💠وَ قَالَ (علیه السلام) لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ: يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ
امیر المومنین علیه السلام این موعظه را به فرزندشان جناب محمد بن حنفیه فرمود: فرزندم! از فقر بر تو مى ترسم پس از آن به خدا پناه ببر ؛

💠فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ
چراكه فقر، هم دين انسان را ناقص مى كند،

💠مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ
و هم عقل را مدهوش و مشوش و متحیر مى سازد،

💠 دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ.
و عامل ایجاد خشم،بد بینی و دشمنی میشود.

🔽یک ️جمله در موردمحمد حنفیه:
همانطور که محمد بن حنفیه گفته می شود، در روایات وتاریخ محمد بن علی هم اسم او گفته می شود. محمد حنفیه فرزند امیرالمومنین و زنی به نام خوله حنفیه است و شهرت او به خاطر نسب مادرش، حنفه است.

◀️بلاذری در انساب الاشراف نقل میکند که پیامبر به امیرالمومنین فرمود تو با خوله ازدواج می کنی واگر از خوله صاحب فرزند شد، نام او را محمد بگذارد.

◀️مشی ورفتار سیاسی محمد حنفیه:
در مورد ویژگی های اخلاقی و مشی سیاسی محمد حرفهای ضد و نقیضی در تاریخ مطرح شده است و برخی او را توثیق کرده اند و برخی به خاطر اتهاماتی او را مورد وثاقت قرار نداده اند.
از جمله مواردی که وثاقت او را تایید میکند این است که امام حسین در هنگام خروج از مدینه به سمت کربلا، محمد را وصی خود در مدینه قرار داد.
از جمله موارد عدم وثاقت محمد نیز ادعای امامت او بعد از شهادت امام حسین است.وبعد حجرالاسود به صدا درآمدوبه امامت امام سجاد شهادت دادو او از مسیر انحراف برگشت.

⏪سه آفتی که حضرت برای فقر بیان میکند:

1️⃣ رابطه فقر و نقص دین
الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ
چراكه فقر، هم دين انسان را ناقص مى كند.
دین مجموعه ای از باورها، خلقیات و عملکردهاست، فقر میتواند در هر سه بخش عقاید، اخلاق و احکام انسان را دچار نقصان کند.

◀️ الف_از جهت عقاید:
فقر گاهى سبب تزلزل اعتقاد انسان به خدا مى شود، زيرا میداند كه خدا رزّاق و روزى رسان است و رزق همه را تضمين كرده ولی خود را در فقر و تنگدست مى بيند و اين مايه سوءظنش به خدا و وعده هاى الهى مى شود
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
کادَ الفَقرُ اَن یَکُونَ کُفرا
نزدیک است که فقر به کفر منجر شود_که البته کفر اینجا هم اعتقادی، هم عملی است.
امیر المومنین در حکمت 372فرمود:
إِذَا بَخِلَ الْغَنِيُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِيرُ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ
اگر انسان غنی جود و بخشش نکند،فقیر آخرتش را می فروشد.
معلوم است که وقتی فقر فشار آورد این احتمال دارد که شخص به سمت بی دینی و دین فروشی برود

◀️ب_از جهت اخلاق:
فقیر از نظر اخلاقى نيز گرفتار مشكل مى شود، زيرا كينه و حسد و بخل و صفات ديگرى از اين قبيل دامان فقير را در بسيارى از اوقات مى گيرد. زیرا او در مقام مقایسه با دیگران بر می آید و خود را ضعیف‌تر از دیگران میبیند و در دلش نسبت به آنان بغض و کینه ایجاد میشود .

◀️ ج. از جهت احکام:
انسان تحت فشار فقر ممكن است تن به گناهانى بدهد و براى به دست آوردن مال، فكر حلال و حرام آن نباشد و يا تحت عنوان ضرورت و اضطرار بعضى از محرمات را براى خود حلال بشمارد.
امیر المومنین در حکمت ۲۲۸فرمود:
وَ مَنْ أَتَى غَنِيّاً فَتَوَاضَعَ لَهُ لِغِنَاهُ، ذَهَبَ ثُلُثَا دِينِهِ
اگر یک نفر پیش یک ثروتمندی آمد وبه خاطر ثروت او، او را تعظیم کرد، دوسوم دینش از بین رفت.

✅️ اکثر کسانی که به سمت ثروتمندان میروند و به خاطر پول به آنها احترام میگذارند، افراد نیازمند هستند.
در نامه ۵۳ حضرت به مالک اشتر فرمود:
وَ افْسَحْ لَهُ فِي الْبَذْلِ مَا يُزِيلُ عِلَّتَهُ، وَ تَقِلُّ مَعَهُ حَاجَتُهُ إِلَى النَّاسِ
در بذل حقوق به قاضی سفره سخاوتت را بگستران آنچنان که نيازش را از بين ببرد و حاجتى به مردم پيدا نکند مبادا خداى نکرده آلوده به رشوه خوارى گردد.
[بیماری در اینجا هم میتواند بیماری اخلاقی باشد هم گناه و حرام فقهی.]

2️⃣ رابطه فقر و مدهوشی و مشوشی عقل:

💠فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ
فقر عقل را مدهوش و مشوش و متحیر مى سازد.
به تجربه ثابت شده است كه افراد گرسنه و فقير هر چند عقل نيرومندى داشته باشند توان فكر كردن و انديشيدن را از دست مى دهند و حتى گاه در مسائل ساده زندگى گرفتار اشتباه مى شوند وقدرت بر تفكر و تصميم گيرى را به دليل فقر و پريشانى از دست مى دهند.
در واقع فشار فقر ذهن آنها را متوجه به جای دیگر کرده است و دغدغه‌ی آنان باعث شده توان اندیشه و فکر و تصمیم گیری درست را از دست بدهند.

↙️به طور کلی فکر و اندیشه وقتی کارکرد درست خودشان را دارند که در محیطی آرام باشند و روی یک مساله تمرکز کنند تا به نتیجه ختم شود. ولی فقیری که دچار اضرار و اضطراب است، دغدغه و تمرکزش چیز دیگری است به طور طبیعی تصمیم‌های درستی نخواهد گرفت.
حضرت درحکمت ۳ فرمود:
الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ
فقر، شخص زيرک را از بيان دليلش گنگ مى سازد.
در ذیل حکمت ۳ توضیح دادیم که هم انسان فقیر اعتماد به نفس بیان دلیلش را ندارد، هم دیگران از او حرف شنوی ندارند؛ هم اصلا در حالت فقر فکر او از کار می افتد و نمی تواند به خوبی فکر کند.

3️⃣ رابطه فقر و دشمنی
الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ.
و عامل ایجاد بد بینی و دشمنی میشود‌
(مَقت به معنای دشمنی وبد بینی است. داعیه به معنی انگیزه و عامل است.)

⏪ جمله “داعِيَةٌ لِلْمَقْتِ” (فقر موجب دشمنی و بدبينى مى گردد) داراى سه
تفسير است:

↙️الف. مردم از شخص فقیر فاصله مى گيرند و حتى او را مزاحم خود تصور مى كنند.

↙️ب. فقیر هم از مردم فاصله مى گيرد، چرا كه بسيارى از اوقات فكر مى كند مردم اسباب فقر او را فراهم كرده اند و حق او را خورده و او را بر خاك سياه نشانده اند، بنابراين از دو سو خشم و ناخرسندى حاصل مى شود.

↙️ج. شاید هم مقصود خشم خدا باشد. کسی که بر اثر تنبلی و کم کاری یا ندانم کاری و عدم مشورت دچار فقر میشود (فقر خود خواسته) مورد خشم خداوند قرا میگیرد و باید از چنین فقری به خدا پناه برد.

📌چند نکته در مورد این حکمت:

🔻نكته1:
فقر خوب است یا بد؟!
ثروت خوب است یا بد؟!
در اينكه آيا غنا و بى نيازى افضل است يا فقر، در آیات و روایات و ميان دانشمندان، اختلافى ديده مى شود.

♻️ابن ابی الحدید میگوید:
هَذَا مَوْضِعٌ قَدِ اخْتَلَفَ النَّاسُ فیه کثیرا (بحث افضلیت فقر یا ثروت مورد اختلاف شدید است)

◀️الف. ادله طرفداران افضليت غنا بر فقر:
خداوند در قرآن از مال با تعبير «خير» ياد كرده است:
مانند قول حضرت سلیمان که در مورد اسب های جنگی گفت:
《 إِنِّى أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَنْ ذِكْرِ رَبِّى؛ ص – ۳۲》
من دوستی اسبان را بر یاد پروردگارم اختیار کردم.

↙️یا در آيه وصيت مى خوانيم:
《 إِنْ تَرَکَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالاَْقْرَبِينَ؛ بقره – ۱۸۰》
اگر کسی خیری از خودش باقی گذاشت برای پدر مادر ونزدیکانش وصیت کند.

↙️در جای دیگر مال را یکی از مددهای الهی میداند:
《 وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ؛ نوح – ۱۲》
خدا به شما مدد میرساند. یکی از امدادهای خدامال وپول است.

✅️سرمایه و مال میتواند کمک کار بندگی خدا باشد.پیامبراسلام فرمود:
نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى تَقْوَى اللَّهِ الْغِنَى
غنا و بی نیازی بهترين وسيله براى رسيدن به تقواست.
رسيدن به كارهاى خير، حل مشكلات مردم، پيشرفتهاى علمى، جهاد در برابر دشمن و نجات بسيارى از مردم از انواع گناهان، منابع مالى ضرورى است و افراد تهيدست هرگز به هيچيك از اين امور نمى رسند

❇️ پیامبراکرم فرمود:
سِتـَّةُ أَشْياءَ حَسَنٌ وَلكِنَّها مِنْ سِتـَّةٍ أَحْسَنُ:
شش چیز است که خوب است ولی اگر شش گروه اینها را انجام بدهند بهتر است.
1⃣ العـَـدْلُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ الاُْمـَراءِ أَحْسَنُ.
عدل خوب است ولی اگر حاکمان عادل باشند خیلی بهتر است.

2⃣ الصَّبـْرُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ الْفـُـقَراء أَحْسَنُ.
صبر برای همه خوب است ولی فقرا اگر صبر کنند بهتر است.

3⃣ وَالْوَرَعُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ الْعُـلَماءِ أَحْسَنُ.
ورع برای همه خوب است ولی اگر علما ورع کنند ودینداریشان جدی باشد تاثیرش بیشتر است.

4⃣ وَالسَّخاءُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ الاَْغْنِياءِ اَحسَنُ
هر کسی بخشنده باشد خوب است، پولدار اگر بخشنده باشند خیلی بهتر است.

5⃣ وَالتـَّوْبَةُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ الشَّبابِ أَحْسَنُ.
توبه برای همه خوب است و برای جوان توبه خیلی خوب است.

6⃣ وَالْحَياءُ حَسَنٌ وَهُوَ مِنَ النِّساءِ أَحْسَنُ
حیا برای همه خوب است،وبرای زنان حیا خیلی بهتر است.

✅️ما دعای غنا میکنیم ولی دعای فقر نه.
در دعای معروف میخوانیم:
اللَّهُمَّ أَغْنِنِي بِحَلالِکَ عَنْ حَرَامِکَ وَبِفَضْلِکَ عَمَّنْ سِوَاکَ
خدایا مرا با حلالت از حرام بی نیاز کن.وبه فضل خودت از دیگران بی نیاز کن
+ یا در ادعیه داریم:
اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِکَ … مِنَ الْفَقْر
خدایا من از فقر به تو پناه می برم.

✅️فقر عامل روسیاهی است پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
الفَقرُ سَوادُ الوَجهِ فِي الدّارَينِ
فقر ، در هر دو جهان ، مايه سيه رويى است.
در نهج البلاغه داریم:
الفقر هو الموت الاکبر
فقر مرگ بزرگتر است.

⏪ب. ادله طرفداران افضليت فقر بر غنا:

⬇️ثروتمندی از اسباب مهم طغیان است.
قرآن کریم میفرماید:
《كَلاَّ إِنَّ الاِْنسَانَ لَيَطْغَى * أَنْ رَّآهُ اسْتَغْنَى؛ علق – ۷》
انسان وقتی احساس بی نیازی کرد طغیان می کند
درحکمت ۸۵ نهج البلاغ داریم:
الْمَالُ مَادَّةُ الشَّهَوَاتِ
مال، ماده اصلى همه شهوتهاست»

⬇️ ثروت وسیله ی فتنه و انحراف است/
قرآن کریم میفرماید:
《 أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ؛ انفال – ۲۸》
اموال واولاد شما وسیله فتنه وانحراف است.

⬇️فقر و نداری افتخاراست.پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
الْفَقْرُ فَخْرِي وَ بِهِ أَفْتَخِرُ
فقر افتخار من است.
(شاید مقصود حقیقی رسول الله فقر ذاتی باشد.ما همگی فقیرو محتاج به خداییم.)
اگر چه این گروه این حدیث را در تایید “افضلیت فقر بر غنا” ذکر کرده اند ولی حقیقت این است که این فقر، فقر ذاتی است. یعنی انسان ذاتا محتاج و نیازمند به خداست.

⬇️باید از آمدن فقر خوشحال شد.
در حديث قدسى خطاب به موسى کلیم فرمود:
يا موسى! إذا رَأَيْتَ الفَقْرَ مُقبِلاً فَقُلْ مَرْحباً بِشِعارِ الصّالِحينَ وَاذا رَأَيْتَ الْغِنى مُقْبِلاً فَقُلْ: ذَنْبٌ عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ
اى موسى! هنگامى كه ديدى فقر روى آورده بگو اى شعار صالحين خوش آمدى و هنگامى كه ببينى غنا روى آورده بگو لابد گناهى از من سرزده كه مجازاتش به سرعت فرا رسيده است»
درغرر الحکم امیر المومنین فرمود:
الفَقرُ صَلاحُ المُؤمِنِ
فقر ، مايه راستى و استوارى مؤمن است،
و مُريحُهُ مِن حَسَدِ الجيرانِ ،
و او را از حسادت همسايگان ،
و تَمَلُّقِ الإِخوانِ ، و تَسَلُّطِ السُّلطانِ
چاپلوسىِ دوستان ، و چيرگىِ حكمران رهایی می بخشد .

❇️ پیامبراکرم ص فرمود:
اللهم احینی مسکینا،
خدایا من اگر زنده ام‌ مسکین باشم، فقیر باشم،
و امتنی مسکینا،
واگر بمیرم هم مسکین بمیرم،
و احشرنی فی زمره المساکین
ودر قیامت هم مرا با انسانهای فقیر محشور کن.

⏪ نتیجه گیری:
حقيقت اين است كه هم غنا مى تواند خوب يا بد باشد و هم فقر، هركدام در مرحله اى وضع خاصى به خود مى گيرد.
اگر غناسبب بى نيازى و آمادگى براى انجام كارهاى خير و اجراى عدالت وپيشرفت اهداف الهى گردد، بهترين وسيله است و اگر سبب طغيان و فساد در ارض و دنياپرستى و هوسبازى و بى خبرى از خدا و غفلت از آخرت گردد بدترين وسيله است.
به عكس، فقر هرگاه به معناى ساده زيستن، بى اعتنايى به دنيا و ترك وابستگى ها و قناعت به كفاف و عفاف باشد بهترين افتخار است. اما اگر سبب وابستگى به اين و آن و آلودگى به انواع گناهان و سوءظن به خدا و دور ماندن از اطاعت گردد مايه بدبختى و گرفتارى در دنيا و آخرت است

↕️ فقر اگر خود خواسته باشد و بر اثر کم کاری و ندانم کاری روی داده باشد نمیتواند مورد افتخار باشد و در ذیل زهد نیز نمیگنجد. انسان باید اهل کار و تلاش باشد و برای به دست آوردن حد کفاف از هیچ کاری فروگذار نکند.

🔻نکته۲:
راهکار نجات از فقر استغفار و اعوذ بالله گفتن است.
وَ قَالَ (علیه السلام) لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ: يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ
امیر المومنین به پسرش محمدبن‌حنفیه فرمود: من از فقر تو میترسم، به خدا پناه ببر از آن .

♻️مرحوم قطب راوندی می فرماید:
اَمَرَ محمد بن الحنفیه ابنه ان یستعیذ بالله من الفقر بکثرةِ الاستغفار
امیر المومنین پسرش محمد بن حنفیه را امر کرده است به کثرت استغفار.
به تعبیر قرآن:
《و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض؛ اعراف – ۹۶》
اگر مردم شهر وبادیه ایمان بیاورند وتقوا پیشه کننداز زمین وآسمان برکت میریزد

❇️پیامبر فرمود:
أَكْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ فَإِنَّهُ يَجْلِبُ الرِّزْقَ
زياد استغفار کنيد که استغفار سبب جلب روزي است.

❇️درخطبه ۱۴۳ آمده است:
وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الِاسْتِغْفَارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ
خداوند سبحان استغفار از گناه را، سبب فزونى رزق قرار داده است.

🔻نکته ۳:
فقر محدود به فقر مالی نیست، فقر معنوی ومعرفتی هم داریم و انواع فقر این سه آفت را دارند.
مرحوم کمره ای فرمود:
الْفَقْرَ هُوَ الحاجةُ الماسّه بالانسان لِفَقْدِ مَا یحتاج الیه فی أَمَرَ دینِه أَوْ دنیاه أَوْ هُما معاً
فقر گاهی دینی و معارفی است و گاهی دنیایی و مادی و حقیقت فقر یعنی نداشتن چیزی که انسان به آن محتاج است).
وَ یجب معالجته بِالْجُهْدِ المداوم وَ تحصیل الْمَعَارِفِ ، وَ التَّخَلُّقِ بالاخلاق الفاضله یدفع فَقْرُ الاخره کما انَّ الِاشْتِغَالِ بالکسب فی شتی فنونِه یدفع فَقْرُ الدنیا
باید با تلاش و کوشش دنبال برطرف کردن فقر معنوی و مادی بود و سزاوار نیست انسان بدون تلاش باشد.

⏪فقر معنوی و معارفی هم سه آفت دارد:
۱. بی دینی به دنبال دارد
۲. عقل انسان را از بین میبرد
۳. دشمنی مومنین و خدا را به دنبال دارد

✅️نهج البلاغه خوانی تلاش برای برطرف کردن فقر معنوی و معارفی است.

اللهم احیتی حیاهَ محمدِ وآل محمد