💠وَ عَزَّى قَوْماً عَنْ مَيِّتٍ مَاتَ لَهُمْ، فَقَالَ
(عليه السلام):
امام عليه السلام به گروهى از بازماندگان كسى كه از دنيا رفته بود اينگونه تسليت گفت:

💠إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَيْسَ لَكُمْ بَدَأَ وَ لَا إِلَيْكُمُ انْتَهَى
اين امر _مرگ_ نه آغازش از شما بوده و نه به شما پايان خواهد يافت

💠 وَ قَدْ كَانَ صَاحِبُكُمْ هَذَا يُسَافِرُ، فَعُدُّوهُ فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ
اين دوست شما سابقا هم گاهى مسافرت مى رفت اكنون نيز تصور كنيد به سفرى رفته است.

💠فَإِنْ قَدِمَ عَلَيْكُمْ، وَ إِلَّا قَدِمْتُمْ عَلَيْهِ
اگر او از سفر بازگردد چه بهتر و اگر بازنگردد شما به سوى او خواهيد رفت ويكديگر را ملاقات خواهيد نمود!

⏪همانگونه که حضرت در حکمت ۳۵۴ در باب روش درست تبریک گفتن مطلب مهمی بیان کردند:
لا تَقُلْ ذَلِكَ، وَ لَكِنْ قُلْ شَكَرْتَ الْوَاهِبَ، وَ بُورِكَ لَكَ فِي الْمَوْهُوبِ، وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ، وَ رُزِقْتَ بِرَّهُ؛
حالاحضرت در این حکمت، روش صحیح تسلیت گفتن را بیان میفرمایند.

◀️ ۱. تسلیت باید به گونه ای باشد که اولا در آن حرف ناروایی ازقبیل کفر گویی نباشد.

◀️ ۲. باید آرامش دهنده به بازماندگان باشد.

⏪ تاثیر فوق العاده تسلیت حضرت:
اين سخن را هر مصيبت زده اى بشنود آرامش مى يابد، زيرا به اين نكته توجه پيدا مى كند كه نه عزيز از دست رفته آنها نخستين كسى بوده كه مرگ، دامانش را گرفته و نه آخرين كس است.

🔹به تعبیر ضرب المثل معروف عرب:
الْبَلَيَّةُ إذا عَمَّتْ طابَتْ
بلا هنگامى که فراگير شود قابل تحمل خواهد بود
وقتی انسان فهمید نه اولین کسی بوده که از دنیا رفته است نه آخرین کسی است که از دنیا خواهد رفت، این مصیبت ها برای همگان هستند و هیچ خانواده ای را نمیتوان پیدا کرد که داغ عزیزی ندیده باشد.
همین که موضوعی همگانی و عمومی باشد، قابل تحمل خواهد بود.

⬇️مرگ آنقدر همگانی است که حتی صاحب عزا و تسلیت گوینده نیز از دست او فرار نخواهد کرد
ادیبی میگوید:
العَجَبُ كَيْفَ يُعَزِّي مَيِّتٌ مَيِّتًا عَنْ مَيِّتٍ
شگفت است چگونه مرده‌ای، مرده‌ دیگر را بر مرده‌ای تسلیت می‌دهد!

⬅️ همه ما مردگان بالقوه ای هستیم که وقتی یکی از ما میمیرد، احساس حیات در ما زیاد میشود و طرف مقابل را مرده میبینیم؛ در حالی که حقیقتا همه ما مردگانی هستیم که به نوبت اسم ما را صدا میزنند و به گذشتگان خود ملحق میشویم.
به تعبیر حضرت:
فَإِنَّمَا يُنْتَظَرُ بِأَوَّلِكُمْ آخِرُكُمْ
پيشينيان را براى رسيدن بازماندگان، نگه داشته اند!

⏪حقیقت مرگ سفر است
وَ قَدْ كَانَ صَاحِبُكُمْ هَذَا يُسَافِرُ…
به خلاف کسانی که مرگ را نیستی و نابودی میپندارند و خیال میکنند با مرگ همه چیز تمام میشود، حضرت مرگ را مسافرتی میداند از عالم دنیا به عالم برزخ و قیامت.

*⃣همه ما در طول زندگی چند سفر را تجربه کرده ایم:
+ سفر از رحم مادر به عرصه دنیا
+ مسافرت های بسیاری در دوران حیات
+ مسافرت از دنیا به برزخ
+ مسافرت از برزخ به قیامت و ابدیت
حضرت به اين نكته توجه مى دهد كه مرگ به معناى فنا و نيستى نيست كه شما اينقدر براى آن ناراحت شويد؛ سفرى است كه همه در پيش دارید، سفرى است به جهانى برتر و والاتر .

