💠وقال (عليه السلام): الْكـَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَـمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ  فَإِذَا تَكَـلَّمْتَ بِهِ، صِرْتَ فی وَثَاقِهِ
سخن را تا نگفته اى اسير توست اما همين كه گفتى تو اسير او خواهى بود؛

💠 فَاخْزُنْ لِسَانَكَ، كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ
زبانت را همچون طلا و نقره خود حفظ كن.؛

💠فَرُبَّ كَلِمَة سَلَبَتْ نِعْمَةً وَ جَلَبَتْ نِقْمَةً
اى بسا گفتن يك كلمه نعمت بزرگى را از انسان سلب كرده يا بلا و مصيبتى را فراهم ساخته است.

⛔️حضرت در این حکمت اولا ارزش و جایگاه سخن را مشخص میکنند که بسیار جایگاه رفیعی است،
و از طرف دیگر هشدار میدهند که به جدّ باید مراقب سخن گفتن خود باشید،
زیرا بسیار محتَمَل است که جمله ای و‌کلامی از شما صادر شود که خسارات غیر قابل جبرانی به شما وارد بیاورد.

💠الْكـَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَـمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ  فَإِذَا تَكَـلَّمْتَ بِهِ، صِرْتَ فی وَثَاقِهِ
سخن را تا نگفته اى اسير توست اما همين كه گفتى تو اسير [وَثَاقِ] او خواهى بود.
[وَثاق: بند، طناب. اینجا مقصود بندی است که با آن اسیر را میبندند.]
تشبیه زبان به طناب از جهت ظاهری نیز تشبیه زیبایی است زیرا زبان شباهت به ریسمان دارد.

❌سخن اسیر ماست یا ما اسیر سخن؟!
سخن قبل از آن كه از دهان گوينده بيرون بیايد همچون اسيرى در نزد اوست ولى همين كه از دهان گوينده بيرون آمد نه تنها قادر بر مهار كردنش نيست،
بلكه در اسارت آن خواهد بود و تمام مسئوليت هايش را بايد به عهده بگيرد. پس چه بهتر كه انسان كم سخن بگويد و سنجيده بگويد.

💮 امیرالمومنین سلام الله علیها در غرر الحکم فرمود:
إذا تَكَلَّمتَ بالكَلِمَةِ مَلَكَتكَ ، و إذا أمسَكتَها مَلَكتَها
هر گاه سخنى گفتى، آن سخن مالك توست و هر گاه آن را، نگه داشتى در اختيار توست.

❌ذلت یعنی از امیری به اسیری در بیاییم.
انسانی که‌مراقب کلام خودباشد امیر است، ولی اگرمراقبت نکند این زبان که اسیر است کودتا میکند وتبدیل به امیر میشود. خود اسیر شدن ذلت است، ولی بدتر آن است که انسان اسیرِ بنده ی خود شده باشد.
این زبان اسیر ما بود. حالا اسیر، امیر ما شده
حضرت درحکمت۲ فرمود :
هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَه آن  كسی كه زبانش را بر خود امير كند شخصيتش حقير خواهد شد.

⛔️ در دوران “دهکده جهانی”، سخن گفتن سخت تر است.
قدیم می گفتند: سخن که از سی و سه دندان گذشت در سی وسه شهر پخش می شود.
این ضرب المثل تازه در زمان گذشته بود ولی امروز اوضاع به مراتب پیچیده تر است.

❌اگر انسان حرف حق و درستی بزند، حرف او تا دور دست ترین نقاط میرود و تاثیر خودش را دارد.
و اگر حرف ناروایی بزند تا دور دست ترین نقاط میرود و آفات خودش را دارد.

💠فَاخْزُنْ لِسَانَكَ، كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ
زبانت را همچون طلا و نقره خود حفظ كن. حفظ لسان بسیار مهم است.

📕 توصیه ی همیشگی پیامبر بالای منبر:
سهل ساعدی که از اصحاب پیامبر است می‌گوید:
مَا جَلَسَ رَسولُ اللَّه عَلَی هَذا المِنبَرِ قَطُّ إلّا تَلا هذِه الآيةَ
هیچ‌گاه رسول خدا روی این منبر _در مسجد النبی_ ننشست، مگر اینکه این آیه را تلاوت فرمود:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً» ( احزاب – ۷۰ )
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا برحذر باشید و محکم و بی‌نقص سخن بگویید.

