💠وَ قَالَ (عليه السلام): أَلَا وَ إِنَّ مِنَ الْبَلَاءِ الْفَاقَةَ
آگاه باشيد كه يكى از بلاها فقر و تنگدستى است،

💠وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ
و بدتر از آن ،بيمارى جسم است،

💠 وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ
و از آن بدتر بيمارى قلب مى باشد؛

💠أَلَا وَ إِنَّ مِنْ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ و بدانيد كه بخشی از تقواى قلب به دليل صحت بدن است.

⛔️امیرالمومنین در این حکمت به سه بیماری اشاره میکند، بیماری هایی که هر کدام از دیگری بدتر است.
و در بخش پایانی رابطه ی بین سلامتی و تقوا را بیان میکند.

🔻جمله اول، فقر بلاست🔻

💠أَلَا وَ إِنَّ مِنَ الْبَلَاءِ الْفَاقَةَ
آگاه باشيد كه يكى از بلاها فقر و تنگدستى است.
بلاها و مصیبت هایی که ممکن است بر انسان نازل شوند فراوان اند، یکی از این بلاها، بلا و درد نداری است.

❌فقر به معنای واقعی بلا و درد است زیرا هم در رفاه و آسایش انسان تاثیر می گذارد ،هم در روحیه و نشاط انسان ، و چه بسا انسان را از رسیدن به برخی استعدادها باز دارد.
حصرت در حكمت ۱۶۳ فرمود:
الْفَقْرُ، الْمَوْتُ الْأَكْبَرُ.
فقر مرگ بزرگ است.
فقر آن چیزی است که مردم برای آن طلب مرگ میکنند پس معلوم است فقر موت اکبر است.

⛔️ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
الْفَقْرُ سَوَادُ الْوَجْهِ فِى الدَّارَينِ
فقر مايه روسياهى در دنيا و آخرت است.
شخصى كه گرفتار فقر و تنگدستى مى شود چه بسا آلوده گناهان زيادى از قبيل سرقت و خيانت و تقلب و مانند آن مى گردد.
از نظر معنوى، فقر، انسان را به ناشكرى و ناسپاسى در برابر پروردگار و جزع و فزع وامى دارد و به اين ترتيب، هم از خدا دور مى شود و هم از خلق خدا.
به همين دليل در اسلام دستورهاى فراوانى براى مبارزه با فقر داده شده است چراكه دعوت به فضايل اخلاقى و ايمان و اعتقاد صحيح به هنگام بى نيازى، بسيار آسان تر است.

🔻جمله دوم، بیماری دردی بدتر از فقر🔻

💠وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ
و بدتر از آن ،بيمارى جسم است.

⛔️اگر انسان ها هوشیار باشند و اندکی تامل و تفکر کنند؛ زندگانى فقيرانه همراه با تندرستی را ترجیح میدهند به غناى توأم با بيمارى و بيزارى از همه چيز.
انسان بيمار كه ملازم بستر است چه بهره اى مى تواند از غنا و ثروت خود ببرد جز اين كه ببيند و حسرت بخورد.

❌بسيارند كسانى كه حاضرند تمام ثروت خود را بدهند تا از بستر بيمارى برخيزند.
اساساً همان گونه كه اشاره كرديم ثروتمند بيمار نه تنها از ثروت خود بهره اى نمى برد بلكه زجر هم مى كشد چون مى بيند ديگران از ثروت او بهره مند مى شوند و او محروم است.

💮ثروت باید در خدمت سلامتی باشد.
انسان ثروت را میخواهد تا در خدمت رفاه و آسایش او باشد، اگر ثروت آرامش و رفاه نیاورد، یا انسان نتواند از آن برای آسایش خود استفاده کند، ثروت ارزشی ندارد.