*⃣ اين تصوير از مرگ، مردن را براى همگان آسان مى سازد و مايه تسليت خاطر كسانى است كه عزيزانشان از دست رفته اند.
امام کاظم علیه السلام :
مَا خُلِقْتَ أَنْتَ وَ لاَ هُمْ لِدَارِ اَلْفَنَاءِ بَلْ خُلِقْتُمْ لِدَارِ اَلْبَقَاءِ وَ لَكِنَّكُمْ تَنْتَقِلُونَ مِنْ دَارٍ إِلَی‌ دَارٍ
شما برای دار فنا خلق نشده اید بلکه برای حیات جاودانه خلق شده آید شما از اینجا به سرای دیگر انتقال داده میشوید

⏪ اگر نگاه ما به مرگ؛ سفر و انتقال باشد ،آثار زیر را دارد

◀️۱. نسبت به آن جحود و انکار و دشمنی ندارد.انسان چون دنبال جاودانگی است و مرگ را فنا میبیند، با مرگ در می افتد ولی اگر فهمید مرگ فنا که نیست هیچ، اتفاقا جاودانگی را تضمین میکند، حتما آن را تایید میکند

◀️ ۲. خودش را آماده مسافرت میکند

◀️ ۳. نه او از رفتن عزیزان، نه عزیزان از رفتن او جزع و فزع نمیکنند

🌀امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به یاران میفرمود:
صَبْراً بَنِي اَلْكِرَامِ
بزرگ منش ها آرام باشید صبر کنید
فَمَا اَلْمَوْتُ إِلاَّ قَنْطَرَةٌ يَعْبُرُ بِكُمْ
مرگ پلی ،مسیری است که شما را از جایی به جایی دیگر می‌برد
عَنِ اَلْبُؤْسِ وَ اَلضَّرَّاءِ إِلَی‌ اَلْجِنَانِ اَلْوَاسِطَةِ وَ اَلنَّعِيمِ اَلدَّائِمَةِ
از سختی دنیا شما را به بهشت انتقال میدهد .

‌🔷اگر مرگ را سفر ببینیم، تحملش آسان میشود
واکنش امام صادق به خبر رحلت فرزند، یکی از عجائبی است که به سبب همین نگاه به دست آمده است.

📘شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا نقل میکند:
نُعِيَ إِلَی‌ اَلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ هُوَ أَكْبَرُ أَوْلاَدِهِ
وقتی خبر مرگ اسماعيل بن جعفر كه بزرگترين اولاد حضرت بود را به آن حضرت دادند
وَ هُوَ يُرِيدُ أَنْ يَأْكُلَ وَ قَدِ اِجْتَمَعَ نُدَمَاؤُهُ
آن هنگامی‌ بود كه حضرت و دوستان آماده غذا بودند
فَتَبَسَّمَ ثُمَّ دَعَا بِطَعَامِهِ وَ قَعَدَ مَعَ نُدَمَائِهِ وَ جَعَلَ يَأْكُلُ أَحْسَنَ مِنْ أَكْلِهِ سَائِرَ اَلْأَيَّامِ
آن حضرت تبسم كرد و فرمان داد طعام حاضر ساختند و با دوستان نشست و آن روز بهتر همیشه غذا خوردند
وَ يَحُثُّ نُدَمَاءَهُ وَ يَضَعُ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ
حضرت به دوستان نیز تعارف میکرد و آب و غذا جلوی آنها میگذاشت
وَ يَعْجَبُونَ مِنْهُ أَنْ لاَ يَرَوْنَ لِلْحُزْنِ أَثَراً
اهل مجلس تعجب كردند كه اصلا اثر غم و اندوه بر چهره حضرت نیست
فَلَمَّا فَرَغَ قَالُوا يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ لَقَدْ رَأَيْنَا عَجَباً أُصِبْتَ بِمِثْلِ هَذَا اَلاِبْنِ وَ أَنْتَ كَمَا تُرَی
وقتی غذا تمام شد، عرض كردند يا ابن رسول اللّٰه ما امر عجيبی‌ مشاهده كرديم؛ شما داغ چنين فرزندی‌ ديدی‌ و ما شما را به اين حالت ملاحظه ميكنيم كه ابدأ آثار غم در چهره شما نيست
قَالَ وَ مَا لِي لاَ أَكُونُ كَمَا تَرَوْنَ وَ قَدْ جَاءَ فِي خَبَرِ أَصْدَقِ اَلصَّادِقِينَ أَنِّي مَيِّتٌ وَ إِيَّاكُمْ
فرمود چرا چنين نباشم كه شما می‌‌بينيد در حالی که پیامبر از قبل به ما وعده داده که او و همه ما از دنیا خواهیم رفت
إِنَّ قَوْماً عَرَفُوا اَلْمَوْتَ فَجَعَلُوهُ نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ وَ لَمْ يُنْكِرُوا مَنْ يَخْطَفُهُ اَلْمَوْتُ مِنْهُمْ وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِ خَالِقِهِمْ عَزَّ وَ جَلَّ
آنان كه مرگ را شناختند و آن را در پيش چشم خود قرار دادند يعنى فراموشش نكردند البتّه مى‌دانند كه مرگ روزى گريبان آنان را خواهد گرفت و ايشان را خواهد ربود،ناگزير به فرمان و خواست حقّ‌ تسليم خواهند بود.

