمله پایانی این روایت یک تفاوت جزئی با حکمت ۴۰۳‌ دارد:
در حکمت ۴۰۳ رسیدن به کارهای مختلف را عامل شکست و به جایی نرسیدن کارها می‌دانست ولی در این روایت پرداختن به کارهای مختلف را موجب محرومیت و ذلت میداند.

حکمت چهارصد و سوم

حکمت چهارصد و سوم

بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمت ها
۱۴۰۴/۰۶/۲۹_۲۷ ربیع الاول

💢حکمت۴۰۳💢

استاد محمد کاظمی‌نیا
حکمت چهارصد و سوم
0.5 0.75 عادی 1.25 1.5 1.75 2
45:00 00:00
با کلیک روی عناوین زیر،
|

وَ قَالَ (عليه السلام): مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ.

و امام (ع) فرمود: كسى كه به كارهاى گوناگون مى پردازد، چاره سازيهايش كارسازش نتواند بود.
 

💠وَ قَالَ (عليه السلام):
مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ امام علی علیه‌السلام میفرمایند:
كسى كه به كارهاى مختلف بپردازد نقشه ها و تدبيرهايش به جايى نمى رسد. 

🔹أوْمَأ: وَمَأَ در لغت به معنای اشاره با ابرو، دست، یا سر است و در اصطلاح اشاره كردن، خواستن و طلب کردن

🔹الْمُتَفاوت: ناهمگون و دور از هم
ابن میثم بحرانی نیز میگوید: المُتَفَاوِتَانِ کَالأُمورِ المُتَضَادَّه
امور متفاوت مانند امور متضاد هستند.

✍️ در زبان فارسی امروز متفاوت یعنی دارای فرق، دو لباسی که هر دو شبیه هم هستند ولی یکی پر رنگ تر است،  در حالی که در زبان عربی تفاوت یعنی دو چیز که ضد هم هستند و اجتماع ضدّین محال است

🔹خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ:
چاره جوئي هايش او را خوار میکنند (به نتیجه نمیرسد)


✅حضرت در این حکمت همه ما را به تعیین هدف واحد و جمع کردن همه ی قوا برای رسیدن به آن توصیه کرده و میفرماید اگر نیرو را در چند جهت مختلف و چند هدف مختلف به کار بگیرید، عدم تمرکز باعث ناتوانی در چاره اندیشی و عبور از معظلات میشود و در این صورت در همه ی اهداف با شکست روبرو خواهید شد.
 

✳️اگر چه معنای این حکمت واضح است ولی شارحان نهج البلاغه برای آن مصادیق مختلفی نقل کرده اند که همه آنها درست.
 
1⃣معظلی به نام چند شغله ها:

مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

اصولاً پيشرفت كارها بدون مديريت صحيح امكان پذير نيست و مديريت صحيح، اصول و شرايطى دارد. يكى از شرايط مهم آن اين است كه مدير از پراكنده كارى بپرهيزد كارها را از هم جدا كند و هر كارى را به كسى يا به گروهى واگذار نمايد و ناظرانى بر آن ها بگمارد.

اما هرگاه به يك نفر يا يك گروه چندين كار متضاد و مختلف را بدهد به يقين همه آن ها ناقص خواهد شد و اين برخلاف مديريت صحيح است.


افراد زيادى را در جامعه مى بينيم كه قانع به يك يا چند شغل نيستند و حتى گاهى شغل هاى متضاد و مختلف براى خود انتخاب مى كنند و با اين كه از استعداد خوبى برخوردارند و گاه ممكن است جزء نخبه ها و نابغه ها باشند باز مى بينيم به موفقيت چشمگيرى نائل نمى شوند. دليل آن روشن است، هر كارى تدبير خاص خودش را مى طلبد و كارهاى مختلف تدبيرهاى مختلفى را طلب مى كند و جمع كردن بين تدبيرهاى متضاد، كار بسيار مشكلى است به همين دليل افرادى را مى بينيم كه تمام همّ خود را مصروف به يك فن مى كنند و توفيقات زيادى به دست مى آورند ولى افرادى كه چندين فن مختلف و گاه متضاد را بر عهده مى گيرند غالباً همه را ناقص مى گذارند و يا نتيجه مهم و چشمگيرى به دست نمى آورند.