💮 بدون حفظ زبان، به تقوای سودمند نمیرسیم.
حضرت در خطبه ۱۷۶ فرمود:
و لْيَخْزُنِ الرَّجُلُ لِسَانَهُ، فَإِنَّ هَذَا اللِّسَانَ جَمُوحٌ بِصَاحِبِهِ
انسان بايد زبان خود را نگه دارد; زيرا اين زبان، سرکش است و صاحبش را به هلاکت مى افکند ،
وَ اللَّهِ مَا أَرَى عَبْداً يَتَّقِي تَقْوَى تَنْفَعُهُ حَتَّى يَخْزُنَ لِسَانَهُ
به خدا سوگند! باور نمى کنم بنده اى که زبانش را حفظ نکند، به درجه اى از تقوا برسد که به حالش سودمند گردد.

💮 همین یک توصیه برای رسیدن به مقصد کافی است.
در حالات پیامبر صلواه الله داریم:
قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَوْصِنِي
مردي به پيامبر گفت: به من نصيحتي فرماي
قَالَ ص اِحْفَظِ لِسَانَكَ
پيامبر فرمود: زبانت را نگهدار.
ثُمَّ قَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ أَوْصِنِي
سپس گفت: اي پيامبر خدا، نصيحتي ديگرم فرمای .
قَالَ ص اِحْفَظِ لِسَانَكَ
فرمود: زبانت را نگهدار.
ثُمَّ قَالَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ أَوْصِنِي
آنگاه گفت: اي رسول خدا، نصيحتم فرماي.
فَقَالَ وَيْحَكَ وَ هَلْ يَكُبُّ اَلنَّاسَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي اَلنَّارِ إِلاَّ حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ
فرمود: واي بر تو آيا جز اين است كه مردم براي آنچه با زبان درو كنند به دوزخ افكنده شوند؟

💠فَاخْزُنْ لِسَانَكَ، كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ
زبان را در گاو صندوق مراقبت کن

💮انسان اجناس گران بهاى خود را با دقت محافظت مى كند مبادا سارقان آن را بربايند و يا به گونه ديگرى از دست برود. امام(عليه السلام) مى فرمايد كه زبان تو نيز سرمايه بسيار گران بهايى است كه بايد با دقت در حفظ آن بكوشى.

💮 حفظ زبان، روزی آور است.
جمله‌ی حضرت صرف تشبیه زبان به طلا نیست، بلکه زبان واقعا میتواند مانند طلا روزی انسان باشد.

📕اسحاق بن عمار در مورد امام صادق می‌گوید:
مَا وَدَّعَنَا قَطُّ إِلَّا أَوصَانَا بِخَصلَتَينِ
هرگز نشد که امام صادق  با ما خداحافظی کند، مگر آنکه ما را به دو خصلت سفارش می‌کرد و می‌فرمود: عَلَيكُم بِصِدقِ الحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الأَمَانَةِ إِلَى البَرِّ وَ الفَاجِرِ، فَإِنَّهُمَا مِفتَاحُ الرِّزق
بر شما باد به راستگویی و اداء امانت به هر نیکوکار و بدکاری؛ که این دو خصلت، کلید رزق است.

💮 زبان از دو جهت میتواند رزق را زیاد کند؛ هم ظاهری هم معنوی.
انسان خوش زبان و خوش بیان همیشه مغازه اش شلوغ تر است.
انسان خوش زبانی که اهل رعایت زبان باشد برکت مالش بیشتر است.

⏪ حفظ لسان دو وجه دارد.

◀️ الف. از جهت معانی:
حفظ لسان یعنی دروغ نگو، شایع سازی نکن، تمسخر نکن ، حرف لغو نزن، فحاشی نکن، کتمان حق نکن ، شهادت دروغ نده، غیبت نکن ، حرف غیر علمی نزن و…

◀️ ب. از جهت قالب:
حفظ لسانی یعنی هنرمندانه حرف بزن، ادیبانه حرف بزن، الفاظ درست به کار ببر تا حرفت کارگر شود.

💮 حضرت در غرر الحکم فرمود:
الألفاظُ قَوالِبُ المَعاني
الفاظ، قالبهاى معانى اند.
امیرالمومنین سلام الله علیه فرمود:  
أجمِلُوا في الخِطابِ تَسمَعُوا جَميلَ الجَوابِ
زيبا سخن بگوييد تا پاسخ زيبا بشنويد.
حفظ لسان هم به مراعات قالب است هم محتوا.

💠فَرُبَّ كَلِمَة سَلَبَتْ نِعْمَةً وَ جَلَبَتْ نِقْمَةً
اى بسا گفتن يك كلمه نعمت بزرگى را از انسان سلب كرده يا بلا و مصيبتى را فراهم ساخته است.

⛔️کلماتی که از دهان انسان خارج میشوند بی تاثیر نیستند. هر حرفی تاثیری دارد خواه تاثیر مثبت باشد و باعث جلب نعمت باشد، خواه تاثیر منفی باشد و باعث جلب نقمت شود.
این نعمت و نقمت هم میتواند مادی و عادی باشد هم معنوی و الهی.

❌یک حرف بد میتواند انسان را از چشم مردم بیندازد و او را بی آبرو کند،
همانگونه گاهی یک نفر با گفتن یک جمله، میتواند عزیز بشود
از جهت معنوی نیز گاهی یک کفر، یک گلایه از خدا، یک حرف ناروا برای انسان تلخی به بار بیاورد، و چه بسا گفتن نصیحتی، نهی از منکری، ذکری برای انسان خیر به همراه بیاورد.

❌هلاکت هایی که از زبان شکل میگیرد.
حضرت درغرر الحکم فرمود:
کَمْ مِنْ إنْسانٍ أهْلَکَهُ لِسانٌ
چه بسیار انسان‌هايی که سخنی نابجا هلاکشان کرد.

❌باید جلوی این حیوان درنده را گرفت.
حضرت درحکمت ۶۰ فرمود:
اللِّسَانُ سَبُعٌ، إِنْ خُلِّيَ عَنْهُ عَقَرَ
زبان درنده اى است كه اگر رهايش كنى به تو آسيب مى رساند و مى دَرَد.

⛔️ به قول شاعر عرب:
جِراحاتُ السّنانِ لها التِیامٌ *
وَلا یَلتامُ ما جَرَح اللِّسانُ
جراحات نیزه ها ممکن است بهبود یابد ولی ای بسا که جراحات زبان هرگز بهبودی نیابد.

❌یک حرف نابجا، سر انسان را به باد میدهد.
ابن ابی الحدید میگوید:  
پادشهاهی بود که غلامی داشت و از آن خوشش نمی آمد.یک روز که برای شکار با اعوان و انصار به بیابان رفته بودند،
آن غلام گفت: به نظر شما اگر کسی را بر بالای این بلندی ذبح کنند، آیا خونش به پایین سرازیر میشود؟
پادشاه دستور داد: بیایید او را ذبح کنید تا ببینیم!» پس او را کشتند
فَقَالَ الْمَلِكُ: رُبَّ كَلِمَةٍ تَقُولُ: دَعْنِي پادشاه سپس گفت: «چه بسا کلمه هایی که میگویند: ما را رها کن!

💮کاری کنیم که در موقف لسان، گیر نیفتیم
از  حاج آقا رحیم ارباب  نیز نقل شده است که‌ فردای قیامت انسان‌ها را در مواقف متعدد نگه می‌دارند و از آنها سؤال می‌کنند.
در هر موقفی دربارۀ یک موضوع از او می‌پرسند.
+ در یک موقف از نماز می‌پرسند،
+ در یک موقف از خمس می‌پرسند،
+ در یک موقف از زکات می‌پرسند،
+ در هر موقفی باید به سؤالی جواب داد. مرحوم حاج آقا رحیم ارباب فرموده بودند: من یقین دارم که در هر موقفی اگر معطّل شوم، قطعاً در موقف زبان معطّل نخواهم شد»

💮جناب سعدی در بوستان در مورد حفظ مراعات در سخن، میگوید:

+ تَکِش _پادشاهی_ با غلامان یکی راز گفت /
که این را نباید به کس باز‌گفت

+ به یک سالش آمد زدل بر دهان _غلام بعد از یک سال…/
به یک روز شد منتشر در جهان

+ بفرمود جلّاد را بی‌دریغ /
که بردار سرهای اینان به تیغ

+ یکی زآن میان گفت و زنهار خواست/
مکُش بندگان، کاین گناه از تو خاست

+ تو اوّل نبستی که سرچشمه بود/
چو سیلاب شد، پیش بستن چه سود؟

+ تو پیدا مکُن رازِ دل بر کسی /
که او خود نگوید برِ هر کسی

+ جواهر به گنجینه‌داران سپار/ 
ولی راز را خویشتن پاس دار

+ سخن تا نگویی بر او دست هست / 
چو گفته شود یابد او بر تو دست

+ یکی طفل بر‌گیرد از رخش، بند/ 
نیاید به صد رستم اندر کمند.

