💠وَ قَالَ (عليه السلام): الْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ
امام علی علیه السلام فكر، آينه شفاف و درخشنده اى است؛
💠 وَ الِاعْتِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ
و حوادث عبرت انگيز، بيم دهنده و نصيحت كننده است؛
💠 وَ كَفَى أَدَباً لِنَفْسِكَ، تَجَنُّبُكَ مَا كَرِهْتَهُ لِغَيْرِكَ
و براى ادب آموزى خويشتن همين بس كه از آنچه براى ديگران ناخوش مى دارى بپرهيزى.

✅️این حکمت، سه نکته دارد👇

💠الْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ
فكر، آينه شفاف و درخشنده اى است.

_این جمله عینا و بدون هیچ تغییری در حکمت ۵ نهج البلاغه نیز آمده است.

✅حقیقت فکر، حرکت از مجهول و پیمودن راهی عالمانه تا رسیدن به نتیجه و مقصود است.

حضرت فکر را به آینه‌ی شفافی تشبیه میکند که هر کسی و چیزی جلوی آن بایستد، آن را به طور کامل و واضح، با همه زیبایی‌ها و زشتی‌هایش نشان میدهد.

فکر آن قوه ای است که صورت واقعی همه چیز را به ما نشان میدهد و به ما اجازه میدهد به درستی ببینیم و تصمیم بگیریم، عاقبت امور را بسنجیم و زندگی بهتری داشته باشیم.

👈نکته:
همانگونه که آینه اگر کدر و آلوده باشد، نمیتواند تصویر واضح و شفافی به انسان نشان دهد، فکر نیز اگر آلوده و کدر باشد نمیتواند نتیجه تصمیمات را به درستی به انسان نشان دهد.

✅️فکر آئینه ی عاقبت به خیری است.

🔺امیرالمومنین(ع) در روایتی فرمود:
إِذَا قَدَّمْتَ الْفِكْرَ فِى أَفْعَالِكَ حَسُنَتْ عَوَاقِبُكَ فِى كُلِّ أَمْر
اگر كارهاى خود را با فكر آغاز كنى پايان تمام كارهاى تو خوب خواهد بود.

✅️ذلت و گرفتاری و هلاکت، ثمره نگاه نکردن در آئینه فکر است:

🔺امیرالمومنین فرمود:
ما ذَلَّ مَن أحسَنَ الفِكْرَ
كسى كه خوب بينديشد هرگز ذليل نمى شود.

✍️ ذلت و شکست به خاطر درست ندیدن عاقبت و سرانجام کار است.

‌✅️پدر و مادرِ همه خیرها، تفکر است.

🔺 امام مجتبى (ع) فرمود:
أوصيكم بتقوى الله و إدامةِ التفكّرِ فإنّ التّفَكّر أبو كُلِّ خير و أُمِّه
شما را به تقواى الهى و تداوم تفكر توصيه مى كنم زيرا فكر كردن، پدر و مادر همه نيكى هاست.

✅️فکر باید قیامت ساز باشد:

📚در کافی شریف روایت است که راوی میگوید:
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَمَّا يَرْوِي اَلنَّاسُ أَنَّ تَفَكُّرَ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ قِيَامِ لَيْلَةٍ قُلْتُ كَيْفَ يَتَفَكَّرُ
از امام صادق عليه السّلام پرسيدم: اين كه مردم روايت می‌‌كنند كه يك ساعت تفكّر از يك شب عبادت بهتر است، چگونه بينديشند؟
قَالَ يَمُرُّ بِالْخَرِبَةِ أَوْ بِالدَّارِ فَيَقُولُ أَيْنَ سَاكِنُوكِ أَيْنَ بَانُوكِ مَا بَالُكِ لاَ تَتَكَلَّمِينَ
فرمود:از ويرانه‌ای‌ می‌‌گذرد و بگويد:كجايند كسانی‌‌كه در تو سكونت داشتند؟كجايند آنها كه تو را ساختند؟چه شده است تو را كه سخن نمی‌‌گوئی‌‌؟

💠 الْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ

(برای این جمله معنای دیگری نیز میتوان بیان کرد:)

✅️افکار و خیالات و خطورات انسان آینه ای گویاست که شخصیت حقیقی او را نشان میدهد.

کسی که مدام در فکرش خیانت و حق خوری و ظلم و ناسزا و… میچرخد؛ نشان میدهد باطن و درون او همین گونه است. باید ذهنش را مدیریت کند و کنترل خطورات را به دست بگیرد.

🔺علامه مصباح یزدی میفرمود:
برای کنترل تخیلات و خطورات ؛ در ذهنتان با امام زمان زیاد حرف بزنید.

✅جمله دوم👇

💠وَ الِاعْتِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ
و عبرت‌گرفتن از حوادث عبرت انگيز، بيم دهنده و نصيحت كننده است.

👈 ارتباط جمله ی اول و دوم

اگر فکر شفاف باشد، آینده نگر و آینده بین باشد، یکی از ثمراتش رسیدن به اعتبار و عبرت است.

