💠وَ قَالَ (عليه السلام):
امام علی علیه السلام میفرمایند:
💠لَا تَسْأَلْ عَمَّا لَا يَكُونُ، فَفِي الَّذِي قَدْ كَانَ لَكَ شُغُلٌ
از آنچه هنوز رخ نداده، سوال نکن، زیرا آن اموری که اتفاق افتاده براى مشغول ساختن تو كافى است.

✅پرسیدن، کار بسیار به جا و پسندیده ای است:

سؤال كردن كليد گنجينه علم و دانش است به همين دليل در قرآن مجيد و روايات اسلامى كراراً به آن دستور داده شده است و حتى حيا كردن از سؤال درباره امورى كه مربوط به سرنوشت انسان در دين و دنياست به عنوان حياء حمق _حياء احمقانه_ شمرده شده است.

🔺پیامبر صلی الله علیه و آله میفرماید:
السُّؤالُ نِصفُ العلم
پرسيدن، نيمى از دانش است.

🔺در غرر الحکم از وجود نازنین حضرت روایت شده:
القُلوبُ أقفالٌ مَفاتِحُها السُّـؤالُ
دلها ، قفلهايى هستند كه كليدهاى آنها پرسيدن است.

🔺در خطبه ۱۸۹ حضرت اصحاب را تشویق میکند به پرسشگری:
سَلُوني قَبلَ أن تَفقِدُوني؛ فَلأََنا بِطُرُقِ السماءِ أعلَمُ منّي بِطُرُقِ الأرضِ
از من بپرسيد پيش از آن كه از دستم دهيد ؛ زيرا من به راههاى آسمان ، داناتر از راههاى زمينم.

❎کجا نباید سوال پرسید:
در کنار اهمیت “پرسش”، در دسته ای دیگر از آیات و روایات در مورد”سوال نپرسیدن”مباحثی مطرح شده است.
❌کجا نباید سوال پرسید؟

🔺قرآن کریم میفرماید:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ
ای اهل ایمان! از احکام و معارفی [که شریعت اسلام از بیان آنها خودداری می کند و خدا هم به خاطر آسان گرفتن بر بندگانْ نهی و امری نسبت به آنها ندارد] مپرسید؛ که اگر برای شما آشکار شود، غمگینتان کند.

✍️به طور خاص امیرالمومنین یکی از مصادیق این آیه را در نهج البلاغه، بحث از اتفاقاتی که در آینده بنا بود سر جامعه اسلامی بیاید _مانند سقیفه_ بیان میکند.

🔺حضرت در خطبه ۵ می‌فرماید:
فَإِنْ أَقُلْ يَقُولُوا حَرَصَ عَلَى الْمُلْكِ وَ إِنْ أَسْكُتْ يَقُولُوا جَزِعَ مِنَ الْمَوْتِ! هَيْهَاتَ، بَعْدَ اللَّتَيَّا وَ الَّتِي، وَ اللَّهِ لَابْنُ أَبِي طَالِبٍ آنَسُ بِالْمَوْتِ مِنَ الطِّفْلِ بِثَدْيِ أُمِّه
اگر درباره خلافت و شايستگي هايم و وضعيّت پيامبر در اين زمينه نسبت به من سخن بگويم مى گويند: او نسبت به حکومت بر مردم حريص است! و اگر سکوت کنم مى گويند: از مرگ مى ترسد! عجيب است بعد از آن همه حوادث گوناگون آن همه رشادتهايى که غزوات اسلامى از من ديده يا شنيده اند چگونه ممکن است مرا به ترس از مرگ نسبت دهند. به خدا سوگند انس و علاقه فرزند ابوطالب به مرگ و شهادت از علاقه طفل شيرخوار به پستان مادرش بيشتر است!
بَلِ انْدَمَجْتُ عَلَى مَكْنُونِ عِلْمٍ لَوْ بُحْتُ بِهِ لَاضْطَرَبْتُمْ اضْطِرَابَ الْأَرْشِيَةِ فِي الطَّوِيِّ الْبَعِيدَة
من اگر سکوت مى کنم به خاطر آن است که اسرارى در درون دارم که اگر آنها را اظهار کنم شما همچون طنابها در چاه هاى عميق به لرزه در مى آييد!