🔶 تحمل داغ حضرت زهرا تنها با “سفر دیدن مرگ” ممکن شد
داغ حضرت زهرا برای امیرالمومنین بسیار سنگین و سخت بود خطبه ۲۰۲ :
أَمَّا حُزْنِي فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَيْلِي فَمُسَهَّدٌ
ای رسول خدا اندوهم در این داغ جاودانى است و شبهايم همراه بيدارى و بى قرارى است
إِلَى أَنْ يَخْتَارَ اللَّهُ لِي دَارَكَ الَّتِي أَنْتَ بِهَا مُقِيمٌ
و همچنان بیقرارم تا آن زمان که خداوند منزلگاهى را که تو در آن اقامت گزيده اى برايم برگزيند و به تو ملحق شوم

⏪در مورد جمله “اگر آن مرده از سفر برگشت” اینجا دو نکته قابل بحث است:

◀️ ۱. حضرت میفرماید همانگونه در مسافرت عادی یا او بر میگشت به شهر خودش و به دیدن شما می آمد، یا مسافر در شهر دیگر ماندگار میشد و شما میرفتید به او سر میزدید، اینجا هم همین است.
یا او بر میگردد _که شدنی نیست، چون او مرده_ پس لا جرم شما باید به او برسید.

◀️۲. اما در نگاه دقیق تر، همین مرده هم بازگشت دارد.
اگر کسی چشم برزخ بینی داشته باشد بازگشت رون آنها را میبیند.
یا آنها به شکل پرنده ای به اهل و عیال خود باز میگردند،
یا در خواب باز میگردند.

⬇️ پس بازگشتن اموات از سفر کاملا شدنی است، البته روح آنها باز میگردد و باز بودن یا بسته بودن دست او بستگی به ایمان او دارد.

⏹سخن گفتن امیرالمومنین با اموات و دیدن آنها:
حکمت ۱۳۰:
يَا أَهْلَ الدِّيَارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَةِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَةِ، يَا أَهْلَ التُّرْبَةِ، يَا أَهْلَ الْغُرْبَةِ، يَا أَهْلَ الْوَحْدَةِ، يَا أَهْلَ الْوَحْشَةِ،
حضرت از جنگ صفین باز می گشتند در دروازه کوفه قبرستانی ایجاد شده بود، در آنجا مردگان را مخاطب قرار دادند:
که ای مردگان ،ای کسانی که در این خانه های تاریک خفته اید …. که در آخر این روایت داریم که حضرت فرمود :
أَهَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا، فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَكُمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِي الْكَلَامِ
اموات اینجا نشسته اند اگر شما می‌توانستید اینها را ببینید و می‌پرسیدید بهترین توشه چیست؟
لَأَخْبَرُوكُمْ أَنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى.
می گفتند بهترین توشه تقواست.

‌🔻نکته ۱ :
وظایف انسان در قبال مصیبتی که بر خودش وارد میشود و مصیبتی که بر برادران مومنش وارد میشود

⏹ بى شك زندگى در دنيا خالى از مصائب نيست به خصوص اگر انسان عمر طولانى پيدا كند كه در اين حال گرفتار مصيبت هاى عزيزان و دوستان و بستگان مى شود و گاه شدت مصيبت آن چنان زياد است كه انسان را از پاى درمى آورد و يا خداى نكرده او را به ناسپاسى وامى دارد و براى اينكه انسان گرفتار اينگونه حالات نشود اسلام دستورات دقيق و حساب شده اى داده است.