📕باید نعمت های واقعی را دید.
علامه شوشتری در بهج الصباغه میفرماید: از شخصی پرسیدند:
مَا النِّعْمَةُ؟
نعمت چیست؟
قَالَ: الْأَمْنُ، فَلَيْسَ لِخَائِفٍ عَيْشٌ
نعمت امنیت است؛ زیرا برای فرد ترسناک زندگی‌ای وجود ندارد.
وَ الْغِنَى، فَلَيْسَ لِفَقِيرٍ عَيْشٌ
نعمت ثروتمندی است؛ زیرا برای فقیر عیش و راحتی نیست.
وَ الصِّحَّةُ، فَلَيْسَ لَسَقِيمٍ عَيْشٌ
نعمت تندرستی است؛ زیرا برای فرد بیمار زندگی‌ای وجود ندارد.

❌ حاکمی که آرزو میکرد مثل خدمتکارانش باشد.
طبری در تاریخ طبری خود در مورد الموفق بالله حاکم عبای میگوید:
او به درد نقرس مبتلا شده بود و این درد او را به شدت آزار می‌داد تا جایی که توانایی سوارکاری نداشت. پس برای خود تختخوابی با سایبان آماده کرد، بر آن می‌نشست و خدمتکاری همراه او بود که پایش را با چیزهای سرد خنک می‌کرد، تا جایی که بر پایش یخ می‌گذاشتند.
سپس بیماری پایش شدید تر شد به نحوی که او را بر تختخوابی می گذاشتند بیست نفر او را حمل میکردند.
روزی او به خدمتکاران خود گفت:
«از حمل کردن خود خسته شده‌ام، دوست دارم
أَنِّي أَكُونُ كَوَاحِدٍ مِنْكُمْ أَحْمِلُ عَلَى رَأْسِي وَأَنَا آكُلُ فِي عَافِيَةٍ.
مانند یکی از شما باشم که بار بر سر می‌گذارد و در آسایش غذا می‌خورد.
نوشته اند که او گاهی میگفت من در سراسر بلاد صد هزار حقوق بگیر دارم و همه زیر دست من هستند ولی،
“مَا أَصْبَحَ فِيهِمْ أَسْوَءَ حَالًا مِني”
هیچ کدام آنها وضعیتشان از من بدتر نیست.

⛔️خوشمزگی غذا به سلامتی تن است.
در تاریخ داریم: 
روزی حجاج بن یوسف ثقفی برای تفریح به بیابان رفت گفت:
«کسی را بیابید که با من ناهار بخورد.».
اطرافیان اعرابی را یافتند. او را نزد حجاج آوردند.
حجاج گفت: 
هَلُمَّ أَيُّهَا الْأَعْرَابِيُّ. قَالَ: دَعَانِي مَنْ هُوَ أَكْرَمُ مِنْكَ فَأَجَبْتُهُ
بیا ای اعرابی! اعرابی گفت: «کسی که از تو گرامی‌تر است مرا دعوت کرده و من او را اجابت کرده‌ام.»
قَالَ: وَمَنْ هُوَ؟ قَالَ: دَعَانِي اللَّهُ رَبِّي إِلَى الصَّوْمِ فَأَنَا صَائِمٌ
حجاج پرسید: «او کیست؟» گفت: «خداوند، پروردگارم، مرا به روزه دعوت کرده و من روزه‌ام.»
حجاج گفت: «روزه در چنین روز گرمی؟!» گفت: «برای روزی روزه گرفته‌ام که از این گرم‌تر است.»
حجاج گفت: «امروز افطار کن و فردا روزه بگیر.»
گفت: «آیا امیر ضمانت می‌کند که من تا فردا زنده بمانم؟»
حجاج گفت: «این کار به دست من نیست.»
گفت: «پس چگونه مرا به افطار فرامیخوانی درحالی که نمیتوانی تضمین روزه فردا رابه من بدهی.
قَالَ: إِنَّهُ طَعَامٌ طَيِّبٌ
حجاج گفت: «این غذا پاکیزه و خوبی است.»
قَالَ: مَا طَيَّبَهُ خَبَّازُكَ وَلَا طَبَّاخُكَ.
گفت: «نانوا و آشپز تو آن را پاکیزه نکرده‌اند.»
قَالَ: فَمَنْ طَيَّبَهُ؟
حجاج پرسید: «پس چه کسی آن را پاکیزه کرده؟»
قَالَ: الْعَافِيَةُ
گفت: «سلامتی که باعث لذت بردن از غذا می‌شود.