✍️ نباید مردم از اموری سوال کنند که اگر برای آنها آشکار شد به اضرار و اضطراب می افتند.

🔺در حکمت ۳۲۰ آمده:
وَ قَالَ علیه السلام لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مُعْضِلَةٍ: سَلْ تَفَقُّهاً، وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً
شخصى در مورد مسئله پيچيده اى سؤال كرد، حضرت فرمود: براى فهميدن بپرس، نه براى آزار دادن.

✍️سوال باید برای فهم باشد نه برای اذیت دیگران

🔺 حضرت درغرر الحکم فرمود:
سَل عَمّا یَعنیکَ ، و دَع ما لا یَعنیکَ
از آنچه به کارت می آید و مربوط به توست بپرس، و آنچه را به کارت نمی آید را رها کن.

✳️معانی مختلف حکمت ۳۶۴:

با توجه به لفظ ” تَسئَل” و لفظ ” لا یَکون” دو معنای کلی برای این حکمت قابل بیان است.

1⃣ سوال به معنای پرسش باشد:

لا تَسْأَلْ عَمَّا لَا يَكُونُ، فَفِي الَّذِي قَدْ كَانَ لَكَ شُغُلٌ.
از آن چیزی که هنوز رخ نداده یا اصلا امکان وقوع ندارد سوال نکن، زیرا آن چیزی که اتفاق افتاده برای مشغولیت تو کافی است.

حضرت میفرماید از پرسیدن سوالاتی که فقط جنبه ی سرگرمی و کنجکاوی دارند _و در عالم خارج تا الان رخ نداده_ و هیچ تاثیر عملی در زندگی ندارند بپرهیزید.

از پرسیدن اموری که اصلا امکان وقوع در عالم ندارد، پرسش نکنید؛ شما وقتتان را صرف امور مهمی کنید که خدا از شما طلب کرده است.

شما نیازمند دانستن امور بسیار مهم و ضروری هستید که مشغولیت های بی جا، شما را از مقصود اصلی باز میدارد.

❇️سؤال بايد درباره امورى باشد كه مربوط به حيات مادى يا معنوى انسان است و امورى كه امكان تحقق در آن تصور شود. اما اگر كسى خود را به سؤالاتى درباره امور غير ممكن يا بسيار نادر مشغول كند، از مسائل مهم زندگى بازمى ماند.

✳️نمونه هایی از سوالاتی که فقط مانع از رسیدن به سوالات اساسی میشود:

👈 بعضى سؤال مى كنند كه اگر انسان با جن ازدواج كند فرزندانى كه از آن ها متولد مى شوند چگونه اند و چه احكامى دارند؟
👈يا اگر از آميزش انسان با حيوان بچه اى متولد شود آن بچه مشمول چه احكامى است؟
👈گاه سؤال درباره امور ممكن است اما امورى كه هيچ تأثيرى در زندگى مادى و معنوى ما ندارد، مثلاً سؤال مى كنند ابعاد كشتى نوح(عليه السلام) از نظر طول و عرض چقدر بود؟ حيواناتى كه آن حضرت در كشتى با خود سوار كرد كدام يك از حيوانات بودند؟
👈 آیا امام زمان همسر و فرزند دارد؟! اگر همسر دارد آیا او میداند که این شخص امام زمان است یا نه؟ امام و خانواده در کجای زمین زندگی نیکنند؟
👈 يا سؤالى كه معروف است اشعث بن قيس از امام اميرمؤمنان على(عليه السلام) كرد و گفت: تعداد موهاى سر من چقدر است؟ كه حضرت جواب كوبنده اى به او داد.
👈یا به تعبیر مرحوم ابن میثم بحرانی: انسان نباید در مورد میزان رزق و روزی از خدا سوال کند، که خدایا چقدر میخواهی روزی من کنی؛ این سوال نادرست است. باید انسان از تکالیف و وظایف و آنچه به دوش او گذاشته شده است سوال کند.

✍️اين در حالى است كه انسان مجهولات بسيارى دارد كه رسيدن به پاسخ آن ها در سرنوشت او بسيار مؤثر است و اگر تمام اوقات فراغت خود را صرف يافتن پاسخ آن ها كند چه بسا موفق به همه آن ها نشود. آيا در چنين شرايطى عقل اجازه مى دهد كه انسان به سراغ سؤال درباره امور غير ممكن برود و از آنچه ممكن است و در زندگى او مؤثر مى باشد صرف نظر كند؟

2⃣ سوال به معنای درخواست و طلب باشد:

💠لا تَسْأَلْ عَمَّا لَا يَكُونُ، فَفِي الَّذِي قَدْ كَانَ لَكَ شُغُلٌ.
در مورد آن چیزی که هنوز رخ نداده یا اصلا امکان وقوع ندارد درخواست و طلب نکنید، زیرا آن چیزی که اتفاق افتاده برای مشغولیت تو کافی است.

✅با توجه به این معنا؛ حضرت در صدد بیان این مطالب است که دعاهای شما باید در جهت وظایفی باشد که خدا به عهده ی شما گذاشته است. چه بسا انسان برای برای اموری دعا کند که از اهمیت کمتری برخوردار باشند یا اصلا آن امور قابل انجام نباشند.

🔺حکمت ۹۳:
لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفِتْنَةِ، لِأَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ
هيچ كسی از شما نگويد خداوندا! به تو پناه مى برم از اين كه مرا امتحان كنى، زيرا هيچ كسی نيست مگر اين كه امتحانى دارد؛
وَ لَكِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْيَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ
ولى اگر كسى مى خواهد به خدا پناه برد و دعا كند، از آزمون هاى گمراه كننده به خدا پناه برد.

✍️ آزمایش نشدن، امری محال و نشد است. حضرت میفرماید برای امر نشد دعا نکن. تو در امتحانات و آزمایشات مشغله هایی داری که باید خودت را آماده کنی برای آن.

👈دعا برای پیر نشدن جوانان، دعا برای حیات دائمی و نمردن، دعا برای متناسب نبودن اعمال و جزای الهی از اموری هستند که محال اند و حضرت میفرماید برای اینها دعا نکنید.

✍️ دعا کنید از جوانی بهره ببرید، مشغولیت به وظایف جوانی داشته باشید.

✍️ دعا کنید عمر شما در مسیر عبادت باشد ؛ مشغول وظیفه باشید و عمرتان ختم به سعادت شود.

✍️دعا کنید اعمال صالح از شما صادر شود و مشغول طاعت باشید وگرنه خداوند عادل است و تناسب عمل و جزا در قیامت قطعی است.

✅نکته:
طبیعی است که انسان برای اموری دعا میکند که الان در دسترسش نیستند.

_زیرا چیزی که الان موجود است دعا برای به دست آوردن نمیخواهد؛ هرچند دعا برای استمرارش لازم است.

اینکه حضرت فرمود در مورد آن چیزی که هنوز رخ نداده دعا نکنید، مقصود اموری است که به انسان مربوط نیست یا در اولویت های مهم انسان نیست. این دعا باعث دور شدن از اهداف عالیه میشود.

‌✅نکته اول:
باید به امور مهمِ نزدیک پرداخت:

🔺شیخ محمد عبده در شرح این کلام میگوید:
لَا تَتَمَنَّ مِنَ الأُمُورِ بَعِيدَهَا، فَكَفَاكَ مِنْ قَرِيبِهَا مَا يَشْغَلُكَ
از طلب کردن و آرزو کردن چیزهای دور دست بپرهیز، چرا که همان چیزهای نزدیک به اندازه‌ای که تو را مشغول می‌کنند کافی هستند.

✍️ انسان عمر اندکی دارد، ظرفیت اندکی دارد و استعداد اندکی دارد؛ اگر این عمر و ظرفیت و استعداد را در خدمت آن چیزهایی که کلا وجود ندارند یا خیلی بعید هستند به کار بگیرد؛ از پرداختن به امور مهم و جدی باز میماند و این همان خسارت است.

_چه در مورد سوال کردن؛ چه در مورد دعا کردن سراغ اموری برویم که واقعی هستند و دردی از دردهای ما را برآورده میکنند. اگر در مسیر تخیلات و توهمات و امور نشدنی بیفتیم، اینها دریای بیکرانی هستند که انتها ندارند .

✅نکته دوم:
حکمت ۳۶۴ و عمل نشدن به آن تا امروز:
با اینکه امیرالمومنین همه را توصیه فرمودنه اند به “علوم سودمند” ، ” علوم واقعی” و “علوم کاربردی” ولی متاسفانه هنوز هم که هنوز از مراکز علمی چه در سطوح پایین که مدارس اند چه در سطوح عالی که حوزه و دانشگاه هستند؛ دچار علوم غیر سودمند، غیر واقعی، غیر کاربردی هستند.

نشانه ی این مطلب نیز آنکه محصل و دانش آموز بعد از اتمام سال تحصیلی کتابها را تکه پاره میکند و به آسمان پخش میکند.

دانشجو بعد از گرفتن مدرک و رسیدنت به بالاترین مدارج؛ تخصص ندارد، مهارت ندارد ؛ توان انجام کار ندارد. مدرک زیر بغل است ولی بیکار است.
طلبه و روحانی عمامه به سر است، ولی توان مواجهه با سوالات دینی مردم را ندارد. برخی مسائل را کلا نشنیده و از آن بیکانه است، برخی مسائل را شنیده ولی به خاطر پرداختن به مسائل جانبی در زمان تحصیل، علمیّت پاسخگویی به آن را ندارد.
آیت الله مطهری رحمت الله علیه می‌فرمود به خاطر مسائل اقتصادی مجبور به ترک قم و تدریس در دانشگاه های تهران شدم و وقتی وارد دانشگاه شدم دیدم بسیاری از مطالبی که در حوزه خوانده ام به درد ارتباط با جوانان دانشجو نمی‌خورد همه را کنار گذاشتم و از اول و با نگرش جدید به برداشت و تولید محتوا پرداختم.

✍️ رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان خطاب به وزیر علوم وقت فرمودند کاری کنید که مقالات و پایان نامه ها؛ دردی از دردهای جامعه دوا کند. پاسخ به نیازهای جامعه باشد.

_هر یک از ما هم باید در خانواده و ارتباطات به دنبال علم سودمند و مفید باشیم ، مثل همین نهج البلاغه که علمی سودمند است و بسیار کاربردی است.

‌✅نکته سوم:
سوال فرعی و غیر مهم، انسان را از رسیدن به حقایق باز میدارد:

در خطبه شقشقیه امیرالمومنین مهمترین مسائل را در مورد دوران بعد از رحلت رسول الله بیان میکند. در مورد ظلم های خلفا، شیوه ی حکومت داری خلفا، غصب خلافت و…
در اوج بحث که امیرالمومنین در حال بیان نکاتی اساسی است:
أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ.
آگاه باشيد! به خدايى که دانه را شکافته و انسان را آفريده، سوگند! اگر به خاطر حضور حاضران و توده هاى مشتاق بيعت کننده و اتمام حجّت بر من به خاطر وجود يار و ياور، نبود و نيز به خاطر عهد و پيمانى که خداوند از دانشمندان و علماى (هر امّت) گرفته که: «در برابر پرخورى ستمگر و گرسنگى ستمديده و مظلوم سکوت نکنند!»، مهار شتر خلافت را بر پشتش مى افکندم و رهايش مى نمودم و آخرينش را به همان جام اوّلينش سيراب مى کردم و در آن هنگام در مى يافتيد که ارزش اين دنياى شما با همه زرق و برقش که براى آن سر و دست مى شکنيد در نظر من از آب بينى يک بز کمتر است.

قَالُوا: وَ قَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ السَّوَادِ عِنْدَ بُلُوغِهِ إِلَى هَذَا الْمَوْضِعِ مِنْ خُطْبَتِهِ فَنَاوَلَهُ كِتَاباً قِيلَ إِنَّ فِيهِ مَسَائِلَ كَانَ يُرِيدُ الْإِجَابَةَ عَنْهَا فَأَقْبَلَ يَنْظُرُ فِيهِ.
بعضى گفته اند هنگامى که کلام اميرمؤمنان به اين جا رسيد مردى از «اهل عراق» برخاست و نامه اى به دست آن حضرت داد گفته شده که در آن نامه سؤالاتى بود که تقاضاى جواب آنها را داشت. على عليه السلام مشغول مطالعه آن نامه شد.

ابن میثم بحرانی در شرح خطبه ۳ میفرماید در برخی از نقل ها، محتوای نامه ای که به حضرت داده شده است، آمده:
👈 جاندارى که از شکم جاندار ديگرى خارج شد و فرزند او نبود چه بود؟
امام فرمود: حضرت «يونس(عليه السلام)» بود که از شکم ماهى خارج شد.
👈چيزى که کمش مباح و زيادش حرام بود چه بود؟
فرمود: «نهر طالوت» بود که لشکريانش تنها مجاز بودند کمى از آب آن بنوشند.
👈کدام «عبادت» است که اگر کسى آن را به جا آورد عقوبت دارد و اگر به جا نياورد بازهم عقوبت دارد؟
فرمود: «نماز در حال مستى».
👈کدام پرنده است که نه جوجه اى و نه مادرى داشته است؟
فرمود: پرنده اى است که به دست «عيسى» به اذن خدا آفريده شده است و….

فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهِ قَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لَوِ اطَّرَدَتْ خُطْبَتُكَ مِنْ حَيْثُ أَفْضَيْتَ. فَقَالَ هَيْهَاتَ يَا ابْنَ عَبَّاسٍ تِلْكَ شِقْشِقَةٌ هَدَرَتْ ثُمَّ قَرَّتْ.
و هنگامى که از خواندن آن فراغت يافت «ابن عباس» عرض کرد: «اى اميرمؤمنان چه خوب بود خطبه را از آن جا که رها فرموديد ادامه مى داديد»! امام عليه السلام در پاسخ او فرمود: هيهات اى ابن عباس! اين سوز درونى بود که زبانه کشيد و سپس آرام گرفت و فرو نشست و ديگر مايل به ادامه آن نيستم.
قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَوَاللَّهِ مَا أَسَفْتُ عَلَى كَلَامٍ قَطُّ كَأَسَفِي عَلَى هَذَا الْكَلَامِ أَلَّا يَكُونَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) بَلَغَ مِنْهُ حَيْثُ أَرَاد.
«ابن عباس» مى گويد: به خدا سوگند من هيچ گاه بر سخنى همچون اين سخن _خطبه ناتمام شقشقيّه_ تأسف نخوردم که على عليه السلام آن را تا به آن جا که مى خواست برسد ادامه نداد.
✍️سوالی که این شخص پرسید مانع ادامه یافتن سخنان حضرت شد ، سخنانی که اگر ادامه پیدا می‌کرد بسیار برای امروز ما مفید بود و سوالات نا به جای این فرد چه نفوذی خلفا بود یا نادانی که وقت نشناسی کرد در هر صورت مانع ادامه سخنان امام شد.

❇️خلاصه حکمت ۳۶۴:
👈از آن چیزی که هنوز رخ نداده یا اصلا امکان وقوع ندارد سوال نکن، زیرا آن چیزی که اتفاق افتاده برای مشغولیت تو کافی است.

👈در مورد آن چیزی که هنوز رخ نداده یا اصلا امکان وقوع ندارد درخواست و طلب نکنید، زیرا آن چیزی که اتفاق افتاده برای مشغولیت تو کافی است.