🔻نکته1:
اهمیت زبان در رسیدن به  تقوا:

💮 کنترل زبان اولین صفت خطبه متقین است.
در خطبه ۱۹۳ فرمود:
فَالْمُتَّقُونَ فِيهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ؛ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ
پرهيزکاران در اين دنيا صاحب فضايلى هستند: گفتارشان درست است.

💮 چند بخش از صفات دوستان امیرالمومنین مربوط به زبان است.
در حکمت ۲۸۹ فرمود: 
كَانَ لِي فِيمَا مَضَى أَخٌ فِي اللَّهِ …
 و فرمود (ع): پيش از اين مرا برادرى بود، در راه خدا كه کوچک بودن دنيا درنظرش او را در چشم من بزرگ داشته بود،
وَ كَانَ أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَامِتاً، فَإِنْ قَالَ بَذَّ الْقَائِلِينَ وَ نَقَعَ غَلِيلَ السَّائِلِينَ، …
بيشتر روزگارش در خاموشى مى گذشت و اگر سخن مى گفت
وَ كَانَ إِذَا غُلِبَ عَلَى الْكَلَامِ لَمْ يُغْلَبْ عَلَى السُّكُوتِ،
بر ديگر گويندگان غلبه مى يافت. و عطش پرسندگان را فرو مى نشاند.
وَ كَانَ عَلَى مَا يَسْمَعُ أَحْرَصَ مِنْهُ عَلَى أَنْ يَتَكَلَّمَ…
اگر در سخن مغلوب مى شد، در خاموشى مغلوب نمى شد. همواره به شنيدن حريصتر بود تا به گفتن.
هرگاه دو كار براى او پيش مى آمد مى نگريست كه كدام يك از آن دو به هواى نفس نزديكتر است تا خلاف آن كند.

💮بر شما باد به اين خويها، آنها را فرا گيريد و در فراگرفتنشان با يكديگر رقابت نماييد. اگر نتوانستيد به همه آنها برسيد، بر گرفتن اندك بهتر از ترك كردن همه است.

🔻نکته ۲:
بخش از دریای کلام مولا:

📕 مرحوم صدوق در من لا یحضره الفقیه، نامه‌ی مفصلی از امیرالمومنین به فرزندشان محمد حنفیه نقل میکند که این حکمت ۳۸۱ بخشی از آن است. که قبل و بعد از این جملات نیز قابل توجه است.
فَإِنِّي وَجَدْتُ جَمِيعَ مَا يَتَعَايَشُ بِهِ اَلنَّاسُ وَ بِهِ يَتَعَاشَرُونَ مِلْءَ مِكْيَالٍ
من محتوای‌ همزيستی‌‌ و معاشرتهای‌ مردم را چنان يافته‌ام كه:
 ثُلُثَاهُ اِسْتِحْسَانٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ
دو ثلث آن حمل بر خوبی‌ کردن و يك ثلث تغافل و ناديده انگاشتن است.
 وَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْئاً أَحْسَنَ مِنَ اَلْكَلاَمِ وَ لاَ أَقْبَحَ مِنْهُ
و خداوند عزّ و جلّ‌ چيزی‌ را نيافريده است كه زيباتر از كلام و زشت‌تر از آن باشد،  بِالْكَلاَمِ اِبْيَضَّتِ اَلْوُجُوهُ وَ بِالْكَلاَمِ اِسْوَدَّتِ اَلْوُجُوهُ
گروهی‌ بوسيلۀ كلام رو سفيد شده‌اند، و گروهی‌ بوسيلۀ كلام رو سياه گشته‌اند.
وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلْكَلاَمَ فِي وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِي وَثَاقِهِ
و بدان كه كلام تا به آن تكلّم نكرده باشی‌ در بند تو است، ولی‌ چون به آن تكلّم كردی‌ تو خود در بند آن گرفتاری‌…
فَاخْزُنْ لِسَانَكَ، كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ

🔻نکته ۳:
گاهی سخن ازطلا گران سنگتر است

📕در روایات اهل بیت مواردی داریم که اهل بیت فرموده اند این کلام آنقدر قیمتی است که باید آن را با آب طلا نوشت. یعنی قیمت این کلام آنقدر بالاست که طلای قیمتی باید جوهر نوشتن آن باشد
امیرالمومنین علیه السلام فرمود:
خَمْسُ كَلِمَاتٍ فِي اَلتَّوْرَاةِ وَ يَنْبَغِي أَنْ تُكْتَبَ بِمَاءِ اَلذَّهَبِ
پنج كلمه است در تورات كه سزاوار است بآب طلا نوشته شود
أَوَّلُهَا حَجَرُ اَلْغَصْبِ فِي اَلدَّارِ رَهْنٌ عَلَى خَرَابِهَا
سخن اول اين است كه سنگ غصبی اگر در خانه‌اى باشد آن خانه در گرو خرابى است
وَ اَلْغَالِبُ بِالظُّلْمِ هُوَ اَلْمَغْلُوبُ وَ مَا ظَفِرَ مَنْ ظَفِرَ اَلْإِثْمُ بِهِ
براى برداشتن آن سنگ، پيروز شدن با ستم عين شكست است.سوم پيروز نشده هر كس كه بوسيله گناه پيروز شود،
وَ مِنْ أَقَلِّ حَقِّ اَللَّهِ عَلَيْكَ أَنْ لاَ تَسْتَعِينَ بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ –
كمترين حق خدا بر تو اين است كه نعمت خدا را مصرف گناه نكنى
وَ وَجْهُكَ مَاءٌ جَامِدٌ يَقْطُرُ عِنْدَ اَلسُّؤَالِ فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقَطِّرُهُ.
آبروى تو جامد و بسته است ولى هنگام سؤال باز مى‌شود و ميريزد مواظب باش كه آبرويت رادر نزد چه كس ميريزى.
هر پنج جمله به صورتی در نهج البلاغه آمده اند.

📕 حدیث فضیلت اهل بیت:
شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه میفرماید در مورد برخی احادیث در فضیلت اهل بیت آمده اند داریم:
يَجِبُ أَنْ يُكْتَبَ هَذَا اَلْحَدِيثُ بِمَاءِ اَلذَّهَبِ.

📕 حدیثی در مصیبت اباعبدالله:
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
نَفَسُ الْمَهْمُومِ لِظُلْمِنا تَسْبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ نَفَس کسی که بخاطر مظلومیّت ما اندوهگین شود، تسبیح است و اندوهش برای ما، عبادت است
وَ کِتْمانُ سِرِّنا جِهادٌ فی سَبیلِ اللّهِ
و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.
ثَمَّ قالَ اَبُو عَبدِاللّهِ علیه السّلام: یَجِبُ اَنْ یُکْتَبَ هذا الْحَدیثُ بِالذَّهَبِ.
سپس امام صادق علیه السّلام افزود: این حدیث را باید با طلا نوشت!

 📕حدیثی در ثواب زیارت امیرالمومنین:
راوی میگوید:
کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع وَ قَدْ ذُکِرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع
در خدمت امام صادق  نام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیهما السلام برده شد،
فَقَالَ ابْنُ مَارِدٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لِمَنْ زَارَ جَدَّکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع  
«ابن مارد» به امام علیه‌السّلام عرض کرد: ثواب زائر جدّتان امیرالمؤمنین چیست؟
 فَقَالَ یَا ابْنَ مَارِدٍ مَنْ زَارَ جَدِّی عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةً مَقْبُولَةً وَ عُمْرَةً مَبْرُورَةً
آن حضرت فرمود: اى پسر مارد، هر کس جد مرا زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد، خداوند براى هر قدمش ثواب یک حج و عمره مقبوله مى‌نویسد.
وَ اللَّهِ یَا ابْنَ مَارِدٍ مَا یُطْعِمُ اللَّهُ النَّارَ قَدَماً اغْبَرَّتْ فِی زِیَارَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مَاشِیاً کَانَ أَوْ رَاکِباً
سوگند به خدا اى پسر مارد، خداوند قدمى را که در راه زیارت امیرالمومنین علیه‌السّلام برداشته شده، طعمه آتش نمى‌کند، چه سواره برود و چه پیاده.
 یَا ابْنَ مَارِدٍ اکْتُبْ هَذَا الْحَدِیثَ بِمَاءِ الذَّهَبِ
ای پسر مارد این حدیث را با آب طلا بنویس.

اللهم ارزقنا زیارهَ الحرمین