📕قدرت و ثروت باید خرج سلامتی شود.
ابن ابی الحدید میگوید:
دَخَلَ اِبْنُ اَلسِّمَاكِ عَلَى اَلرَّشِيدِ فَقَالَ لَهُ عِظْنِي ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ لِيَشْرَبَهُ
ابن سماک بر هارون الرشید وارد شد. هارون الرشید گفت مرا موعظه کن و در همان حال طلب آب کرد.
فَقَالَ لَهُ نَاشَدْتُكَ اَللَّهَ لَوْ مَنَعَكَ اَللَّهُ مِنْ شُرْبِهِ مَا كُنْتَ فَاعِلاً
ابن سماک گفت تو را قسم میدهم اگر تو از آب خوردن منع شوی حاضری چه چیزی بدهی تا این اجازه به تو داده شود؟
قَالَ كُنْتُ أَفْتَدِيهِ بِنِصْفِ مِلْكِي
گفت نصف حکومت را.
قَالَ فَاشْرَبْهُ
ابن سماک گفت حالا آب بنوش.
فَلَمَّا شَرِبَ قَالَ نَاشَدْتُكَ اَللَّهَ لَوْ مَنَعَكَ اَللَّهُ مِنْ خُرُوجِهِ مَا كُنْتَ فَاعِلاً
گفت تو را قسم میدهم اگر نتوانی آبی که خورده ای دفع کنی چه خواهی کرد؟
  قَالَ كُنْتُ أَفْتَدِيهِ بِنِصْفِ مِلْكِي
گفت حاضرم نصف دیگر حکومتم را بدهم.
 قَالَ إِنَّ مَلَكاً يُفْتَدَى بِهِ شَرْبَةَ مَاءٍ لِخَلِيقٍ أَلاَّ يُنَافِسَ عَلَيْهِ
ابن سماک گفت حکومتی که با یک آب نوشیدن و دفع کردن آن از دست برود، قابلیت جنگیدن و مسابقه گذاشتن را ندارد.

🔻نکته:
قبل از بیماری، سلامتی را حفظ کنیم.
 بسیاری از افراد به این حقیقت دست یافته اند که وقتی مریض شدند باید خرج کنند تا سالم شوند و حتی حاضر اند برای سلامتی قرض کنند؛
ولی بهتر آن است که قبل از بیمار شدن به فکر سلامتی باشیم و قبل از آنکه مجبور شویم برای سلامتی خرج کنیم؛ سلامتی خدادادی را حفظ کنیم.

🔻جمله سوم، بیماری روح بدتر از بیماری جسم🔻

💠 وَ أَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ
وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ
و از آن بیماری جسم بدتر بيمارى قلب مى باشد.

⛔️منظور از قلب در اين جا، روح و جان آدمى است.
بیماران روحی يا از نظر اعتقادى گرفتار انحرافات مختلفى شده اند
يا از نظر اخلاقى آلوده به انواع رذايل گشته اند مانند بخل و حسد و كينه توزى و شهوت پرستى .

❌چرا بیماری روح سخت از بیماری جسم است؟!

🔻اولاً؛
فقر و بیماری جسم بلای دنیوی هستند ولی بیماری روح بلای اخروی است و معلوم است که بلای اخروی سخت تر از بلای دنیوی است.

🔻ثانیاً ؛
درمان فقر و بیماری جسم راحت تر است تا درمان بیماری های روح

🔻ثالثا ؛
فقر و بیماری نهایتا تا مرگ با ما همراه هستند ولی بیماری های روح به عنوان ملکات تا ابدیت همراه ما خواهند بود.

⭕️ برخی بیماری های قلب :
بیماری های قلب متعدد هستند و هرکدام از آنها نیز آثار مخربی در زندگی انسان می گذارد؛ ولی بین بیماری های روحی نیز برخی شدیدتر و کشنده تر از بقیه هستند.

