💠و قَالَ (عليه السلام): أَيُّهَا النَّاسُ! لِيَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِينَ
اى مردم! بايد خداوند، شما را به هنگام نعمت ترسان[وَجِلِينَ] ببيند،

💠كَمَا يَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِينَ
همانگونه كه از بلا ونقمت هراسان [فَرِقِينَ] مى بيند؛

💠 إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً، فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً
زيرا كسى كه خدا به او نعمت گسترده اى بخشيده و او آن را استدراج _مقدمه مجازات تدريجى_ نشمارد از امر خوفناكى خود را ايمن دانسته است؛

💠وَ مَنْ ضُيِّقَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اخْتِبَاراً،.
و كسى كه خدا بر او تنگ گيرد و نعمتهايى را از او سلب كند، و آن را آزمايش و امتحان [اخْتِبار] مقدمه ترفيع مقام نداند.

💠 فَقَدْ ضَيَّعَ مَأْمُولًا
پاداش اميدبخشى را از دست داده است.
پاداش مورد انتظاری راضايع كرد.

‌↕️این حکمت از دو بخش تشکیل شده است:
بخش اول خطاب به کسانی است که مشمول نعمت های الهی هستند، حضرت به آنها تذکر میدهد مراقب عذاب استدراج باشند.
بخش دوم مربوط به کسانی است که دچار گرفتاری و مشکلات اند، حضرت به آنها توصیه میکند از فرصتی که در سختی ها و رنج ها نهفته است غافل نشوند و قدر آن را بدانند.

📕ابن شعبه حرانی در تحف العقول قبل از حکمت ۳۵۸، جمله ی دیگری آورده است _که سید رضی آن را در حکمت ۲۴۴ آورده بود:
يا أيُّهَا النّاسُ إِنَّ لِلَّهِ فِى كُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا وَمَنْ قَصَّرَ فِيهِ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ
خداوند در هر نعمتى حقى دارد. كسى كه حق آن را ادا كند، آن نعمت را بر او افزون مى‌كند،
وَمَنْ قَصَّرَ فِيهِ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ
و كسى كه در آن كوتاهى نمايد آن نعمت را در خطر زوال قرار مى‌دهد.

💮 باید قدردان نعمت ها بود و آنها را در مسیر درست استفاده کرد.
اگر نعمت در مسیر درست خودش مصرف شد، باعث ازدیاد نعمت میشود. و اگر نعمت به درستی مصرف نشود در معرض خطر و نابودی قرار میگیرد.
حضرت در ادامه به کسانی که دارای نعمت هستند یا بدون نعمت هستند، توصیه های مهمی دارند.

💠أَيُّهَا النَّاسُ! لِيَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِينَ
اى مردم! بايد خداوند، شما را به هنگام نعمت ترسان ببيند،
💠كَمَا يَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِينَ
همانگونه كه از بلا ونقمت ترسان مى بيند؛
💠إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً، فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً
زيرا كسى كه خدا به او نعمت گسترده اى بخشيده و او آن را استدراج _مقدمه مجازات تدريجى_ نشمرد از امر خوفناكى خود را ايمن دانسته .

❌در نعمت باید مراقب عذاب استدراج بود.
عذاب استدارج یکی از عذاب های سخت و دردناکی است که خداوند به انسانهای دارای نعمت می چشاند.
نعمت هایی که خداوند به انسان میدهد، تکلیف آور هستند و انسان باید در مقابل آنها وظایف خود را انجام دهد.
گاهی انسان به جای اینکه از نعمت ها در راه درست استفاده کند، آنها را عامل غفلت و فراموشی از خدا و فرو رفتن در گناه قرار میدهد. در این صورت است که خداوند همین نعمت ها را ابزاری برای عذاب انسان قرار میدهد.
قرآن کریم در مورد عذاب استدراج میفرماید:
فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَىْءٍ
آرى، هنگامى كه اندرزها سودى نبخشيد، و آنچه را به آنها يادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى همه چيز از نعمتها را به روى آنها گشوديم.
《حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُّبْلِسُونَ؛ انعام – ۴۴ 》
وقتی كاملا خوشحال شدند و دل به آن بستند ناگهان آنها را گرفتيم و سخت مجازات كرديم؛ در اين هنگام، همگى مأيوس شدند؛ و درهاى اميد به روى آنها بسته شد.
و در آیه ی دیگری میفرماید:
《وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ ۚ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا ۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ ؛ آل عمران – ۷۸》
و کسانی که کافر شدند، گمان نکنند مهلتی که به آنان می دهیم به سودشان خواهد بود، جز این نیست که مهلتشان می دهیم تا بر گناه خود بیفزایند، و برای آنان عذابی خوار کننده است)

⛔️ در قبال نعمت، شاکر باشید.
توصیه موکد حضرت در این بخش آن است که در مقابل نعمت، وظیفه را انجام ندهید، غفلت بر شما عارض نشود؛ با همین نعمت ها به وادی گناه کشیده نشوید؛ خود را در معرض عذاب های سهمگین الهی قرار ندهید.

📕در روایت داریم که راوی میگوید خدمت امام صادق عرض کردم:
إِنِّي سَأَلْتُ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَرْزُقَنِي مَالاً فَرَزَقَنِي
من از خداى عز و جل مال خواستم به من روزى كرد
وَ إِنِّي سَأَلْتُ اَللَّهَ أَنْ يَرْزُقَنِي وَلَداً فَرَزَقَنِي وَلَداً
و باز از اوفرزند خواستم، به من روزى كرد،
وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَرْزُقَنِي دَاراً فَرَزَقَنِي
و از او خواستم به من منزل بدهد، و همه را روزى كرد.
وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ اِسْتِدْرَاجاً
ميترسم از اينكه اين استدراج باشد.
فَقَالَ أَمَا وَ اَللَّهِ مَعَ اَلْحَمْدِ فَلاَ
امام فرمود بخدا این نعمتها با سپاسگزارى استدراج نيست.
نعمت را اگر سپاسگزاری نکنیم، تبدیل به استدراج میشود.

❌نعمت داشتن اگر انسان را معاویه صفت کند، استدراج است.
ابی الحدید نقل می کند:
روزی معاویه با عمرو عاص در حال گفتگو بودند عاص از معاویه پرسید:
ما بَقِیَ مِن لذَتِک
ایا در دنیا لذتی مانده که نچشیده باشی.
معاویه گفت: هر لذتی بوده و هر لذتی که مردم چشیدند به آن رسیدم دیگر خسته کننده شده لذتی ندارد. مگر؛ در روز گرم تابستان یک لیوان شربت خنک لذت ببریم.
و نظَرَ بَناتیِ یَدرُجُونَ حَولی
بچه ها و نوه ها اطراف بچرخند اندکی شاد شویم.
سپس از عمرو عاص سوال کرد ، ایا لذتی باقی مانده که تو نچشیده باشی!
عمروعاص گفت : من هم مثل تو ،
همه لذائد دنیا را چشیده ام و خسته کننده شده.

❌غلام عمروعاص وَردان در مجلس حاضر بود معاویه از او سوال می کند؛
آیا لذتی هست که به آن نرسیده باشی!! گفت :
سُرورُُ اَدخَلَهُ قلُوبُ الاِخوان
دوست دارم کاری کنم دیگران شاد شوند
معاویه رو به عاص کرد و گفت :
لقَد غَلَبَنی و غلَبَک هذَا العبد
وای بحال حرفهای من و تو، یک غلام خواسته و آرزویی داشت که آبروی ما را برد.

👈 نعمت داشتن باید به خدمت کردن و بندگی کردن ختم شود نه اینکه داشته باشد و نعمت را در معصیت و گناه مصرف کند.

💠وَ مَنْ ضُيِّقَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اخْتِبَاراً،.
و كسى كه خدا بر او تنگ گيرد و نعمتهايى را از او سلب كند، و آن را آزمايش و مقدمه ترفيع مقام نداند.
💠 فَقَدْ ضَيَّعَ مَأْمُولًا
پاداش اميدبخشى را از دست داده است.

⏪در باب گرفتاری و مشکلات؛
اولا ؛ باید گرفتاری را از جانب خود دید
باید “مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِينَ” بود،
اگر خداوند بر انسان بلایی نازل کرد نباید سریع بگوید من که هیچ مشکلی ندارم؛ خیر. انسان باید در مشکلات یک سهم مهمی را ناشی از اعمال و کارهای خود بداند و خود را مقصر این اتفاقات بداند.
باید نفس خود را متهم دانست در گرفتار شدن.

⛔️حضرت در خطبه ۱۴۳ در موقع نماز آیات باران فرمود:
إِنَّ اللَّهَ يَبْتَلِي عِبَادَهُ عِنْدَ الْأَعْمَالِ السَّيِّئَةِ بِنَقْصِ الثَّمَرَاتِ وَ حَبْسِ الْبَرَكَاتِ وَ إِغْلَاقِ خَزَائِنِ الْخَيْرَاتِ
خداوند بندگان خويش را هنگامى که اعمال بد انجام دهند، به کمبود ميوه ها و جلوگيرى از نزول برکات آسمان و بستن درهاى گنجهاى خيرات مبتلا مى سازد ،
لِيَتُوبَ تَائِبٌ وَ يُقْلِعَ مُقْلِعٌ وَ يَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ وَ يَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ
تا توبه کاران توبه کنند، گنهکاران دست از گناه بکشند، پندپذيران پند گيرند، و عاصيان از معصيت باز ايستند.
وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الِاسْتِغْفَارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ وَ رَحْمَةِ الْخَلْقِ
خداوند سبحان استغفار از گناه را، سبب فزونى رزق و مايه رحمت خلق قرار داده است.

◀️ ثانیا ؛ در پس سختی ها، نعمت هایی نهفته است.
نیاید به صرف دیدن سختی ها نا امید شد. در پس هر سختی و مشکلی که از جانب خداوند بر انسان مقدر شده باشد، اجر و پیشرفت و ترقی ای مقدر شده است که باید آن را دید و از آن استفاده کرد.

💮بیشترین فرصت‌ها در دل تهدیدات هستند.
حضرت در بخش دوم به کسانی که گرفتار سختی ها و مشکلاتی هستند، امیدواری و آرامش میدهد و به آنها یادآوری میکند که این فرصت بزرگی است که خداوند در اختیار آنها قرار داده زیرا هم از مشکلات و آفاتی که گریبان برخی ثرتمندان و دولتمندان را میگیرد آزاد هستند؛ هم پاداش های بزرگی از جانب خداوند برای خود خریداری کرده اند و به زودی به آنها خواهند رسید.

⭕️سختی به معنای قهر و غضب خدا نیست.
برخی افراد اینگونه فکر میکنند که انسان اگر مورد آزمایش و سختی قرار گرفت، مورد بی مِهری قرار گرفته و خدا به او اهانت کرده است در حالی که به هیچ وجه اینگونه نیست.
《وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ ؛ 》

قرآن ا جمله “کلّاً” خط بطلان روی این فکر میکشد.

📕پیامبر در روایتی به امیرالمومنین فرمود:
يَا عَلِيُّ إِنَّ اَلدُّنْيَا لَوْ عَدَلَتْ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ
اگر دنيا نزد خداوند عزّ و جلّ به اندازه پر پشه اى ارزش داشت،
لَمَا سَقَى اَلْكَافِرَ مِنْهَا شَرْبَةً مِنْ مَاءٍ
هرگز كافر و تبهكار را جرعه اى آب نمى نوشاند.
در خطبه ۱۶۰ امیرالمومنین مفصل در مورد سختی و فقر پیامبر مطالبی فرمود: خداوند با همه گرامی داشتن پیامبر، او را در زندگی با سختی همراه کرد.

‌📕خداوند به موسى عليه السلام خطاب كرد:
يا مُوسَى إِذَا رَأَيتَ الْفَقْرَ مُقْبِلاً فَقُلْ مَرْحَباً بِشِعَارِ الصَّالِحِينَ
اى موسى! هنگامى كه ديدى فقر به سوى تو مى آيد بگو آفرين بر شعار صالحان .
وَإِذَا رَأَيتَ الْغِنَى مُقْبِلاً فَقُلْ ذَنْبٌ عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ
و هنگامى كه ببينى غنى و ثروت به سوى تو مى آيد بگو مبادا گناهى باشد كه مجازاتش به سرعت دامنگير شده است.

💮اگر کسی هم فقیر شد، خداوند برای او تلافی میکند.
امام صادق سلام علیه فرمودند:
إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَيَعْتَذِرُ إِلَى عَبْدِهِ اَلْمُؤْمِنِ اَلْمُحْوِجِ فِي اَلدُّنْيَا
به راستى كه خداوند در روز قيامت از بنده مؤمن و حاجت‌مند خود عذرخواهى كند،
كَمَا يَعْتَذِرُ اَلْأَخُ إِلَى أَخِيهِ
همانطور كه برادرى در دنيا از برادر خود عذرخواهى مى‌كند.
فَيَقُولُ وَ عِزَّتِي وَ جَلاَلِي مَا أَحْوَجْتُكَ فِي اَلدُّنْيَا مِنْ هَوَانٍ كَانَ بِكَ عَلَيَّ
خداوند میفرمايد:به عزّت و جلالم سوگند،كه تو را در دنيا بخاطر خواريت، ندار و محتاج نكردم .
فَارْفَعْ هَذَا اَلسَّجْفَ فَانْظُرْ إِلَى مَا عَوَّضْتُكَ مِنَ اَلدُّنْيَا
اين روپوش را بردار تا ببينى بجاى نعمتهاى اين دنيا به تو چه داده‌ام.
قَالَ فَيَرْفَعُ فَيَقُولُ مَا ضَرَّنِي مَا مَنَعْتَنِي مَعَ مَا عَوَّضْتَنِي
پرده را كنار مى‌زند و مى‌گويد:آنچه را از من دريغ داشتى با اين عوضى كه به من دادى،زيانى براى من نداشته است.

‌⏪خلاصه حکمت به صورت موضوع بندی شده:

1⃣ اَيُّهَا النَّاسُ! لِيَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِينَ
اى مردم! بايد خداوند، شما را به هنگام نعمت ترسان ببيند.
إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً، فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً
زيرا كسى كه خدا به او نعمت گسترده اى بخشيده و او آن را استدراج _مقدمه مجازات تدريجى_ نشمرد از امر خوفناكى خود را ايمن دانسته .
اگر نعمتی به شما داده شد بترسید، چرا که شاید استدراج باشد.

2⃣ كَمَا يَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِينَ همانگونه كه از بلا ونقمت ترسان مى بيند.
از نقمت ها و سختی ها و امتحانات نیز بترسید، زیرا در بسیاری از موارد این سختی ها ساخته و پرداخته شده ی اعمال خود انسان است. پس در هر سختی هم اول باید از خود بازخواست و مطالبه کرد.

3⃣ وَ مَنْ ضُيِّقَ عَلَيْهِ فِي ذَاتِ يَدِهِ، فَلَمْ يَرَ ذَلِكَ اخْتِبَاراً،
و كسى كه خدا بر او تنگ گيرد و نعمتهايى را از او سلب كند، و آن را آزمايش نداند.
فَقَدْ ضَيَّعَ مَأْمُولًا
پاداش اميدبخشى را از دست داده است.

◀️سختی ها اگر خود ساخته نباشند، امتحان و اختبار الهی است و بلاشک خداوند در سختی ها به انسان اجر و جزا میدهد و شرایط را برای پیشرفت او مهیا میکند.
نه از داشتن مغرور شویم؛ نه از نداشتن ناراحت.

اللهم اجعل غنای فی نفسی