💠و قَالَ (عليه السلام): الْأَقَاوِيلُ مَحْفُوظَةٌ، وَ السَّرَائِرُ مَبْلُوَّةٌ، وَ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهِينَةٌ
امام علی علیه‌السلام میفرمایند:
گفتار انسانها نگهدارى مى شود و باطن آنها آزموده خواهد شد و هركس در گرو اعمال خويش است.

💠و النَّاسُ مَنْقُوصُونَ مَدْخُولُونَ، إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ
مردم همگى در نُقصانند و داراى عيوبى هستند جز كسى كه خدا او را حفظ كند.

💠 سائِلُهُمْ مُتَعَنِّتٌ
سؤال كنندگان آنان درپى بهانه جويى و آزارند.

💠و مُجِيبُهُمْ مُتَكَلِّفٌ
وپاسخ دهندگان، برای توجیه، خود را به تكلف می اندازند.

💠يكَادُ أَفْضَلُهُمْ رَأْياً، يَرُدُّهُ عَنْ فَضْلِ رَأْيِهِ الرِّضَى وَ السُّخْطُ
حتى برترين آنها ازنظر فكر وانديشه، به سبب حب وبغض، از رأى خود بازمى گردد.

💠و يَكَادُ أَصْلَبُهُمْ عُوداً، تَنْكَؤُهُ اللَّحْظَةُ وَ تَسْتَحِيلُهُ الْكَلِمَةُ الْوَاحِدَة.
و نزدیک است که با استقامت ترين که مانند چوب محکم است، با يك نگاه يا يك كلمه دگرگون شوند.

⏪این حکمت در دو جلسه شرح میگردد.
حضرت در این حکمت در مورد انسان صحبت میکنند، و خطرات و لغزشگاه هایی که احتمال دارد او در آنها قرار بگیرد و دچار سقوط شود‌ که به چند بخش تقسیم میشود:

1⃣گفتار انسان محفوظ است:
الْأَقَاوِيلُ مَحْفُوظَةٌ
أقوال جمع قول است و أقاویل جمع الجمع آن است.
به تعبیر لغت شناسان: الاقاویل الکلام أو کلُّ لفظ
اقاویل الکلام به معنی همه لفظ است.
حضرت میفرماید اقوال انسان از بین نمیروند بلکه، نگهداری میشوند.
چه یک حرف کوتاه باشد ، چه یک کلمه و چه یک جمله.

✳️عقل را عقل میگویند چون عقال است و پا بند میزند به اعضا و جوارج انسان از جمله زبان.

❇️هر چیزی در دنیا بگوییم در دادگاه قیامت بر علیه ما استفاده میشود:
اگر چه انسان از جهت تکوینی مختار است در سخن گفتن و میتواند هر حرفی بزند؛ ولی از جهت تشریعی هر حرف و سخنی را نمی تواند بیان کند زیرا همه حرفها و اعتقادات او مورد محاسبه قرار میگیرند.
طبق این مبنا حرف زدن شاید از جهت ظاهری کم ارزش باشد و انسان بخواهد هر حرفی را به ذهنش رسید به زبان بیاورد ؛ ولی در واقع اینگونه نیست و حرف زدن و فکر کردن بسیار با اهمیت است.

✳️ طهارت در سخن گفتن لازم است:
قرآن مجيد مى فرمايد:
《وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ؛ ق – ۱۶》
ما انسان را آفريديم و وسوسه هاى نفس او را مى دانيم، و ما به او از رگ قلبش نزديكتريم!
《إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ؛ ق -۱۸ 》
به خاطر بياوريد هنگامى را كه دو فرشته راست و چپ كه ملازم انسانند اعمال او را دريافت مى دارند.
《 مَّا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ 》
انسان هيچ سخنى را بر زبان نمى آورد مگر اين كه فرشته اى مراقب وآماده براى ضبط آن است.

👈خود کلمه لفظ به معنای چیزی است که از دهان ما پرتاب می‌شود.

✳️اصل و ریشه عاقبت به خیری در کلام پیامبر: در روایت داریم که معاذ بن جبل میگوید:
كنتُ مع النبيِّ صلى الله عليه و آله في سَفَرٍ ··· فقلتُ : يا رسولَ اللّه ، أخبِرني بعَمَلٍ يُدخِلُني الجنَّةَ ، و يُباعدُني عنِ النّارِ
در سفرى با پيامبر بودم. از حضرت درباره آنچه كه انسان را به بهشت مى برد و از آتش دور مى گرداند، سؤال كردم.
قالَ : لقَد سألتَ عَن عَظيمٍ [ ثمَّ أخبَرَهُ صلى الله عليه و آله عمّا سأل عنهُ]
حضرت فرمود: سؤال بزرگى كردى. سپس پاسخ سؤال را داد(ملاک‌هایی را بیان داشتند که در این جا حذف شده)…
ثمَّ قالَ : أ لا اُخبِرُكَ بمِلاكِ ذلكَ كُلِّهِ ؟ قلتُ : بلى يا رسولَ اللّه
سپس حضرت فرمود : آيا بنياد همه اين ها را به تو خبر ندهم؟ عرض كردم: آری، اى رسول خدا!
قالَ : كُفَّ علَيكَ هذا، و أشارَ إلى لِسانِهِ پيامبر به زبان خود اشاره كرد و فرمود: اين را نگه دار.
قلتُ : يا نَبيَّ اللّه ِ، و إنّا لَمُؤاخَذونَ بما نَتكَلَّمُ بهِ؟
عرض كردم: اى پيامبر خدا! آيا ما درباره آنچه مى گوييم مؤاخذه مى شويم؟
قالَ : ثَكَلَتكَ اُمُّكَ ! و هَل يَكُبُّ النّاسَ في النّارِ على وُجوهِهِم إلاّ حَصائدُ ألسِنَتِهِم؟
حضرت فرمود: مادرت به عزايت بنشيند، مگر مردم را چيزى جز محصولات زبانشان با صورت در آتش مى افكند؟

✍️عامل بسیاری از جهنم رفتن‌ها همین زبان است.

‌❇️ دستورات فراوانی که در آیات و روایات در مورد زبان و سخن وارد شده است، ناظر به همین مطلب است که باید پاسخگوی گفتارتان باشید:

👈دروغ ممنوع:
حضرت در حکمت ۳۸۲ میفرماید:
لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ، بَلْ لَا تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ
آنچه را نمی دانی مگو، بلکه هر چه را می دانی هم مگو.
دروغ گفتن ممنوع است، وهر راستی را گفتن نیز ممنوع است.

👈بلبل زبانی برای معلم:
در حکمت ۴۱۱ آمده است:
لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِكَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَكَ، وَ بَلَاغَةَ قَوْلِكَ عَلَى مَنْ سَدَّدَكَ.
تندى و تيزى زبانت را بر ضد كسى كه سخن گفتن را به تو آموخته به كار مگير و نيز بلاغت سخنت را بر ضد كسى كه سخنورى به تو آموخت صرف مكن.

👈برندگی زبان را به جا مصرف کن:
حضرت در حکمت ۳۹۴ میفرمایند:
رُبَّ قَوْلٍ أَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ.
چه بسا، سخنى كه از حمله اى كارسازتر افتد.
جایی که میشد کلمه ای گفت و نگفتیم، مسئولیم. جایی که حرف تند و تیزی زدیم نیز مسئولیم

👈سخن انسان باعث از بین رفتن شخصیت نباشد:
در بخشی از نامه ۳۱ آمده :
إِيَّاكَ أَنْ تَذْكُرَ مِنَ الْكَلَامِ مَا يَكُونُ مُضْحِكاً وَ إِنْ حَكَيْتَ ذَلِكَ عَنْ غَيْرِك
از گفتن سخنان خنده آور و بى محتوا بپرهيز هرچند آن را از ديگرى نقل کنى.

2⃣ آزموده شدن باطن انسان:

💠والسَّرَائِرُ مَبْلُوَّةٌ
آزموده شدن باطن یک امر قطعی است.
مَبْلُوَّةٌ از ریشه بلا و ابتلاء است یعنی آزموده شدن، امتحان شدن.

✅ظاهر مومنانه، باطن پاک:
انسان نه تنها باید ظاهر مومنانه را حفظ کند و شمایل کلی او انسان را به یاد خدا بیندازد، بلکه باید درون و باطن او نیز آراسته و پاک باشد زیرا خداوند باطن انسان را نیز مورد آزمایش قرار میدهد و اگر انسان تهذیب و خودساختگی نداشته باشد، در این امتحانات مردود خواهد شد.

❇️آزمایش الهی همگانی، همیشگی، ظاهری و باطنی است:
در حکمت ۹۳ آمده:
لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفِتْنَةِ
فردى از شما نگويد: خدايا از فتنه به تو پناه مى برم،
(امتحان، آزمایش)
لِأَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ
زيرا كسى نيست كه در فتنه اى نباشد،
(امتحانات شامل حال او نیز میشود.)
وَ لَكِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْيَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ
لكن آن كه مى خواهد به خدا پناه برد، از آزمايش هاى گمراه كننده پناه ببرد،
(امتحانات گمراه کننده)

❇️حتی یاران پیامبر نیز آزموده میشوند:
قرآن مجيد خطاب به ياران پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مى فرمايد:
《وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ ؛ محمد – ۳۱》
ما همه شما را قطعاً مى آزماييم تا معلوم شود مجاهدان واقعى و صابران از ميان شما کدامند، و اخبار شما را بيازماييم.

✍️وقتی اصحاب پیامبر مورد آزمایش درونی و باطنی قرار میگیرند، این قاعده برای دیگران نیز جاری است.

❇️ارزش انسان در ابتلائات مشخص میشود:
در حکمت ۲۱۷ حضرت میفرمایند:
فِي تَقَلُّبِ الْأَحْوَالِ، عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ
در گردش و دگرگونى هاى روزگار است كه گوهر مردان شناخته آيد.
در سختی ها و دگرگونی های روزگار و امتحانات و ابتلائات است که ارزش انسان مشخص میشود.
لذا نباید از امتحانات فراری بود، بلکه باید با آمادگی وارد این فضا شد تا رشد را درک کرد.

✳️روزگار خیلی چیزها را مشخص میکند:
امیرالمومنین علیه‌السلام میفرمایند:
وَالاَْيَّامُ تُوضِحُ لَکَ السَّرَائِرَ الْكَامِنَة
گذشت روزگار آنچه را در باطن نهفته شده براى تو آشكار مى سازد.

❇️ در دنیا هم باطن ها و اسرار آشکار میشود:
امام صادق علیه‌السلام میفرمایند:
ما مِن عَبدٍ أسَرَّ خَيرا فَذَهَبَتِ الأيّامُ أبَدا حتّى يُظهِرَ اللّه ُ لَهُ خَيرا
هيچ بنده اى نيست كه خيرى را در نهان انجام دهد ، مگر آن كه با گذشت روزگار ، خداوند خيرى از او را آشكار سازد.
و ما مِن عَبدٍ يُسِرُّ شرّا فَذَهَبَتِ الأيّامُ حَتّى يُظهِرَ اللّه ُ لَهُ شرّا
و هيچ بنده اى نيست كه در نهان كار شرّى به جاى آورد ، جز آن كه با گذشت زمان ، خداوند شرّى از او را نمايان سازد.

✍️چه لزومی دارد که هر کار خیری کردیم در فضای مجازی و … قرار دهیم تا مورد توجه دیگران قرار بگیریم ، مخفیانه کار کردن ارزشمند است و نیاز به جار زدن نیکی ها نیست ،چرا که خداوند خود روزی آنها را بر همگان نمایان می‌سازد.

❇️و هم در آخرت باطن ها و اسرار آشکار میشوند:
یکی از نام های قیامت يَوْمَ تُبْلَى ٱلسَّرَآئِرُ است، روزی که پرده پوشی خدا به اتمام میرسد و باطن افراد نمایانگر میشود.

3⃣انسان گروگان است، باید خود را آزاد کند:
《وَكُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ؛ مدثر – ۳۸ 》
این جمله حضرت عینا آیه قران است.
«رَهينَة» به معناى گروگان است و گرو وثيقه اى است كه شخص وام گيرنده به طلبكار مى دهد. که اگر نتواند قرضشش را ادا کند، آن کالا به عنوان طلب طلبکار باشد.

❇️در رهن عمل بودن به چه معناست؟
اینکه انسان چگونه در گرو اعمال خودش است از نکات قابل تامل است.
انسان تا وقتی کاری انجام نداده است، عمل او در بند اوست یعنی بخواهد حرفی میزند، نخواهد حرفی نمیزند.
ولی وقتی عمل انجام داد او در ملکیت عمل میرود. حال اگر عمل خوب بوده باشد او آزاد میشود و اگر عمل بد بوده باشد او اسیر باقی میماند.
شبیه فرمایش حضرت در حکمت ۳۸۱:
الْكـَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَـمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ؛ فَإِذَا تَكَـلَّمْتَ بِهِ، صِرْتَ فی وَثَاقِهِ
سخن در بند توست، تا آن را نگفته باشى، و چون گفتى، تو در بند آنى.

✍️ تا وقتی انسان حرف نزده باشد مالک کلام است، میتواند بگوید یا نگوید. ولی اگر حرف را زد دیگر او نیست که مالک است. بلکه کلام مالک است و او باید دنبال حرف برود.

✳️خود ما گرو هستیم و باید خود را آزاد کنیم:
انسان در گرو اعمالى است كه انجام مى دهد و تا وظيفه خود را انجام ندهد اين گروگان آزاد نمى شود.

✳️ هرگاه انسان به وظایفش عمل کرد،
زبان را حفظ کرد،
باطن را پاک نگه داشت،
حکم آزادی خویش را امضا کرده و به حُریّت میرسد.
ولی تا وقتی در انجام وظایف کوتاهی کرده و مراقب زبان و دل نباشد، گروگان و اسیر و برده است.

✳️باید برای آزادی خود تلاش کرد:
امام صادق علیه‌السلام میفرماید:
أَقْصِرْ نَفْسَکَ عَمَّا یَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَکَ
نفس خود را از تمایلات مضرّ بازدار پیش از آنکه مرگت فرا رسد و جان از تنت جدا نماید
وَ اسْعَ فِی فَکَاکِهَا کَمَا تَسْعَی فِی طَلَبِ مَعِیشَتِکَ فَإِنَّ نَفْسَکَ رَهِینَهًْ بِعَمَلِکَ
و در راه آزادی نفس خویش کوشش کن همان‌طور که در طلب معاش خود مجاهده می‌کنی که نفس تو در گرو اعمال تو خواهد بود.

‌✳️حضرت پس از بیان سه نکته کلی تحت عنوان:
محفوظ بودن اعمال، امتحان باطن ، و گرو بودن انسان در بند اعمال؛ این سوال را مطرح میفرماید که ” پس چرا گناه؟”

4⃣انسان در حال خسران است مگر…:
💠والنَّاسُ مَنْقُوصُونَ مَدْخُولُونَ إِلاَّ مَنْ عَصَمَ اللّهُ
مردم همگى در نُقصانند و داراى عيوبى هستند جز كسى كه خدا او را حفظ كند.

✅منقوص، كسى است كه داراى نقص و عيبى است و مدخول نيز به معنای ناخالصی است.

✳️اگرچه یکی از مصادیق اين هشدار، خطاب به كسانى است كه گرفتار انواع معاصى و گناهان هستند، ولی محدود کردن جمله به گناه درست نیست.
اکثر انسانها دچار شبهات، افکار التقاطی، خرافه ، سوء ظن، اخلاق رذیله، درگیری ذهنی و روانی و… هستند.
و همگى در حال نُقصانند و از رشد رسیدن به اهداف حیات دور اند.

👈قرآن کریم در سوره عصر میفرماید:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
وَالْعَصْرِ*
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ *
إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ

✍️ خسران همگانی است مگر برای عده ی خاصی که شرایط رشد و تکامل را فراهم کرده باشند.

❇️فقط یک گروه مستثناء هستند:
با توجه به معنای عصم؛ تنها گروه نجات یافته یا چنگ زنندگان به ریسمان الهی اند، یا کسانی که به درجه عصمت و پاکی از گناه رسیده باشند (خدا آنها را از گناه حفظ کرده باشد)

✍️طبیعتا پاکی و عصمت به دست نمی آید مگر بعد از چنگ زدن به ریسمان الهی که قرآن و عترت است.

جمله «إِلاَّ مَنْ عَصَمَ آللّهُ» در درجه اوّل شامل حال معصومان است و ليكن تمام كسانى كه پيرو آنانند و در مسير آنها گام برمى دارند نيز از نوعى عصمت الهى برخوردار مى شوند


✳️خدا باید انسان را حفظ کند وگرنه سقوط قطعی است:
حضرت در این حکمت (حکمت۳۴۳) میفرمایند:
وَ النَّاسُ مَنْقُوصُونَ مَدْخُولُونَ، إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ
در خطبه ۲۱۰ نیز آمده: إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوكِ وَ الدُّنْيَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ
همانا مردم هم با سلاطين و دنيا هستند، مگر آن كس كه خدا او را حفظ كند.


