💠وَ قِيلَ لَهُ (عليه السلام): لَوْ سُدَّ عَلَى رَجُلٍ بَابُ بَيْتِهِ وَ تُرِكَ فِيهِ، مِنْ أَيْنَ كَانَ يَأْتِيهِ رِزْقُهُ؟
از امام عليه السلام پرسيدند: اگر درِ خانه كسى را به روى او ببندند و در همان جا محبوس گردد از كجا روزى اش مى رسد؟

💠 فَقَالَ (عليه السلام): مِنْ حَيْثُ يَأْتِيهِ أَجَلُه
امام عليه السلام در پاسخ فرمود: از همان جا كه اجل به سراغ او مى آيد!

♻️این حکمت در باب رزق و روزی است، اینکه خداوند متکفل افراد است و روزی آنها را تضمین کرده است، و در سخت ترین شرایط که هیچ راه طبیعی و عادی برای رزق وجود ندارد، خداوند از اسباب ناشناخته و راه های ناشناخته روزی بندگانش را میرساند.
قرآن کریم در باب رساندن رزق به بندگان خود میفرماید:
《كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا ۖ قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَٰذَا ۖ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ ؛ آل عمران- ۳۷》
هر زمان که زکریا در محراب عبادت بر او وارد می شد، رزق ویژه ای نزدش می یافت. روزی در کمال شگفتی گفت: ای مریم! این رزق ویژه برای تو از کجاست؟! گفت: از سوی خداست، یقیناً خدا هر کس را بخواهد، رزق بی حساب می دهد.)

✳️خداوند از راه های غیر متعارف روزی میرساند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
مَنْ جَاعَ فَلْيَتَوَضَّأْ وَ لْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ يَقُولُ يَا رَبِّ إِنِّي جَائِعٌ فَأَطْعِمْنِي فَإِنَّهُ يُطْعَمُ مِنْ سَاعَتِهِ
هر کسی گرسنه شد و به صورت طبیعی دسترسی به غذا برای او ممکن نبود، وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند و بگوید خدایا مرا سیر کن، خداوند ساعتی نشده او را سیر میگرداند.

✅️بچه‌ای که تنها در خانه ای ماه ها زنده ماند. جاحظ در کتاب الحیوان میگوید:
هنگامی که طاعون ویرانگری در منطقه ای نازل شد، مردم در آن محله یقین کردند که هیچ کوچک و بزرگی در آن خانه ها زنده نمانده است، حال آنکه نوزادی که هنوز شیر می‌خورد و چهار دست و پا راه می‌رفت و بر پاهای خود نمی‌ایستاد در آنجا بود. بازماندگان طاعون‌زدهٔ آن محله به در آن خانه رفته و آن را مسدود کردند.
فَلَمَّا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ بِأَشْهُرٍ تَحَوَّلَ فِيهَا بَعْضُ وَرَثَةِ القَوْمِ فَفَتَحَ البَابَ
ماه‌ها بعد، برخی از وارثان آن خانواده به خانه بازگشته و در را گشودند.
فَلَمَّا أَفْضَى إِلَى عَرْصَةِ الدَّارِ إِذَا هُوَ بِصَبِيٍّ يَلْعَبُ مَعَ أَجْرَاءِ كَلْبَةٍ كَانَتْ لِأَهْلِ الدَّارِ
وقتی به حیاط خانه رسیدند، ناگهان کودکی را دیدند آن کودک با بچه های حیوانی که در خانه است بازی می‌کند! و از آن شیر میخورد.

❇️روزی رسانی برنامه خدا برای بندگان است. علامه شوشتری میفرماید:
وَ بِالْجُمْلَةِ، الرِّزْقُ كَالأَجَلِ يَأْتِي صَاحِبَهُ أَيْنَمَا كَانَ، وَ لَا يَخْتَصُّ بِالإنْسَانِ، بَلْ يَجْرِي فِي كُلِّ ذِي حَيَاةٍ
رزق مانند اجل، صاحبش را هرکجا که باشد درمی‌یابد، و منحصر به انسان نیست، بلکه شامل هر موجود زنده‌ای می‌شود،
فَكَمَا أَعْطَاهُ الحَيَاةَ يُعْطِيهِ الرِّزْق
همان‌گونه که به او زندگی بخشیده، روزی‌اش را نیز می‌دهد،
قَالَ تَعَالَى: ﴿وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ﴾.
خداوند متعال می‌فرماید: «هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی‌اش بر عهده خداوند است، و او قرارگاه و محل انتقالش را می‌داند، همه این‌ها در کتابی آشکار ثبت است.

✅️اگر زمین و آسمان دست به دست هم دهند، روزی خدا میرسد.
امیرالمومنین در خطبه ۱۳۰ خطاب به جناب ابوذرمیفرماید:
وَ لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ كَانَتَا عَلَى عَبْدٍ رَتْقاً ثُمَّ اتَّقَى اللَّهَ،
اگر درهاى آسمانها و زمينها به روى بنده اى بسته شده باشد، و او تقواى الهى را پيشه کند.
لَجَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْهُمَا مَخْرَجاً.
خداوند راهى در زمين و آسمان براى او خواهد گشود.

💠لَوْ سُدَّ عَلَى رَجُلٍ بَابُ بَيْتِهِ وَ تُرِكَ فِيهِ، مِنْ أَيْنَ كَانَ يَأْتِيهِ رِزْقُهُ؟
فَقَالَ : مِنْ حَيْثُ يَأْتِيهِ أَجَلُه
از امام عليه السلام پرسيدند: اگر درِ خانه كسى را به روى او ببندند و در همان جا محبوس گردد از كجا روزى اش مى رسد؟
امام عليه السلام در پاسخ فرمود: از همان جا كه اجل به سراغ او مى آيد!

✳️اگر مشيت الهيه بر حيات كسى تعلق گيرد اسباب حيات او را حتى در اتاق در بسته يا در زندان و غارى كه كسى در آن راه نمى يابد فراهم مى سازد.
و همانگونه كه فرشته مرگ مى تواند از اين موانع عبور كند فرشته اى كه اسباب حيات را فراهم سازد نيز مى تواند از آن عبور نمايد.

♻️ بسيار ديده ايم يا شنيده ايم كه در زلزله هاى خطرناك افرادى را بعد از يك هفته يا بيشتر و حتى بچه هاى كوچكى را زنده از زير آوار درآورده اند. در حالى كه طبق موازين عادى نه هواى كافى براى زنده ماندن داشته اند و نه غذا.

⏪دو شبهه در اینجا مطرح است:

◀️ الف. از جهت عقلی بین حیات و مرگ تفاوت ماهوی وجود دارد.
مرگ از باب عدم است، یعنی نرسیدن رزق و روزی، آب و غذا و اکسیژن و… مساوی است با مرگ. پس نیازی نیست از‌ راه غیر معمول چیزی برسد. همین که چیزی نرسد شخص میمیرد.

↕️ولی حیات از باب وجود است، یعنی رسیدن آب و غذا و اکسیژن و نور و… راهی میخواهد، ابزاری میخواهد.
با این حال چگونه است که حضرت دلیل رسیدن رزق و روزی را، رسیدن مرگ میداند در حالی که این دو هیچ ارتباطی با هم ندارند؟!

◀️ ب. از جهت تجربی نیز بسیار شاهد بوده ایم که در قضایای مختلفی مثل زلزله و… شخصی در جایی محبوس شده و بعدا جنازه ی او پیدا شده است. اگر بنا بود از همانجایی که مرگ میرسد، رزق هم برسد؛ این افراد باید زنده می ماندند چون هیچ اثری از ضربه و جراحت و … بر آنها نبوده است.

⏬در پاسخ باید گفت:

◀️ اولا؛ این حکمت در مقام بیان “رزوی رسانی خدا از راه های غیر مرسوم” است نه یکی دانستن مرگ و حیات
خداوند برای روزی رسانی، نیاز ندارد از همان راه هایی که ما بلد هستیم و به آن امید داریم روزی برساند؛ خداوند راه ها و اسبابی دارد که انسان از آن آگاه نیست و اصلا به مخیله ی انسان نیز خطور نمیکند.
حضرت میفرماید شما اگر وظیفه را انجام بدهید و اراده ی الهی باشد، روزی شما خواهد رسید.

❇️ در باب مرگ هم همین راه های غیر مرسوم وجود دارد. درخطبه ۱۱۲ می فرماید:
هَلْ تُحِسُّ بِهِ إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا
آيا هنگامى که فرشته مرگ وارد منزلى مى شود، احساس مى کنيد؟
أَمْ هَلْ تَرَاهُ إِذَا تَوَفَّى أَحَداً؟
و آيا وقتى کسى را قبض روح مى کند وى را مى بينيد؟
بَلْ كَيْفَ يَتَوَفَّى الْجَنِينَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ؟
از آن بالاتر آيا مى دانيد چگونه گاهى جنين را در شکم مادر، قبض روح مى کند؟
أَ يَلِجُ عَلَيْهِ مِنْ بَعْضِ جَوَارِحِهَا
آيا وارد شکم مادر ازبیرون مى شود ،
أَمْ الرُّوحُ أَجَابَتْهُ بِإِذْنِ رَبِّهَا
يا ملک الموت از بیرون، روح جنين را به سوى خود فرا مى خواند؟ و او به اذن پروردگار اجابت مى کند ،
أَمْ هُوَ سَاكِنٌ مَعَهُ فِي أَحْشَائِهَا؟
يا ملک الموت با او در شکم مادر همراه است؟!
كَيْفَ يَصِفُ إِلَهَهُ مَنْ يَعْجَزُ عَنْ صِفَةِ مَخْلُوقٍ مِثْلِهِ؟
چگونه کسى که از توصيف و تعريف مخلوقى همانند خود _ملک الموت_ ناتوان است، مى تواند خالق و معبودش را توصيف کند؟!
همانگونه که انسان در باب چگونگی ورود ملک الموت و قبض روح توسط او جهل دارد، در مورد رسیدن رزق و روزی به انسان و راه های آن نیز جهل دارد.

◀️ ثانیا؛ خداوند عالم را بر اساس نظام طبیعی اداره میکند.
درست است که خداوند بنا دارد عالم را با اسباب طبیعی و از راه عادی اداره کند، ولی اين سخن مربوط به جايى است كه اراده و مشيت الهيه تعلق گرفته باشد كسى زنده بماند و در اين حال خداوند از طرق به ظاهر غیر ممكن اسباب ادامه حيات او را فراهم مى كند.

❇️زنده ماندن اصحاب کهف ،قرآن کریم میفرماید:
《وَ لَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَ ازْدَادُوا تِسْعًا؛ کهف – ۲۵》
اصحاب کهف سیصد و نُه سال در غارشان ماندند.
خدا مى خواست اصحاب كهف سيصد و نه سال در خواب باشند و زنده بمانند و قطعا در اين مدّت نياز به تغذيه داشته اند؛ ولى امدادهاى الهى به نحوى آنها را تغذيه مى كرد و زنده نگاه مى داشت.

❎زنده ماندن حضرت یونس در دل نهنگ
خدا مى خواست يونس عليه السلام در شكم ماهى زنده بماند، ازاين رو اسباب آن را براى او فراهم ساخت.
در مورد مدت توقف یونس در شکم ماهی اختلاف است ولی برخی نقل ها آن را تا چهل روز نیز بیان کرده اند ولی در تمام این مدت خدا روزی او را میرساند.

✅️رساندن روزی به حضرت مریم :
پس از جریان وضع حمل و اضطراری که در حضرت مریم ایجاد شد و گرسنگی و تشنگی بر او سخت گرفت؛
《فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا ؛مریم – ۲۴》
پس کودک از زیر پای او ندایش داد: غمگین مباش که پروردگارت از زیر پای تو نهر آبی پدید آورده است تا بیاشامی و شستشو کنی.

🔰 درهمین داستان است كه خدا از درخت خشكيده نخل، خرما براى او تهيه كرد.
جالب آنکه در آیه بعد میفرماید:
《وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا؛ مریم – ۲۵ 》
و تنه خرما را به سوی خود بجنبان تا برایت خرمای تازه و از بار چیده بریزد.

✅️حتی در حالتی که خداوند نعمت دهد، باید انسان یک حرکتی بکند.
اگر مشیت الهی تعلق بگیرد؛ رزق میرسد.

🔻نکته 1:
بحثی در مورد رزق
رزق دوگونه است: رزق حتمى و رزق غير حتمى. يا رزق مقسوم و رزق غير مقسوم؛
رزق حتمى روزى اى است كه انسان بخواهد يا نخواهد به او مى رسد. جنين كه در شكم مادر زنده است خداوند رزق حتمى به او مى دهد چه بخواهد و چه نخواهد و حتى اگر قادر به تلاش باشد تلاش او هيچ گونه تأثيرى ندارد.

✳️پیامبر اکرم فرمود:
يا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ ابْنَ آدَمَ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ كَمَا يفِرُّ مِنَ الْمَوْتِ لاََدْرَكَهُ رِزْقُهُ كَمَا يدْرِكُهُ الْمَوْت
اى ابوذر اگر انسان از رزق و روزى اش بگريزد همانگونه كه از مرگ گريزان است روزى به سراغش مى آيد همانگونه كه (روزى) مرگ به سراغ او خواهد آمد.

به تعبیر شاعر:
از مرگ مينديش و غم رزق مخور/
كين هر دو به وقت خويش ناچار رسد

✳️رزق غير حتمى چيزى است كه انسان بايد براى به دست آوردن آن به كوشش برخيزد. اگر تلاش كند به آن مى رسد و اگر تنبلى كند به آن نخواهد رسد.
امام صادق علیه السلام فرمود:
أربعٌ لا يُستَجابُ لَهُم دعاءٌ : الرجلُ جالسٌ في بَيتِهِ يقولُ : يا ربِّ ارزُقْني ،
دعاى چهار كس مستجاب نمى شود : مردى كه در خانه اش بنشيند و بگويد: خدايا! روزى مرا برسان.
فيقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْكَ بالطَّلَبِ ؟ !
پس خداوند به او مى فرمايد: مگر به تو دستور نداده ام كه در طلب كسب روزى برآيى؟

به تعبیر جناب صائب تبريزى:
چون شير مادر است مهيا اگرچه رزق/
اين جهد و كوشش تو به جاى مكيدن است

👈فلسفه وجود دو نوع رزق:
خداوند از جهتی ما را به حرکت و تلاش تشویق میکند و از بی کاری نهی میکند؛ از طرف دیگر ما را از زیاده خواهی و دنیا طلبی بر حذر میدارد و دلگرم به رزق الهی میگرداند تا در این میان اعتدال برقرار باشد.
امام صادق مى فرمايد:
لِيكُنْ طَلَبُکَ الْمَعِيشَةَ فَوْقَ كَسْبِ الْمُضَيعِ، دُونَ طَلَبِ الْحَرِيصِ
بايد تلاش تو براى به دست آوردن روزى فراتر از افرادى باشد كه سستى مى كنند و ضايع مى سازند و كمتر از كسانى باشد كه حرص مى زنند و آز و طمع بر آنها غالب است.

🔻نکته ۲:
نمونه هایی از کسانی که خدا در بن بست به آنها روزی داد .

🔰در کتب روایی از جمله بحار و قصص الانبیاء جزایری آمده است:
بخت النصر حاکم ظالمی بود که جنایات زیادی بر علیه انبیاء و پیروان آنان انجام داد.
هنگامی‌‌كه بخت نصر به بنی‌ اسرائيل حمله كرد وارد هرشهری‌ كه می‌‌شد مردمش را گردن می‌‌زد و حتی‌ حيوانات آن شهر را نيز می‌‌كشت و رودی‌ از خون جاری‌ می‌‌كرد. او حتی‌ به آخرين فرد از بنی‌ اسرائيل كه پيرزنی‌ فرتوت بود رحم نكرد و او را نيز كشت.
ثُمَّ أَتَی‌ إِلَی‌ بَابِلَ فَبَنَی‌ فِيهَا مَدِينَةُ وَ أَقَامَ وَ حَفَرَ بِئْراً فَأَلْقَی‌ فِيهَا دَانِيَالَ وَ أَلْقَی‌ مَعَهُ اَللَّبْوَةَ
پس از چندی‌ بخت نصر در بابل شهری‌ بنا كرد و دستور داد كه در آنجا چاهی‌ عميق حفر كنند. پس آنگاه او دانیال را همراه شيری‌ درنده درون چاه افكند.
فَجَعَلَ اَللَّبْوَةُ تَأْكُلُ طِينَ اَلْبِئْرِ وَ يَشْرَبُ دَانِيَالُ لَبَنَهَا
ولی‌ شگفت آنكه شير از گل و لای‌ عمق چاه غذا می‌‌خورد و دانیال از شير آن حيوان تغذيه می‌‌كرد
فَلَبِثَ بِذَلِكَ زَمَاناً فَأَوْحَی‌ اَللَّهُ إِلَی‌ اَلنَّبِيِّ اَلَّذِي كَانَ فِي بَيْتِ اَلْمَقْدِسِ أَنْ اِذْهَبْ بِهَذَا اَلطَّعَامِ وَ اَلشَّرَابِ إِلَی‌ دَانِيَالُ وَ أَقْرِئْهُ اَلسَّلاَمُ
پس از مدت‌ها، خداوند به يكی‌ از پيامبران بيت المقدس فرمان داد تا مقداری‌ آب و غذا برای‌ دانیال ببرد و سلام خدا را نيز به او برساند.
قَالَ وَ أَيْنَ هُوَ يَا رَبِّ فَقَالَ فِي بِئْرٍ بَابِلَ فِي مَوْضِعِ كَذَا وَ كَذَا قَالَ فَأَتَاهُ فَاطَّلَعَ فِي اَلْبِئْرِ
آن پيامبر به راه افتاد و به كنار چاه آمد و آب و غذا را درون سطلی‌ گذاشت
فَقَالَ يَا دَانِيَالُ قَالَ لَبَّيْكَ صَوْتٌ غَرِيبٌ قَالَ إِنَّ رَبَّكَ يُقْرِئُكَ اَلسَّلاَمَ قَدْ بَعَثَ إِلَيْكَ بِالطَّعَامِ وَ اَلشَّرَابِ فَدَلاَّهُ إِلَيْهِ
و به درون چاه فرستاد. و سلام خدا را نيز به دانیال رساند.

🔰در ماجرای حضرت یوسف داریم؛
أَنَّهُ لَمَّا قَالَ لِلْفَتَى اُذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ هنگامى كه يوسف به هم‌بندش در زندان گفت كه نزد پادشاه مرا نيز ياد كن.
أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَضَرَبَ بِرِجْلِهِ جبرئيل بر او نازل شد و برپاى او كوبيد.
حَتَّى كَشَطَ لَهُ عَنِ اَلْأَرْضِ اَلسَّابِعَةِ
زمین تا طبقه هفتم شکاف برداشت،
فَقَالَ لَهُ يَا يُوسُفُ اُنْظُرْ مَا ذَا تَرَى
جبرئیل فرمود چه میبینی،
فَقَالَ أَرَى حَجَراً صَغِيراً
گفت سنگ کوچکی. .
فَفَلَقَ اَلْحَجَرَ فَقَالَ مَا ذَا تَرَى
جبرئيل آن سنگ را شكافت و گفت چه مى‌بينى‌؟
قَالَ دُودَةً صَغِيرَةً
يوسف گفت كرم و حشرۀ بسيار كوچكى را مى‌بينم.
قَالَ فَمَنْ رَازِقُهَا قَالَ اَللَّهُ
گفت روزى دهندۀ او كيست‌؟
يوسف گفت البته خداوند.
قَالَ فَإِنَّ رَبَّكَ يَقُولُ لَمْ أَنْسَ هَذِهِ اَلدُّودَةَ فِي ذَلِكَ اَلْحَجَرِ فِي قَعْرِ اَلْأَرْضِ اَلسَّابِعَةِ
جبرئيل گفت خداوند ميفرمايد اى يوسف من اين كرم كوچك را در داخل اين سنگ در طبقه هفتم فراموش نكرده‌ام و نياز او را تامين نموده‌ام
أَ ظَنَنْتَ أَنِّي أَنْسَاكَ
تو گمان كرده‌اى كه من تو را فراموش كرده‌ام‌؟
حَتَّى تَقُولَ لِلْفَتَى اُذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ
كه به آن جوان ميگوئى مرا پیش حاکم یاد کن؟
لَتَلْبَثَنَّ فِي اَلسِّجْنِ بِمَقَالَتِكَ هَذِهِ بِضْعَ سِنِينَ
به جرم اين سخن بايد چندين سال در زندان بمانى.
قَالَ فَبَكَى يُوسُفُ عِنْدَ ذَلِكَ حَتَّى بَكَتْ لِبُكَائِهِ اَلْحِيطَانُ
فرمود:يوسف متنبه شد و شروع بگريستن كردو گريۀ يوسف بطورى شديد شد كه در و ديوار بحال او گريست.
فَتَأَذَّى بِهِ أَهْلُ اَلسِّجْنِ فَصَالَحَهُمْ عَلَى أَنْ يَبْكِيَ يَوْماً وَ يَسْكُتَ يَوْماً
و زندانيان از گريه يوسف متاثر و ناراحت شدند و از او خواستند كه از گريۀ خود دست بردارد.
بالاخره قرار بر اين شد كه يك روز گريه كند و يك روز خاموش شود.
فَكَانَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي يَسْكُتُ أَسْوَأَ حَالاً.
يوسف در آن روزى كه خاموش بود ناراحت‌تر از آن روز گريه‌اش بود.

اللهم اخرجنا من ذلّ نفسی