❌ بیماری زیغ،
یکی از مرض‌ها زیغ است. زیغ به معنای انحراف از راه حق است. افراد با تقوا یکی از دعاهایشان این است:
《رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا؛ آل عمران – ۸》
خداوندا بعد از هدایت، دل ما را زیر و رو و منحرف نگردان.

❌ بیماری گناه:
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود:
إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَذْنَبَ کَانَتْ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ فِی قَلْبِهِ
هرگاه مؤمن معصیت کند نقطه‌ای سیاه در دلش پدید آید.
فَإِنْ تَابَ وَ نَزَعَ وَ اسْتَغْفَرَ صُقِلَ قَلْبُهُ مِنْهُ
اگر توبه کرد و دست از گناه کشید و آمرزش خواست، دلش از آن لکه سیاه پاک شود.
 وَ إِنِ ازْدَادَ زَادَتْ
اما اگر بر گناهش بیافزاید، آن نقطه زیاد شود.

💮امیرالمومنین صلواه الله علیه فرمود:
لَا وَجَعَ أَوْجَعُ لِلْقُلُوبِ مِنَ الذُّنُوب
هیچ دردی بر دل ها دردناک تر از گناهان نیست.

❌ بیماری قساوت:
قرآن کریم میفرماید:
《 ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم؛ بقره – ۷۴》
سپس دل‌های شما سخت شد.
 خدا به حضرت موسی وحی کرد:
یَا مُوسَى لَا تُطَوِّلْ فِی الدُّنْیَا أَمَلَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ وَالْقَاسِی الْقَلْبِ مِنِّی بَعِیدٌ
ای موسی! در دنیا آرزوی خود را طولانی مکن که دلت سخت می‌شود و سخت‌دل از من دور است.

💮امام صادق از عیسی بن مریم روایت نقل میکند که:
مَا مَرِضَ  قَلْبٌ بِأَشَدَّ مِنَ اَلْقَسْوَةِ.
هیچ دلی به مرضی سخت‌تر از سنگدلی/قساوت بیمار نشد.

💮دل ر ا به خدا هدیه کنیم.
اگر کسی خواست دل و قلبش از بیماری آزاد باشد؛ باید آن را به خدا هدیه بدهد و پیمان وفاداری ببندد.
در خطبه ۱۴۴ فرمود:
أَيْنَ الْقُلُوبُ الَّتِي وُهِبَتْ لِلَّهِ وَ عُوقِدَتْ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ؟
کجايند آن دل ها که به خدا بخشيده شده، و با يکديگر پيمان اطاعت خدا را بسته اند.

🔻جمله چهارم، تقوای قلب🔻

💠أَلَا وَ إِنَّ مِنْ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ و بدانيد كه بخشی از تقواى قلب به دليل صحت بدن است.

⛔️امیرالمومنین در چهارمین جمله حکمت ۳۸۸ در مورد سلامتی جسم و تقوای دل سخن میگویند.
به تعبیری عقل سالم و اخلاق خوب از سلامت جسم سرچشمه مى گيرد.
اگر انسانى كه از نظر جسمى سالم نباشد زمينه هاى بى تقوايى ممكن است در وى حاصل شود.

⭕️جسم و روح با هم مرتبط اند.
همانگونه که در این حکمت فرمود سلامتی جسم روی سلامتی و تقوای قلب تاثیر میگذارد.
در روایتی پیامبر می‌فرماید:
إِذَا طَابَ قَلْبُ الْمَرْءِ طَابَ جَسَدُهُ وَ إِذَا خَبُثَ الْقَلْبُ خَبُثَ الْجَسَدُ
هنگامی‌که قلب انسان پاکیزه باشد، جسم نیز پاکیزه است و اگر قلب ناپاک شد، جسد هم ناپاک می‌شود.
یعنی نورانیت و سلامت دل، روی جسم تاثیر میگذارد و بیماری و گرفتاری جسم روی روح تاثیر میگذارد.

💮غذا از مهمترین عوامل سلامتی یا بیماری جسم.
کاملا واضح است که پر خوری و بدخوری، باعث سنگین شدن و بیحالی جسم میشود. و از آنجایی که روح و جسم با یکدیگر ارتباط دارند، درگیر شدن بدن به بیماری باعث کم شدن حال عبادت و حتی اصل عبادت شود. پیامبر فرمود:
قِلَّةُ اَلْأَكْلِ مَحْمُودٌ فِي كُلِّ حَالٍ وَ عِنْدَ كُلِّ قَوْمٍ لِأَنَّ فِيهِ اَلْمَصْلَحَةَ لِلْبَاطِنِ وَ اَلظَّاهِرِ
كم خوری‌ پسندیده است در هر حال و نزد هر قوم چون جسم و روح را اصلاح میکند.
وَ لَيْسَ شَيْءٌ أَضَرَّ لِقَلْبِ اَلْمُؤْمِنِ مِنْ كَثْرَةِ اَلْأَكْلِ
هیچ چیزی مانند پر خوری به روح و قلب مومن آسیب نمیزند.
وَ هِيَ مُورِثَةٌ شَيْئَيْنِ قَسْوَةَ اَلْقَلْبِ وَ هَيَجَانَ اَلشَّهْوَةِ  
پرخوری باعث قساوت قلب و فوران شهوت خواهد شد.

💮 اینکه قرآن کریم میفرماید:
《 فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ؛ عبس – ۲۴》
نشان میدهد که بین جسم و روح، بین غذا و معنویت رابطه برقرار است.

🔻نکته::
اگرچه در نسخه صبحی صالح جمله اخیر به صورت
” أَلَا وَ إِنَّ مِنْ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ”
آمده است ولی در تعداد بیشتری از نسخه های نهج البلاغه که اتفاقا موافق با نسخه های خطی نیز می باشند جمله ی چهارم به این شکل آمده است:
“وَ أَفْضَلُ مِنْ صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْب” بهتر از صحت بدن تقواى قلب است.
 

🔻نکته 1:
اولویت ها را یاد بگیریم و طبق همان عمل کنیم.
امیرالمومنین در این حکمت اولویت ها را معرفی کردند.
+ فقر یک مشکل و بیماری است ولی کمترین مرحله است.
+ مرحله ی بالاتر بیماری جسم است.
+ مرحله ی بالاتر بیماری روح است.
+ بالاترین مرتبه ی بیماری روح هم بی تقوایی است.

⭕️ این طبقه بندی به ما می آموزد که برای هر کدام از این بیماری ها چقدر وقت بگذاریم، چقدر هزینه کنیم!
چه بسا کسانی که برای به دست آوردن پول، خودشان را بیمار میکنند.
این اوج حماقت است چون نعمت بالاتر که سلامتی بوده را داده تا نعمت پایین تر را کسب کند.
چه بسا کسانی برای به دست آوردن سلامتی جسم، سلامتی روح را به خطر می اندازند. شراب میخورند تا درد کلیه شان تمام شود.

🔻نکته ۲:
متن کامل تری از این حکمت .

📕ابن شعبه ی حرانی در تحف العقول متن کامل تری از کلام امیرالمومنین در حکمت 388 را نقل میکند:
 اَلْعَقْلُ خَلِيلُ اَلْمُؤْمِنِ
عقل دوست مؤمن است.
( نزدیک ترین رفیق ما عقل ما باشد)  
وَ اَلْحِلْمُ وَزِيرُهُ
و بردبارى وزير اوست
( وزیر کسی است که بار را به دوش میکشد؛ بردباری بار سختی ها را به دوش میکشد)
 وَ اَلرِّفْقُ وَالِدُهُ (
مدارا با خلق پدر او است).
 وَ اَللِّينُ أَخُوهُ
و نرمى برادرش.
وَ لاَ بُدَّ لِلْعَاقِلِ مِنْ ثَلاَثٍ  
و فرد عاقل ناگزير به رعايت سه چيز است.
 أَنْ يَنْظُرَ فِي شَأْنِهِ
شان و جایگاه و شخصیت خود را بشناسد.
 وَ يَحْفَظَ لِسَانَهُ
نگهدارى زبان داشته باشد.
 وَ يَعْرِفَ زَمَانَهُ  
زمانه‌اش را بشناسد.

💠 أَلاَ وَ إِنَّ مِنَ اَلْبَلاَءِ اَلْفَاقَةَ
آگاه باشيد كه فقر و تهيدستى از بلاها است،
💠وَ أَشَدُّ مِنَ اَلْفَاقَةِ مَرَضُ اَلْبَدَنِ
و سخت‌تر از تهيدستى بيمارى جسم است،
💠 وَ أَشَدُّ مِنْ مَرَضِ اَلْبَدَنِ مَرَضُ اَلْقَلْبِ
و بدتر از آن بيمارى دل باشد..
💠أَلاَ وَ إِنَّ مِنَ اَلنِّعَمِ سَعَةَ اَلْمَالِ  
آگاه باشيد كه توانگرى مالى از نعمتها است.
💠 وَ أَفْضَلُ مِنْ سَعَةِ اَلْمَالِ صِحَّةُ اَلْبَدَنِ  
و بهتر از آن تندرستى است.
 وَ أَفْضَلُ مِنْ صِحَّةِ اَلْبَدَنِ تَقْوَى اَلْقَلْبِ
و برتر از تندرستى پرهيزگارى دل است.

📕مذمت فقر در روایات:

💮 سرانجام فقر، کفر است.
پیامبر صلی الله علیه واله فرمود :
كادَ الفَقرُ أن يَكونَ كُفرا
فقر ، انسان را در آستانه كفر قرار مى دهد.
یا در روایت دیگری فرمود:
لَولا رَحمَةُ رَبّي عَلى فُقَراءِ اُمَّتي ، كادَالفَقرُ يَكونُ كُفرا
اگر پروردگار من به فقيران امّتم مهر نمى ورزيد ، فقر آنان را در آستانه كفر قرار مى داد .

💮پناه بر خدا از فقر:
پیامبر صلی الله علیه واله فرمود:
اللّهُمّ إنّي أعوذُ بكَ مِن الكُفرِ و الفَقرِ
بار خدايا ! من از كفر و فقر به توپناه مى برم.
فقالَ رجُلٌ : أيَعدِلانِ ؟ قالَ : نَعَم
مردى عرض كرد: آيا اين دو با هم برابرند ؟ فرمود : آرى

💮آفات سه گانه فقر:
حضرت درحکمت ۳۱۹ فرمود:
لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ: يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ؛
فرزندم! از فقر بر تو مى ترسم پس از آن به خدا پناه ببر،
فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ
چراكه فقر،
۱. هم دين انسان را ناقص مى كند.
مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ  
۲. و هم عقل را مشوش مى سازد،
دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ
۳. و هم مردم را به او و او را به مردم بدبين مى كند.

💮فقر سخت تر از مرگ است.
پیامبر صلواه الله علیه فرمود:
الفَقرُ أشَدُّ مِنَ القَتلِ 
فقر ، شدیدتر از كشتار است.
مرگ یک بار است ولی فقر مرگ روزانه است. پس فقر شدید تر از مرگ است.

💮بلایی که به اسلام ضربه میزند فقر است.
پیامبر صلواه الله علیه فرمود:
الفُقَر/ الفقراء مِحَنُ الإِسلامِ
فقر/فقيران ، بلاى اسلام است.
یکی از بلاهایی که میتواند ریشه اعتقاد مردم را تضعیف کند، مشکلات و فشارهای اقتصادی است.
و اتفاقا یکی از وظایف مهمی که امیرالمومنین برای حکومت اسلامی تعیین میکند همین رسیدگی به معیشت و اقتصاد مردم است.
بنا براین اگر میخواهیم یکی از عوامل بی دینی در جامعه از بین برود باید وضعیت اقتصاد و معیشت اصلاح بشود.

💮فقر باعث نشنیده شدن حرف حق انسان میشود.
حضرت درحکمت ۳ فرمود :
الفَقرُ يُخرِسُ الفَطِنَ عن حُجَّتِهِ ، والمُقِلُّ غَريبٌ في بَلدَتِهِ
فقر ، زبان شخص زيرك را از بيان دليلش ، فرو مى بندد و آدم فقير در شهر خود ، غريب است.

💮 فقر چهار آفت دارد.
امیرالمومنین به امام مجتبی فرمود:
لا تَلُمْ إنسانايَطلُبُ قُوتَهُ ، فَمَن عَدِمَ قُوتَهُ كَثُرَت خَطاياهُ
كسى راكه در پى روزى است ، سرزنش مكن ؛ كه هر كس بى روزى بمانَد ، خطاهايش بسيار مى شود.
يابُنَيَّ ، الفقيرُ حَقيرٌ لا يُسمَعُ كلامُهُ ، ولا يُعرَفُ مَقامُهُ
فرزندم ! آدم فقير ، حقير است . سخنش خريدار ندارد و مقام و مرتبتش شناخته و دانسته نمى شود .
لو كانَ الفَقيرُ صادِقا يُسَمُّونَهُ كاذِبا ،ولو كانَ زاهِدا يُسَمُّونَهُ جاهِلاً
فقير اگر راستگو باشد ، او را دروغگو مى نامند و اگر زاهد و دنياگريز باشد ، نادانش مى خوانند.
يابُنَيَّ ، مَن ابتُلِيَ بالفَقرِ فقدِ ابتُلِيَ بأربَعِ خِصالٍ :
فرزندم ! هر كه به فقر گرفتار آيد ، به چهار خصلت مبتلا شود:
۱. بالضَّعفِ في يَقينِهِ ،
به سستى در يقين
۲. والنُّقصانِ في عَقلِهِ ،
و كاستى در خِرد
۳. والرِّقَّةِ في دِينِهِ ،
و شكنندگى در دين
۴. وقِلَّةِ الحَياءِ في وَجهِهِ
و كمى شرم و حيا در چهره ،
فَنَعُوذُ باللّه مِن الفَقرِ
پس ، پناه مى بريم به خدا از فقر .

💮فقیر در وطن خویش هم غریب است.
حضرت درحکمت ۵۶ فرمود:
الفَقرُ في الوَطَنِ غُربَةٌ
فقر در زادگاه ، غربت است. 

💮فقر، سخت تر از آتش نمرود.
پیامبر صلی الله علیه واله فرمود:
أوحَى اللّه تَعالى إلى إبراهيمَ عليه السلام :
خداى ـ تعالى ـ به ابراهيم عليه السلام وحى فرمود:
خَلَقتُكَ وَ ابتَلَيتُكَ بِنارِ نُمرودَ ،
«تو را آفريدم و به آتش نُمرود آزمودم .
فَلَوِ ابتَلَيتُكَ بِالفَقرِ و رَفَعتُ عَنكَ الصَّبرَ فَما تَصنَعُ؟
اگر به فقر بيازمايمت و به تو صبر ندهم ، چه مى كنى؟»
قالَ إبراهيمُ عليه السلام : يا رَبِّ ، الفَقرُ إلَيَّ أشَدُّ مِن نارِ نُمرودَ  
ابراهيم عليه السلام گفت: «پروردگارم! نزد من ، فقر سخت تر از آتش نمرود است»
 قالَ اللّه تَعالى : فَبِعِزَّتي و جَلالي ، ما خَلَقتُ فِي السَّماءِ وَ الأَرضِ أشَدَّ مِنَ الفَقرِ خداى تعالى ـ گفت: «پس به سرافرازى و شكوهم سوگند! در آسمان و زمين ، سخت تر از فقر نيافريده ام»

💮فقر؛ کمر شکن است.
پیامبر ص فرمود:
يا عَلِيُّ ، أربَعَةٌ مِن قَواصِمِ الظَّهرِ:
اى على! چهار چيز كمر را مى شكنند ؛
·فَقرٌ لا يَجِدُ صاحِبُهُ مُداوِيا
فقرى كه فردِ مبتلا به آن ، چاره اى برايش نيابد.