❇️عصمت لطف الهی است:

👈از حضرت در غرر الحکم روایت شده:
مَن اُلهِمَ العِصمَةَ أمِنَ الزَّلَلَ
كه عصمت به او الهام شود، از لغزشها در امان ماند.

همچنین در حدیث دیگری در غررالحکم آمده:
کَیفَ یَصبِرُ عَنِ الشَّهوَهِ مَن لَم تُعِنهُ العِصمَهُ؟!
چگونه صبر ميكند از خواهش كسى كه يارى نكرده باشد او را نگهدارى؟!

👈حضرت در خطبه ۹۱ در وصف ملائکه میفرمایند:
و عَصَمَهُم مِن رَیبِ الشُّبُهاتِ، فَما مِنهُم زائغٌ عَن سَبیلِ مَرضاتِهِ
خداوند ملائکه را از ترديد و شبهات مصونيّت بخشيد، به گونه اى که هيچ کدام از آنان از راه رضاى حقّ منحرف نمى شوند.

👈مناجات امیرالمومنین علیه‌السلام:
إلهی ، لا سَبیلَ إلی الاحتِراسِ مِنَ الذَّنبِ إلّا بِعِصمَتِکَ ،
خدایا من هر چه می‌نگرم هیچ راهی برای درامان ماندن از گناه نمیابم مگر اینکه تو مرا حفظ کنی و به من عصمت دهی.
ولا وُصولَ إلی عَمَلِ الخَیراتِ إلّا بِمَشِیئَتِکَ …
هیچ کسی نمی‌تواند کار خیری کند مگر با اجازه تو.
وکَیفَ لی بِالاحتِراسِ مِنَ الذَّنبِ ما إن لَم تُدرِکْنی فیهِ عِصمَتُکَ ؟
خدایا اگر تو مرا حفظ نکنی من نمیتوانم در مقابل گناه دوام بیاورم و به زمین میخورم و شکست میخورم.

✍️لزوم طلب و درخواست عصمت از خدا.

‌✅عصمت لطفی است از جانب خداوند که باید انسان منشا و مقدمات آن را فراهم کرده باشد:

👈تقوا:
در غرر الحکم آمده:
بِالتَّقوی قُرِنَتِ العِصمَهُ
با تقوی به عصمت میرسیم

👈توجه به قرآن:
در خطبه ۱۵۶ آمده:
وَ عَلَيْكُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ، فَإِنَّهُ الْحَبْلُ الْمَتِينُ وَ النُّورُ الْمُبِينُ وَ الشِّفَاءُ النَّافِعُ وَ الرِّيُّ النَّاقِعُ وَ الْعِصْمَةُ لِلْمُتَمَسِّكِ کتاب خدا را محکم بگيريد; چرا که رشته اى است مستحکم و نورى است آشکار; شفابخش و پرمنفعت است و سيراب کننده و فرونشاننده عطش تشنگان حقّ. تمسّک جويان را حفظ مى کند.


👈درخواست و دعا برای عصمت:
دعای جوشن کبیر:
یا عاصِمَ مَنِ اسْتَعْصَمَهُ

✍️انسان نباید روی خودش حساب باز کند و باید به خدا متوسل شود.

👈 توجه و تمسک به اهل بیت:
امام سجاد علیه‌السلام در دعای ۶ صحیفه میفرماید:
اللّهُمّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، وَاحفَظْنا مِن بَینِ أیدینا ومِن خَلفِنا ، وعَن أیمانِنا وعَن شَمائلِنا ، ومِن جَمیعِ نَواحینا ، حِفظاً عاصِماً مِن مَعصِیَتِکَ ، هادِیاً إلی طاعَتِکَ ، مُستَعمِلاً لِمَحَبَّتِکَ
خدايا! بر محمد و خاندان او درود فرست و ما را از پيش رو و از پشت سر و از راست و از چپ و از همه سويمان چنان محافظت فرما كه ما را از نافرمانى تو نگاه دارد و به فرمان بردن از تو رهنمون شود و در راه محبّت تو به كارمان گيرد.

✍️ صلوات اول دعا نشان میدهد این مسیر ، مسیر اهل بیت است پس باید پیرو آنها باشیم.
و رسیدن به این جایگاه ثمراتی دارد از جمله طاعت و محبت