 ❇️طبیعی است که اگر چند شغل در یک جهت باشند، اینها یک شغل حساب میشوند مثلا یک نفر هم استاد دانشگاه در رشته الهیات باشد، هم مدیر گروه الهیات دانشگاه باشد. هم نویسنده یا سخنران این موضوع باشد.
(اگر چه باز همین موارد هم هرگاه کار اجرایی شد وقت گذاشتن های خاص خودش را نیاز دارد)

مشکل آنجاست که یک نفر هم معلم باشد، هم رئیس شورای شهر باشد، هم در دانشگاه رشته‌ی مدیریت بازرگانی بخواند و…


❇️برخی فقط جزئی از شغل خود را میدانند:
 نکته جالب آنکه حضرت طبق این معنا، برای چند شغل ها از لفظ ” أَوْمَأَ ” استفاده میکند؛ یعنی کسی به کارهای مختلف اشاره کند! اینها که فرصت نمیکنند در شغل های مختلف تسلط و احاطه پیدا کنند، معضلات را بدانند، برای برطرف شدن هر مشکلی چاره جویی کنند.

❎چند شغله های بی خاصیت غُرغُرو:

 امیرالمؤمنین در این فرمایش، به تمرکز فکر و جمع آوری نیروی اندیشه و بکار انداختن در یک موضوع و مسیر توجه داده است، زیرا افرادی که با یک دست می خواهند چند هندوانه بلند کنند و نمی توانند و شکست می خورند و به زمین و زمان بد می گویند فراوانند. اینگونه افراد بدون ارزیابی قدرت خویش دست به چند کار نه یک کار می زنند و در برابر افرادی که نیروی فکریشان متمرکز است شکست می خورند، آنگاه ناله را سر داده و دین، خدا و امام را مسئول شکست خود می دانند. امام به اینگونه افراد هشدار می دهد که اراده متعدد، در برابر نقشه های فراوان دیگران شکست حتمی دارد، مگر اینکه خدا تصمیم دیگری داشته باشد که او هم عزت می دهد و هم ذلت، زیرا بدون ارده او کاری از پیش نمی رود.

✍️ راه چاره آن است که هر شخصی در کاری تخصص پیدا کند و در همان مسیر شغلی پیدا کند و بتواند با مدیریت و تمرکز مشکلی را حل کند.   اگر چند شغله ها، به یک شغل بپردازند هم بازدهی مشاغل بالا میرود و هم برای افراد بسیاری فضای شغلی ایجاد میشود.
 
✳️باید تمام تمرکز را به کار به بست تا به نتیجه رسید:

📚در غرایب الحدیث هفتم نهج‌البلاغه:
أنَّهُ شَيَّعَ جَيْشاً يُغْزِيهِ ، فَقَالَ
هنگامى كه سپاهى را براى ميدان نبرد بدرقه مى كرد میفرمود
اِعْزِبوا /  اَعْذِبوا عَنِ النِّسَاءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ
تا آنجا كه مى توانيد از زنان دورى جوييد.
✍️ توجه و تمرکز به هر کاری انسان را از امور دیگر غافل میکند. همانگونه که اگر انسان تمام توجهش را به فیلمی بدهد، از بقیه امور غافل میشود. اگر به مطالعه مشغول شد، از بقیه امور بی خبر میشود. اگر انسان متوجه و متذکر جهاد شد باید بقیه امور از دید او محو شوند تا بتواند جهاد را به بهترین نحو انجام دهد.

🔺رهبر معظم انقلاب فرمود:
هر جایی که هستید آنجا را مرکز ثقل عالم بدانید.
اگر هر کسی بداند کاری که دارد مهمترین کار دنیاست ، دیگر به دنبال کار دیگر نمی‌رود.


 
2⃣دنیا و آخرت با هم جمع شدنی نیستند:

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

از آنجایی که دنیا و آخرت در فضای متضاد و دور از هم هستند،  كسانى كه بخواهند هم دنيا و هم آخرت را به طور كامل به دست آورند ناكام مى مانند زيرا اين دو با هم جمع نمى شوند.