⏪دو وظیفه ای که ما داریم
۱. آرامش دادن به خود در مصیبت
پيامبرصلی آله علیه و آله :
مَا مِنْ مُسْلِمٍ يصَابُ بِمُصِيبَةٍ وَإِنْ قَدُمَ عَهْدُهَا فَأَحْدَثَ لَهَا اسْتِرْجَاعاً إِلاَّ أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُ مَنْزِلَةً
هيچ مسلمانى گرفتار مصيبتى نمى شود هر چند تازه باشد و او در برابر آن جمله
إِنَّا للهِِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ بگويد،
مگر اينكه خداوند منزلت والايى براى او قرار مى دهد
وَأَعْطَاهُ مِثْلَ مَا أَعْطَاهُ يوْمَ أُصِيبَ بِهَا
و به اندازه آنچه از دست او رفته به او پاداش مى بخشد(با اینکه چند سال گذشته ولی به دلیل این صبر به او پاداش میدهند)

↙️ اگر صبوری کردیم، خدا جبران میکند
ام سلمه که یکی از همسران پیامبر است میگوید هنگامى كه ابوسلمه _همسر من كه مرد بسيار شريفى بود_ از دنيا رفت من جمله “إِنَّا للهِِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ” را مطابق دستور پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله گفتم، سپس پيش خود فكر كردم مگر كسى مثل ابوسلمه پيدا مى شود كه خدا به من بدهد؟ اما چيزى نگذشت كه خداوند افتخار همسرى پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله را به من داد.

◀️۲. آرامش دادن با دیگران در مصیبت
انسان مومن باید در لحظات سخت، کنار برادران باشد، آنها را دلداری دهد، آنها را به پاداش قیامتی امیدوار سازد تا مصیبت بر آنها آسان شود.

📘 درنهج البلاغه در مورد تسلی دادن حضرت امیر علیه السلام به اشعث بن قیس که پسرش را از دست داده بود در دو جا روایت داریم :

📘و در روایتی داریم فرزندى از معاذ بن جبل از دنيا رفت. او بسيار ناراحت شد. اين مطلب به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله رسيد. حضرت نامه پر معنايى براى او نوشت به اين مضمون:
وَ كَتَبَ ص إِلَى مُعَاذٍ يُعَزِّيهِ بِابْنِهِ مِنْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اَللَّهِ إِلَى مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ سَلاَمٌ عَلَيْكَ فَإِنِّي أَحْمَدُ اَللَّهَ اَلَّذِي لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ
از محمد رسول خدا به سوى معاذ بن جبل. سلام بر تو. حمد مى كنم خدايى را كه معبودى جز او نيست.
أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ بَلَغَنِي جَزَعُكَ عَلَى وَلَدِكَ اَلَّذِي قَضَى اَللَّهُ عَلَيْهِ
اما بعد. خداوند متعال اجر و پاداش عظيم و صبر به تو عنايت كند و به ما و تو شكر را روزى فرمايد.
وَ إِنَّمَا كَانَ اِبْنُكَ مِنْ مَوَاهِبِ اَللَّهِ اَلْهَنِيئَةِ وَ عَوَارِيهِ اَلْمُسْتَوْدَعَةِ عِنْدَكَ
بدان جان ما وخانواده ما و اموال و اولاد ما از مواهب گواراى الهى است و عاريتهايى است كه به نزد ما سپرده شده است. …
حضرت به او آرامش می‌دهد

🔻نکته ۲:
از ذکر شریف ” انا لله و انا الیه راجعون” غافل نباشیم، پیامبر صلی الله علیه و آله :
أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ فِي نُورِ اَللَّهِ اَلْأَعْظَمِ چهار چيز در هر كه باشد در نور اعظم خداوند قرار گيرد.
مَنْ كَانَ عِصْمَةُ أَمْرِهِ شَهَادَةَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی‌ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ
كسی‌ كه نگهدارنده همه امورش شهادت باشد به اينكه نيست الهی‌ مگر الله،و من رسول خدايم _در هر کاری شهادتین را بگوید
وَ مَنْ إِذَا أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ
كسی‌ كه اگر مصيبتی‌ بر او برسد بگويد «ما از آن خدائيم و به سوی‌ او باز گرديم»
وَ مَنْ إِذَا أَصَابَ خَيْراً قَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ اَلْعَالَمِينَ
كسی‌ كه اگر خيری‌ بر او برسد بگويد: «سپاس از آن خدا آفريدگار جهانيان است»
وَ مَنْ إِذَا أَصَابَ خَطِيئَةً قَالَ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ
و كسی‌ كه اگر خطائی‌ كند بگويد: «آمرزش می‌‌خواهم از خدا و بسويش توبه می‌‌كنم»

⬇️طوری تسلیت بگوییم که کفر در آن نباشد و شخص مقابل را تسلی و آرامش دهد

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین