💠و قَالَ (عليه السلام): لِلظَّالِمِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ
مردان ستمگر سه نشانه دارند:

💠يظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ
به ما فوق خود از طريق نافرمانى ستم مى كنند،

💠و مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ
و با قهر و غلبه، به زيردستان خويش ستم روا مى دارند ،

💠 و يُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَةَ
و پشتيبان گروه ظالمانند.

🔶نوعا در نگاه افراد، ظلم و ظالم به معنای ستم به زیر دستان است که مورد دوم حکمت ۳۵۰ میباشد.
ولی حضرت در این حکمت میفرماید ظالم، تنها كسى نيست كه حق ديگران را ببرد و آنها را در فشار قرار دهد، بلكه ظالم معناى وسيعى دارد که افراد و مصادیق دیگری را نیز شامل میشود.

🔷 هر کسی یکی از این سه ظلم را انجام دهد، ظالم است ولی طبیعتا كسانى كه هر سه نشانه در آنها باشد در مرحله بالاى از ظلم و ستم قرار دارند.
شاید بتوان گفت این سه مدل ظلم ارتباط با یکدیگر نیز دارند یعنی اگر کسی به یکی از این نشانه ها مبتلا شد، آرام آرام به ما بقی ظلم ها و نشانه ها نیز دچار خواهد شد.

🔶للظَّالِمِ مِنَ آلرِّجَالِ ثَلاَثُ عَلاَمَاتٍ:
مردان ظالم سه علامت دارند .
ظلم در لغت :
1. به معنای کم گذاشتن در حق دیگران است.
۲. به معنای قرار دادن شیء یا شخص در جایگاهی غیر از جایگاه اصلی خود است.

🔷 ظلم به کسی مستلزم ضایع کردن حقی از حقوق او و وارد کردن صدمه و ضربه به شخص یا شخصیت و حیثیت و موقعیت او است و به طور کلی لازمه آن ایجاد نوعی نقصان و کمبود و ضرر در دیگری است.

📙ابن ابی الحدید میگوید:
وَ لِذٰلِكَ سَمَّوُا اللَّبَنَ يُشْرَبُ قَبْلَ أَنْ يَبْلُغَ الرُّوْبَ مَظْلُوْمًا؛
شیری که پیش از جوشیدن نوشیده شود را “مظلوم” نامیده‌اند؛
لِأَنَّ الشُّرْبَ مِنْهُ كَانَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ إِذَا لَمْ يَرُبَّ وَلَمْ يَخْرُجْ زُبْدُهُ
زیرا نوشیدن آن در جای نامناسبی بوده چون هنوز چربی آن خارج نشده.

1. اولین علامت ظلم :

💠 يظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ
یکی از نسانه های ظالم آن است که حق ما فوق را ضایع میکند یا شان مافوق را رعایت نمیکند.
” مَنْ فَوْقَهُ” دو مصداق دارد:

◀️ الف. رئیس، مسئول ما فوق،
اگرچه در عرف امروزی غالباً مردم وصف ظالم را براى کسی که به مافوق خود ظلم میکند، به كار نمى برند،
ولى هرگاه آن را درست بشكافيم مى بينيم داشتن چنين خصلتى ظلم است. زيرا نافرمانی از مافوق ابهت او را دَرهم مى شكند و ديگران را به او جسور مى سازد و به مديريت و فرماندهى او لطمه وارد مى كند و چه ظلم و ستمى از اين بدتر كه انسان مدير و مدبرى را در كار خود تضعيف يا فلج كند.

↕️وقتی انسان در یک مجموعه قرار گرفت، رعایت قوانین و دستورات آن مجموعه لازم است؛ البته تا زمانی که مخالف صریح دستورات دینی نباشد.
همانگونه که حضرت در نامه ۳۸ خطاب به مردم مصر فرمود:
فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا أَمْرَهُ فِيمَا طَابَقَ الْحَقفَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا أَمْرَهُ فِيمَا طَابَقَ الْحَقَّ
از عالم اطاعت و حرف شنوی داشته باشید تا وقتی که مطابق حق است.
اینکه کسی در مجموعه ای قرار بگیرد ولی نافرمانی و مخالفت با مسول و صاحب کار کند در حقیقت ظلم به اوست چون هم رعایت حق او نشده است، هم جایگاه او در نگاه دیگران خدشه دار شده است که مجموع اینها باعث پیش نرفتن امور خواهد شد.

◀️ب. خداوند:
بالاتر از همه ی روسا و مسئولین، خداوند قرار دارد، مخالفت کردن با او ظلم به اوست.

↕️ مخالفت کردن با خدا گاهی در نادیده گرفتن او و دچار شرک شدن است؛
گاهی نیز در مخالفت کردن عملی با دستورات الهی است. اینکه انسان قوانین و دستورات تشریعی خداوند را زیر پا بگذارد، ظلم به خداست.

⏪ آیا واقعا خدا مظلوم واقع میشود؟!
از آنجایی که خداوند بالاترین قدرت را در عالم دارد، خداوند در واقع هیچ گاه مظلوم واقع نمیشود و اگر گفته میشود “ظلم به خدا”؛ در واقع ” ظلم انسان به خود” است.

🔷 توجه به این نکته ضروری است که در عالم تکوین هیچ کسی نمی تواند با خدا مخالفت کند و لذا او مظلوم واقع نمیشود؛ ولی در عالم تشریع و قوانین؛ بسیاری هستند که حرف خدا را عمل نمیکنند و به دستورات دین بی اعتنا هستند.

🔶این گروه قطعا به خدا ظلم میکنند زیرا معنای ظلم “کم گذاشتن در حق خدا” و “جسارت و بی احترامی کردن نسبت به خداست”

⏪ ظلم به خدا، بی اعتنایی به دستورات خداست.
شخصی از امام کاظم پرسید مگر میشود به خدا ظلم کرد؟
حضرت فرمود:
إِنَّ اَللَّهَ أَعَزُّ وَ أَمْنَعُ مِنْ أَنْ يَظْلِمَ وَ أَنْ يَنْسِبَ نَفْسَهُ إِلَى ظُلْمٍ
خدای متعال بسیار بزرگتر و جلیل تر از آن است که دست کسی به او برسد و خیال ظلم کند؛
وَ لَكِنَّ اَللَّهَ خَلَطَنَا بِنَفْسِهِ فَجَعَلَ ظُلْمَنَا ظُلْمَهُ وَ وَلاَيَتَنَا وَلاَيَتَهُ.
اما ما اهل بیت را با خودش یکی کرد پس اگر کسی ظلم به ما کند، ظلم به خدا کرده و اگر کسی ولایت ما را قبول کند، ولایت خدا را قبول کرده.

2. دومین علامت ظلم :

💠 ومَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ
با قهر و غلبه، به زيردستان خويش ستم مى كند.

🔶 یکی از مصداق روشن ستم همين است كه انسان درباره زيردستانش موازين عدالت را رعايت نكند،
حقوق آنها را محترم نشمرد،
در ميان آنها تبعيض قائل شود،
بيش از آنچه در توان دارند از آنها كار بخواهد،
سوابق خدمت آنها را فراموش كند،
درمشكلات به فكر آنها نباشد و يا حتى بعد از وفاتشان از آنها يادى نكند.
همه اينها مصداقهايى براى ستم نسبت به زيردستان است و هركدام مى تواند نشانه اى باشد.

⏪ظلم به زیر دست از مواردی است که در روایات بسیار مورد نهی قرار گرفته است.

↩️ ظلم کردن به زیر دست، حبط اعمال است. پیامبر گرامی ص فرمود:
مَن ظَلَمَ أجِيرا أجرَهُ أحبَطَ اللّه ُ عَملَهُ
كسى كه مزدِ اجيرى را كم دهد ، خداوند عملش را باطل مى گرداند.
و حَرّمَ علَيهِ رِيحَ الجَنّةِ ، و إنّ رِيحَها لَتُوجَدُ مِن مَسيرَةِ خَمسِمائةِ عامٍ
و بوى بهشت را كه از مسافت پانصد ساله به مشام مى رسد، بر وى حرام مى كند.

↩️ ظلم به زیر دست، لعن الهی را به دنبال دارد. پيامبر اکرم ص فرنود:
مَلْعُونٌ مَنْ‏ ظَلَمَ‏ أَجِيراً أُجْرَتَهُ
کسي که در اداي اجرت کارگر به وي ستم کند ملعون است.
تفاوتی ندارد که این ظلم توسط شخص باشد یا توسط حکومت و دولت
حکومت برای بقای خود، نباید ظلم کند.حضرت درغر الحکم فرمودر:
مَنْ ظَلَمَ رَعِيَّتَهُ نَصَرَ أَضْدَادَهُ
کسی که به زیر دستانش ظلم کند، به دشمنانش کمک کرده.

↩️ بدترین ظلم، ظلم به زیر دستی است که چاره ای ندارد.
امام باقر علیه السلام فرمود :
لَمّا حَضَرَ عليَّ بنَ الحُسينِ عليهما السلام الوَفاةُ ضَمَّني إلى صَدرِهِ، ثُمّ قالَ :
امام باقر میفرماید هنگامى كه زمان شهادت امام سجاد فرا رسيد ، مرا به سينه خود چسبانيد و سپس فرمود :
يا بُنَيَّ ، اُوصِيكَ بما أوصانِي بهِ أبي عليه السلام حينَ حَضَرَتهُ الوَفاةُ و بما ذَكَرَ أنَّ أباهُ أوصاهُ بهِ ،
فرزندم! تو را به همان چيزى سفارش مى كنم كه پدرم امام حسین هنگام شهادت به من سفارش كرد
قالَ : يا بُنَيَّ ، إيّاكَ و ظُلمَ مَن لا يَجِدُ علَيكَ ناصِرا إلاّ اللّه
و فرمود كه پدر او نيز همان را به ايشان سفارش كرده است . فرمود : فرزندم! بپرهیز از ستم كردن به كسى كه در برابر تو ياورى جز خدا نمى يابد .

↩️بحث ظلم به زیر دست فقط محدود به مسائل کاری نیست.
گاهی زن، پشتیبان ندارد و مجبور است به ظلم شوهر خویش بسوزد و بسازد.
گاهی مرد، مجبور است برای حفظ آبرو یا جهات دیگری، ظلم همسر خویش را تحمّل کند.
گاهی یک مادر یا پدر پیر و ناتوان، یا یک پدر از کار افتاده، بجز فرزند خویش هیچ کس دیگری را در این دنیا ندارد و چاره‌ای جز تحمّل آزار و اذیت او و شنیدن کنایه‌های نیشدار او ندارد که انصافاً گناه آن فرزند، گناه بزرگی است.
ظلم کردن، سرزنش، زخم زبان، نیش و کنایه به همسری که پناهگاه و پشتیبان و یاوری جز خداوند ندارد، ظلم بزرگی است.

🔶 درمان روحیه ظلم به زیر دست:
جناب لقمان حکیم برای درمان روحیه ی ظلم به زیر دست میفرماید:
یا بُنَىَّ اِذا دَعَتْکَ القُدْرَهُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَکَ فَاذْکُرْ قُدْرَهَ اللّهِ عَلَیْکَ
فرزندم هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زیردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به یادآور.

🔷بخشش ظلم زیر دست، بسیار با ارزش است.
شیخ عباس قمی در کتاب فوائد الرضویه مینویسد:
شخصی تقصیری بزرگ کرده بود در خدمت شاه عباس صفوی از ترس سلطان پناه به مشهد امیرالمومنین (ع) برد و از مرحوم ملا احمد ( مقدس اردبیلی ) استدعاء کرد که نامه ای برای شاه بنویسد تا از تقصیر او بگذرد و او را اذیت ننماید.

🔶 آن مرحوم برای شاه عباس چنین نوشت:
(( بانی مُلک عاریت، عباس! بدان که اگر چه این مرد اول ظالم بوده اکنون مظلوم می نماید چنانچه از تقصیر او بگذری شاید حقتعالی از پاره ای از تقصیرات تو بگذرد. کَتَبَه بنده شاه ولایت احمد اردبیلی ))

🔷شاه عباس در جواب مقدس اردبیلی نوشت:
(( به عرض می رساند، عباس خدماتیکه فرموده بودید به جان منت داشته به تقدیم رسانید. امید که این محب را از دعای خیر فراموش نکنند کتبه کلب آستان علی (ع) عباس ))

3. سومین علامت ظالم:

💠 ويُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَةَ
و ستمگران را پشتيبانى مى كند .

🔷ظالمان کاری ندارند جز ظلم و ستم، کسی که آنها را یاری دهد در واقع دارد راه ظلم را برای آنها هموار میکند.
همكارى با ظالمان و ستمگران در هر مرحله كه باشد نوعى ظلم محسوب مى شود و به همين دليل معاونت ظلمه يكى از گناهان بزرگ در اسلام شمرده شده است. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
إِذَا كَانَ يوْمُ الْقِيامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَينَ الظَّلَمَةُ وَأَعْوَانُ الظَّلَمَةِ وَأَشْباهُ الظَّلَمَةِ
هنگامى كه روز قيامت فرا مى رسد ندا كننده اى ندا مى دهد: ظالمان و كمك كاران آنها و شبيهان آنها كجا هستند؟
حَتَّى مَنْ بَرَى لَهُمْ قَلَماً وَلاقَ لَهُمْ دَوَاةً
حتى كسى كه قلمى براى آنها تراشيده و يا دوات آنها را براى نوشتن فرمان ظلم آماده كرده
قَالَ فَيجْتَمِعُونَ فِى تَابُوتٍ مِنْ حَدِيدٍ ثُمَّ يرْمَى بِهِمْ فِى جَهَنَّمَ
همه آنها را جمع مى كنند و در تابوتى از آهن مى نهند سپس آنها را به جهنّم پرتاب خواهند كرد.

📘 در كتب حديث و كتب فقهى در باب «اعانت ظالم» روایات فراوانی ذکر شده است برای ممنوعیت کمک به ظالم.
شیخ حر عامِلی در وسائل الشيعه از رسول خدا حدیث نقل میکند:
مَنْ مَشَى إِلَى ظَالِمٍ لِيُعِينَهُ وَهُوَ يعْلَمُ أَنَّهُ ظَالِمٌ فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الاِْسْلام
كسى كه به سوى ستمگرى برود تا به او كمك كند در حالى كه مى داند او ظالم است، از اسلام راستين خارج شده است.

🔶کمک کردن به ظالم، ظلم آفرین است.
کمک کردن به ظالم فقط منحصر به ظلم آن ظالم نمیشود، بلکه هر چه ظلم ادامه پیدا کند، آن شخص کمک کننده هم گرفتار و مقصر است.در تاریخ داریم:
لَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ کَتَبَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ عُمَرَ إِلَی یَزِیدَ بْنِ مُعَاوِیَهَ
هنگامی که امام حسین کشته شد، عبدالله بن عمر به یزید بن معاویه نوشت:
أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ عَظُمَتِ اَلرَّزِیَّهُ وَ جَلَّتِ اَلْمُصِیبَهُ وَ حَدَثَ فِی اَلْإِسْلاَمِ حَدَثٌ عَظِیمٌ
اما بعد، مصیبتی بزرگ و اندوهی سهمگین رخ داد و حادثه‌ای عظیم در اسلام اتفاق افتاد،
وَ لاَ یَوْمَ کَیَوْمِ اَلْحُسَیْنِ
و هیچ روزی چون روز حسین نیست.
فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَزِیدُ (یزید در پاسخ به او نوشت)
أَمَّا بَعْدُ یَا أَحْمَقُ فَإِنَّنَا جِئْنَا إِلَی بُیُوتٍ مُنَجَّدَهٍ وَ فُرُشٍ مُمَهَّدَهٍ وَ وَسَائِدَ مُنَضَّدَهٍ فَقَاتَلْنَا عَنْهَا
اما بعد، ای احمق! ما به خانه‌های مجهز و فرش‌های گسترده و بالش‌های چیده شده رسیدیم،
پس از آنها دفاع کردیم _ما میخواستیم. به پادشاهی و دنیا برسیم که رسیدیم_
فَإِنْ یَکُنِ اَلْحَقُّ لَنَا فَعَنْ حَقِّنَا قَاتَلْنَا
اگر حق با ما بود، از حق خود دفاع کردیم.
وَ إِنْ کَانَ اَلْحَقُّ لِغَیْرِنَا فَأَبُوکَ أَوَّلُ مَنْ سَنَّ هَذَا وَ اِبْتَزَّ وَ اِسْتَأْثَرَ بِالْحَقِّ عَلَی أَهْلِهِ
و اگر حق از آن دیگران بود، پدر تو اولین کسی بود که این روش ستم را پایه گذاشت و حق را از اهلش غصب کرد و به انحصار خود درآورد.

🔷 کسانی که غصب خلافت کردند، و کسانی که به آنها کمک کردند برای غصب خلافت؛ کارشان به همان خانه نشینی امیرالمومنین منحصر نیست بلکه آنها در قتل ائمه و غصب حکومت از اهل بیت نقش مستقیم دارند.


⬇️ نکته :
این حرفها، حرفهای بین المللی دین است.
حکمت ۳۵۰ بخش کوتاهی از حدیث بلندی است که هم از امیرالمومنین رسیده و هم از جناب لقمان حکیم آن را بیان کرده است.
قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ، لِکُلِّ شَیءٍ عَلامَهٌ یُعرَفُ بِها ویُشهَدُ عَلَیها ،
وإنّ لِلدّینِ ثَلاثَ عَلاماتٍ :
۱. العِلمَ
۲.وَالإِیمانَ
۳. وَالعَمَلَ بِهِ .
ولِلإِیمانِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. الإِیمانُ بِاللّهِ۲‌. وکُتُبِهِ ۳. ورُسُلِهِ .
ولِلعالِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. العِلمُ بِاللّهِ ۲. وبِما یُحِبُّ ۳‌. وبِما یَکرَهُ .
ولِلعامِلِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱.الصَّلاهُ ۲. وَالصِّیامُ ۳. وَالزَّکاهُ .
ولِلمُتَکَلِّفِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱.یُنازِعُ مَن فَوقَهُ ، ۲. ویَقولُ ما لا یَعلَمُ ، ۳. ویَتَعاطی ما لا یَنالُ .
ولِلظّالِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یَظلِمُ مَن فَوقَهُ بِالمَعصِیَهِ ،
۲. ومَن دونَهُ بِالغَلَبَهِ ،
۳. ویُعینُ الظَّلَمَهَ .
ولِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یُخالِفُ لِسانُهُ قَلبَهُ ،
۲. وقَلبُهُ فِعلَهُ ،
۳. وعَلانِیَتُهُ سَریرَتَهُ.
ولِلآثِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یَخونُ ، ۲. ویَکذِبُ ،
۳. ویُخالِفُ ما یَقولُ .
ولِلمُرائی ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱.یَکسَلُ إذا کانَ وَحدَهُ ،
۲. ویَنشَطُ إذا کانَ النّاسُ عِندَهُ ،
۳. ویَتَعَرَّضُ فی کُلِّ أمرٍ لِلمَحمَدَهِ .
ولِلحاسِدِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یَغتابُ إذا غابَ ،
۲. ویَتَمَلَّقُ إذا شَهِدَ ،
۳. ویَشمَتُ بِالمُصیبَهِ .
ولِلمُسرِفِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یَشتَری ما لَیسَ لَهُ ،
۲.ویَلبَسُ ما لَیسَ لَهُ ،
۳.ویَأکُلُ ما لَیسَ لَهُ .
ولِلکَسلانِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. یَتَوانی حَتّی یُفَرِّطَ ،
۲. ویُفَرِّطُ حَتّی یُضَیِّعَ ،
۳. ویُضَیِّعُ حَتّی یَأثَمَ .
ولِلغافِلِ ثَلاثُ عَلاماتٍ :
۱. السَّهوُ
۲. وَاللَّهوُ
۳. وَالنِّسیانُ .

اللهم اجعل عواقب امرنا خیراً