‌💮این سه ارکان انسان را در هم می شکند.
حضرت درغرر الحکم فرمود:
ثَلاثٌ يَهدُدنَ القُوى :
سه چيز توان ها را درهم مى كوبند ؛
فَقدُ الأَحِبَّةِ ،
۱. از دست دادنِ دوستان ،
وَ الفَقرُ فِي الغُربَةِ ،
۲. فقر در غربت ،
و دَوامُ الشِّدَّةِ
۳. و پايدارىِ روزگارِ سختى .

💮فقر ننگ است.
حضرت در غرر الحکم فرمود:
لَيسَ فِي الغُربَةِ عارٌ ؛ إنَّمَا العارُ فِي الوَطَنِ الاِفتِقارُ
غريب بودن ننگ نيست ؛ ننگ ، فقير بودن در وطن است.

💮مرگ بهتر از زندگی با فقر است.
امام باقر به نقل از امیرالمومنین:
القَبرُ خَيرٌ مِنَ الفَقرِ
گور بهتر از فقر است.

💮 فقر، کمش هم زیاد است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
أربَعَةُ أشياءَ القَليلُ مِنها كَثيرٌ :
چهار چيزند كه اندكشان هم بسيار است؛
النّارُ ، وَ العَداوَةُ ،
آتش و سوختن در آتش ،
وَ الفَقرُ ، وَ المَرَضُ
دشمنى و داشتن دشمن ،
فقر ، و بيمارى.

⛔️تفسیری ناب از امیرالمومنین:
مرحوم راوندی در دعوات می آورد:
مَرِضَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام فَعادَهُ قَومٌ
امير المؤمنين عليه السلام بيمار شد . گروهى به ديدار او رفتند
فَقالوا لَهُ : كَيفَ أصبَحتَ يا أميرَ المُؤمِنينَ؟
و به وى گفتند: «اى امير المؤمنين! چگونه اى؟»
فَقالَ : أصبَحتُ بِشَرٍّ .
فرمود: «بد حالم» .
فَقالوا : سُبحانَ اللّه ! هذا كَلامُ مِثلِكَ؟
گفتند : «سبحان اللّه ! چون تويى چنين مى گويد؟»
فَقالَ : يَقولُ اللّه تَعالى : «وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ »
«و شما را به شر و خير مى آزماييم ، آزمودنى ؛ و به سوى ما بازگردانده مى شويد»
فَالخَيرُ الصِّحَّةُ وَ الغِنى ،
مراد از خير ، تندرستى و توانگرى است ؛
وَ الشَّرُّ المَرَضُ وَ الفَقرُ ؛ ابتِلاءً وَ اختِبارا  
و مراد از شر ، بيمارى و ندارى ؛ به منظور آزمايش و امتحانِ آدميان.

💮همه سختی ها را چشیدم، از همه بدتر فقر است.
امام صادق عليه السلام : از جمله سفارش هاى لقمان به پسرش اين بود :
يا بُنَيَّ . . . ذُقتُ المَراراتِ كُلَّها فَلَم أذُق شَيئا أمَرَّ مِنَ الفَقرِ
پسرم! همه تلخى ها را چشيدم ؛ چيزى تلخ تر از فقر نيافتم.

⏪ نتیجه:
اسلام با فقر مخالف است و آنجایی هم که در روایات توصیه به فقر شده است؛
اولا ؛ برای ایجاد اعتدال است چون انسان ها نوعا دنیا طلب هستند.
ثانیا ؛ فقر به معنای زهد و عدم دلبستگی است.

اللهم لا تجعل الدّنیا اکبرَ همّنا