در نهج البلاغه در مود دنیا و آخرت به طور مفصل بحث شد؛ آن بخشی از دنیا که در خدمت آخرت باشد اصلا دنیا نیست و آخرت است؛ ول اگر کسی بخواهد به خواسته های دنیایی که آسایش و رفاه و بی مبالاتی و بی قید بودن و پایبند نبودن به احکام و… است برسد؛ نمیتواند به آخرت برسد.

چون رسیدن به آخرت با انجام اعمال متناسب به دست می آید.

کسی که پایبند به لوازم آخرت نباشد، و متناسب با آن کار نکند؛ وقتی در قیامت از او دلیل بخواهند سرش را پایین می اندازد و جز خواری و ذلت چیزی ندارد.

 

❎ دنیا و آخرت ضد هم و متفاوت هستند:

🔺 حکمت ۱۰۳:
إِنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِيلَانِ مُخْتَلِفَانِ
دنيا و آخرت دو دشمن متفاوت و دو راه مختلف اند،
فَمَنْ أَحَبَّ الدُّنْيَا وَ تَوَلَّاهَا أَبْغَضَ الْآخِرَةَ وَ عَادَاهَا
لذا كسى كه دنيا را دوست بدارد و به آن عشق ورزد آخرت را دشمن مى دارد و با آن دشمنى مى كند.
وَ هُمَا بِمَنْزِلَةِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، وَ مَاشٍ بَيْنَهُمَا كُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَ مِنَ الْآخَر
اين دو به منزله مشرق و مغرب اند و انسان همچون كسى كه در ميان اين دو در حركت است هر زمان به يكى نزديك مى شود از ديگرى دور مى گردد،
وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ
و اين دو همچون دو همسر يك مردند كه معمولا با هم رقابت شديد دارند.

⁉️آیا دنیا و آخرت ضد هم هستند که فقط مجبور باشیم یکی را انتخاب کنیم؟!
 شهید مطهری در تشریح حکمت ۱۰۳ نهج البلاغه و “رابطه ی تضاد دنیا و آخرت” نکته جالبی دارد.
ایشان میفرماید رابطه ی دنیا و آخرت سه فرض دارد:

👈الف) رابطه ی میان برخورداری از دنیا و برخورداری از آخرت.

✍️ این رابطه ی اول به هیچ وجه از نوع تضاد نیست و جمع میان آندو ممکن است

میتوان هم اهل آخرت بود، هم اهل دنیا

👈ب) رابطه ی میان هدف قرار گرفتن دنیا و هدف قرار گرفتن آخرت.

✍️ این رابطه  از نوع تضاد است و امکان جمع میان آندو وجود ندارد.
انسان یا هدفش دنیاست یا هدفش آخرت
 👈ج)رابطه ی میان هدف قرار گرفتن یکی از ایندو با برخورداری از دیگری.

✍️ این رابطه تضاد یکطرفه است:

میان هدف قرار گرفتن دنیا و برخورداری از آخرت تضاد است

ولی میان هدف قرار گرفتن آخرت و برخورداری از دنیا تضاد نیست.

 

✳️خلاصه آنکه جمله ” مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ” به این معنا است که اگر کسی دنیا را هدف نهایی خود قرار داد، در  آخرت خوار خواهد شد. ولی اگر کسی آخرت را هدف نهایی خود قرار داد میتواند از دنیا بهره مند بشود.

  

3⃣ حق و باطل با هم جمع شدنی نیستند:

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

كسى بخواهد از حق طرفدارى كند و در عين حال حامى باطل نيز باشد و يا به تعبير ديگر بخواهد همه را از خود راضى كند. تدبيرهاى چنين كسى به جايى نمى رسد.
چند صباحی می‌تواند با هر دو نشست و برخواست کند ولی در نهایت مشخص می‌شود پشت رسواییش بر زمین میخورد.
نمیشود عبیدالله بن حر جعفی شد و گفت من نه با حسینم و نه با یزید.

🔺علامه شوشتری:
وَ الظَّاهِرُ أَنَّ المُرَادَ عَدَمُ إِمْكَانِ الجَمْعِ بَیْنَ الحَقِّ وَ البَاطِلِ
و روشن است که مقصود، عدم امکان جمع کردن بین حق و باطل است.
 
🔺 ایشان از شخصی به نام عامر بن ضرب نقل میکند که میگفت:
مَنْ جَمَعَ بَیْنَ الحَقِّ وَ البَاطِلِ لَمْ یَجْتَمِعَا لَهُ
هر کس بین حق و باطل جمع کند، آن دو برای او گرد هم نمی‌آیند،
وَ كَانَ البَاطِلُ أَوْلَى بِهِ
و باطل به او اولی‌تر خواهد بود،
وَ إِنَّ الحَقَّ لَمْ یَزَلْ یَنْفُرُ مِنَ البَاطِلِ وَ لَمْ یَزَلِ البَاطِلُ یَنْفُرُ مِنَ الحَقِّ
و همواره حق از باطل گریزان است و باطل نیز همواره از حق گریزان است.

 
🔺در خطبه ۱۶ فرمود:
حَقٌّ وَ بَاطِلٌ وَ لِكُلٍّ أَهْلٌ
حق و باطل است ویرایش هرکدام اهلی است.
✍️ نظام عالم، نظام حق و باطل است و جمع شدن بین این دو ممکن نیست. 

❇️محافظه کارها، خوار خواهند شد:

کسانی که محافظه کار اند و با همه ی گروه های سیاسی و فکری نشست و برخواست دارند و با آنها سر و سرّی دارند، اینها یک جایی چاره اندیشی هایشان به اتمام خواهد رسید و خوار خواهند شد.

🔺از ابوهریره در جنگ صفین نقل شده است که:
وَ کانَ یُصَلّی خَلْفَ عَلِیٍّ وَ یَأْکُلُ عَلَی سَماطِ مُعاوِیَهَ وَ یَعْتَزِلُ الْقِتالَ
او پشت سر علی نماز می خواند و بر سفره معاویه غذا می خورد و از جنگ کناره گیری می کرد
وَ یَقُولُ: الصَّلاةُ خَلْفَ عَلِیٍّ أَتَمُّ، وَ سَماطُ مُعاوِیَهَ أَدْسَمُ
و می گفت: نماز خواندن پشت سر علی کامل تر است و سفره معاویه پرگوشت تر،
وَ تَرْکُ الْقِتالِ أَسْلَمُ
و ترک جنگ، امنیت آورتر است.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

👈نکته اول:
برای رسیدن به نتیجه باید تمرکز بر هدف داشت:

 از منظر روانشناختی: “تفرقه نیرو” به “تضعیف تدبیر” می‌انجامد. لذا هر چه انسان تجمع نیرو بر هدف واحد ایجاد شود، تقویت تدبیر و بهتر شدن نتیجه، حاصل خواهد شد.

 

مغز انسان مانند یک پردازنده مرکزی با توان پردازشی محدود است. وقتی تمرکز،  بین چندین هدف پراکنده می‌شود، نمی‌تواند بر هیچ یک به طور کامل متمرکز شود. در نتیجه، کیفیت پردازش اطلاعات، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و “تدبیر” امور به شدت کاهش می‌یابد.

ضمن آنکه کاهش عمق پردازش در امور پیچیده نیازمند “تفکر عمیق” است. پراکندگی، مانع از رسیدن به این حالت می‌شود.

 ✅دستور به عبادت های شبانه، بی دلیل نیست:

🔺قرآن کریم آیه ۶ سوره مزمل میفرماید:
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا
بی تردید عبادتی که در دل شب انجام می گیرد محکم تر و پایدارتر است.

✍️ این آیه علاوه بر مساله ی عبادت در شب؛  به طور غیرمستقیم  نقش تمرکز برای بهره‌وری بیشتر را نیز بیان میکند، در مقابل فعالیت‌های پراکنده روزانه که بهره وری کمتری دارد.

❇️باید یک کار و یک هدف را انتخاب کرد تا نتیجه گرفت:

امام صادق علیه‌السلام:
إِنَّهُ مَنْ كَانَ هَمُّهُ هَمّاً وَاحِداً كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ
به يقين كسى كه يك هدف داشته باشد خداوند او را براى رسيدن به هدفش كمك مى كند
وَ مَنْ كَانَ هَمُّهُ فِى كُلِّ وَاد لَمْ يبَالِ اللَّهُ بِأَى وَاد هَلَكَ
اما آن كس كه همّ او در وادى هاى مختلف است در هر وادى اى هلاك شود خدا او را كمك نخواهد كرد.

 ✳️اگر تمرکز بر هدف نباشد؛ پیروزی حاصل نمیشود:
در نامه ۵۳ خطاب به مالک فرمود: وَلْيَکُنْ آثَرُ رُءُوسِ جُنْدِکَ عِنْدَکَ مَنْ وَاسَاهُمْ فِي مَعُونَتِهِ 
برترين فرماندهان لشکر نزد تو بايد کسانى باشند که در کمک به سپاهيان بيش از همه مواسات کنند،
وَأَفْضَلَ عَلَيْهِمْ مِنْ جِدَتِهِ (و از امکانات خود بيشتر به آنان کمک نمايند،
بِمَا يَسَعُهُمْ وَيَسَعُ مَنْ وَرَاءَهُمْ مِنْ خُلُوفِ أَهْلِيهِمْ
آنچنان که هم سربازان و هم کسانى که تحت تکفّل آنها هستند به خوبى اداره شوند،
حَتَّى يَکُونَ هَمُّهُمْ هَمّاً وَاحِداً فِي جِهَادِ الْعَدُوِّ
و این کار موجب شود که آنان به يک چيز بينديشند و آن جهاد با دشمن است.
✍️اگر در بحث حقوق اساتید و معلمان، دانشگاه و به خصوص حوزه این کلام امیرالمؤمنین پیاده شود و حقوق متناسبی داده شود آن وقت استاد یا معلم در فکر شغل دوم برای گذران زندگی نیست ، و با تمرکز بیشتری به کارش می‌پردازد.
 
❇️برای رسیدن به نتیجه باید برخی امور را فراموش کرد:

🔺امام سجاد علیه‌السلام در دعای مرزداران صحیفه سجادیه میفرماید:
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْسِهِمْ عِنْدَ لِقَائِهِمُ الْعَدُوَّ ذِكْرَ دُنْيَاهُمُ الْخَدَّاعَةِ الْغَرُورِ
بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و رزمندگان چون با دشمنان روياروى شوند، ياد دنياى مكار فريبنده از خاطرشان دور کن….
وَ أَطْفِ عَنْهُ حَرَارَةَ الشَّوْقِ
و آتش اشتياق او به يار و ديار در دلش فرو نشان
وَ أَجِرْهُ مِنْ غَمِّ الْوَحْشَةِ
و از غم تنهاييش در پناه خود دار.
وَ أَنْسِهِ ذِكْرَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ
و ياد زن و فرزند را از خاطرش محو كن.

✍️ اگر برای رسیدن به پیروزی در جهاد، نیاز است همه چیز حتی زن و فرزند را فراموش کرد و فقط یک هدف داشت؛
برای بقیه ی امور نیز همین مطلب نیاز است. باید از چند شغلگی و دلبستگی به امور مختلف فارغ شد تا به نتیجه ی دلخواه رسید.

 ✳️هر کسی باید فقط به یک اولویت بپردازد:

🔺در ذیل حکمت ۳۹ که فرمود:
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ، إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ
هیچ تقرب و نزدیکی بامستحبات برای شخص بوجود نمی‌آید وقتی که این مستحبات به واجبات ضرر برساند.

✍️ توضیح دادیم که “باید اهل تعیین اولویت بود”
کسی که چند شغل دارد، باید آن شغلی را که بدل دارد و دیگران می توانند از پس از آن بر بیایند را واگذار کند و آن که واقعا کسی نمی تواند از عهده اش بر بیاید را انجام بدهد.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

✅نکته دوم:
ریشه یابی چند شغله بودن:

در ریشه یابی مساله ی چند شغله ها و کسانی که از این شاخه به آن شاخه میپرند، عوامل متعددی را میتوان ذکر کرد:
👈شهوت پست و مقام و مسئولیت
👈شهوت دیده شدن و شهرت
👈ترس از شکست
👈ناتوانی در تمرکز و مداومت بر مسیر
 
✍️ بی شک برخی از افراد به خاطر اینکه توان تمرکز و استقامت بر یک مسیر را ندارد، هر روزی متوسل به مسیری میشوند و دست به کاری میزنند و مسئولیتی میپذیرند تا شاید بتوانند در آن مسیر پیروز شوند، در حالی که اینها اشتباه فهمیده اند.

شرط پیروزی آن نیست که انسان هزاران مسئولیت به دوش بگیرد یا هزاران شغل را تغییر دهد تا به نتیجه برسد،

بلکه شرط پیروزی آن است که در یک مسیر استقامت و مداومت به خرج دهد.

به تعبیر دیگر:
شرط موفقیت، “استقامت در یک مسیر” است، نه “تکثر مسئولیت‌ها”

 

✅سیره اهل بیت مداومت بر وظیفه است:

🔺پیامبر صلوات الله علیه وآله وسلم فرمود:
و كانَ آلُ مُحَمَّدٍ إذا عَمِلوا عَمَلاً، أثبَتوهُ
خاندان محمّد هر گاه عملى انجام مى دادند، آن را پايدار و استوار مى ساختند.

 

🔺در روایت داریم:
أحَبُّ الأعمالِ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ، ما دِيمَ عَلَيهِ و إن قَلَّ
محبوبترين عمل نزد پيامبر عملى بود كه بر آن مداومت مى شد گر چه اندك مى بود.

✍️ انسان یک شغل ساده داشته باشد ولی بر آن تمرکز کند، سودمند تر است تا چندین شغل داشته باشد و بر هیچ کدام تمرکز نداشته باشد.

💠مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ، خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ

✅نکته سوم:
متن کامل حکمت ۴۰۳ در کتاب تحف العقول:
يَا مَالِكُ اِحْفَظْ عَنِّي هَذَا اَلْكَلاَمَ وَ عِهِ
اى مالك!اين سخن را از من بشنو و به خاطر بسپار
يَا مَالِكُ بَخَسَ مُرُوَّتَهُ مَنْ ضَعُفَ يَقِينُهُ
اى مالك، کسی که یقینش به خدا ضعیف است، جوانمردی اش نیز ناچیز است (رابطه است بین جوانمردی و یقین)
وَ أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اِسْتَشْعَرَ اَلطَّمَع
و هر كه طمع به خود راه دهد خويشتن را خوار گردانده.

 وَ رَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ
و هر كه سختى مشكلات زندگى خود را به ديگران بازگو نمايد تن به ذلّت داده است.
وَ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَطْلَعَ عَلَى سِرِّهِ
هر كه ديگران را از راز خود آگاه ساخته، خود را حقیر کرده است
 وَ أَهْلَكَهَا مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهِ لِسَانَهُ
هر كه اختيار خود را به دست زبانش بسپارد خود را هلاك ساخته است.
 اَلشَّرَهُ جَزَّارُ اَلْخَطَرِ
حرص شديد كشتارگر قدر و مقام است.
 مَنْ أَهْوَى إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ اَلرَّغْبَةُ
هر كه به كارهاى گوناگون پردازد، از همه آنها محروم مانده و خود این رغبت او را به ذلت میکشاند.
✍️جمله پایانی این روایت یک تفاوت جزئی با حکمت ۴۰۳‌ دارد:
در حکمت ۴۰۳ رسیدن به کارهای مختلف را عامل شکست و به جایی نرسیدن کارها می‌دانست ولی در این روایت پرداختن به کارهای مختلف را موجب محرومیت و ذلت میداند.

حکمت چهارصد و سوم
error: کپی برداری این محتوا شرعاً جایز نیست.