فکر میخواهد به نتیجه برسد و مجهولات برایش آشکار شود، یکی از راه های رسیدن به نتیجه؛ درس گرفتن از تاریخ و عبرت هاست.

🔺به گفته شاعر:
إِذَا المَرءُ كَانَتْ لَهُ فِكْرَةٌ *** فَفِي كُلِّ شَيْءٍ لَهُ عِبْرَةٌ
هرگاه انسان دارای اندیشه باشد ، در هر چیزی برای او پند و عبرتی است.

✍️ لذا حضرت در دومین جمله، به بحث عبرت گیری اشاره میفرماید.

✅️عبرت‌ها بشیر و نذیر اند:

منذِر به معنای ترساننده و ناصح به معنای دلسوز و بشارت دهنده است.

هر حادثه و عبرتی که در تاریخ یا برای خود شخص اتفاق می‌افتد، همزمان یک هشدار دارد و یک تشویق.

هشدار به اینکه اگر شما هم بخواهید مسیر فرعون‌ها را بروید، نتیجه‌ی کار همین است که دیدید.

و بشارت به اینکه اگر شما خلاف فرعون‌ها عمل کنید و در مسیر مومنان به موسی باشید، سرانجام نجات است و رهایی.

‌✅️غرض از عبرتها، به فکر افتادن است:

📚قرآن کریم در آيه 176 سوره اعراف مى فرمايد:
فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يتَفَكَّرُون
اين داستان ها را براى آنها بازگو كن، شايد بينديشند وبيدار شوند.

❇️امیر المومنین در غررالحکم فرمود:
کَسبُ العَقل اَلاعِتِبار وَالاِستِظهار
دستاوردعقل پند آموختن وقوی شدن است .
✍️کار عقل آن است که به عبرتهای تاریخ نگاه کند خودش را تقویت کند.
وَ کَسبُ الجَهلِ اَلغَفلَةُ وَالاِغتِرار
ودستاورد جهل غافل شدن وفریب خوردن است.

✅️تفاوت عقل و جهل در عبرت گیری است:
🔺امیر المومنین در حکمت ۱۸۲ عبرتهای عجیبی می فرماید:
(حضرت در این خطبه دو عبرت مهم مطرح میکند که برای همه ما درس آموز است، انذار و تبشیر دارد. )

1⃣ از مرگ سلیمان عبرت بگیرید:

أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي أَلْبَسَكُمُ الرِّيَاشَ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمُ الْمَعَاشَ؛ فَلَوْ أَنَّ أَحَداً يَجِدُ إِلَى الْبَقَاءِ سُلَّماً أَوْ لِدَفْعِ الْمَوْتِ سَبِيلًا، لَكَانَ ذَلِكَ سُلَيْمَانَ بْنَ دَاوُدَ (علیه السلام) الَّذِي سُخِّرَ لَهُ مُلْكُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مَعَ النُّبُوَّةِ وَ عَظِيمِ الزُّلْفَةِ، فَلَمَّا اسْتَوْفَى طُعْمَتَهُ وَ اسْتَكْمَلَ مُدَّتَهُ، رَمَتْهُ قِسِيُّ الْفَنَاءِ بِنِبَالِ الْمَوْتِ وَ أَصْبَحَتِ الدِّيَارُ مِنْهُ خَالِيَةً وَ الْمَسَاكِنُ مُعَطَّلَةً وَ وَرِثَهَا قَوْمٌ آخَرُونَ
اى بندگان خدا ! شما را به تقوا و پرهيزگارى در برابر خداوند سفارش مى کنم; همان خدايى که لباسهاى فاخر به شما پوشانيد و وسايل زندگى را به فراوانى در اختيارتان قرار داد هشيار باشيد دنيا شما را نفريبد چرا که هرگز پايدار نيست اگر کسى راهى به سوى بقا و جاودانگى يا جلوگيرى از مرگ پيدا مى کرد چنين کسى به يقين سليمان بن داود بود. همان کس که خداوند حکومت جن و انس را افزون بر نبوّت و قرب پروردگار مسخّر وى ساخت; ولى آن گاه که آخرين روزى اش را برگرفت و مدّت زندگانى اش پايان يافت، کمانهاى فنا تيرهاى مرگ را به سوى او پرتاب کردند و دار و ديار از او خالى گشت، مسکنها و قصرهاى او بى صاحب ماند و گروهى ديگر، آن را به ارث بردند.

👈 انذار این عبرت آن است که مرگ به سراغ همه می آید و جاودانگی در دنیا بی معناست حتی برای انبیاء.

👈تبشیر این عبرت آن است که میتوانید مانند سلیمان با قدرت و حکومت و ثروت، طوری زندگی کنید که سر انجامتان بهشتی و جاودانگی ابدی باشد.

2⃣ از سرگذشت جباران گذشته عبرت بگیرید:

وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْقُرُونِ السَّالِفَةِ لَعِبْرَةً، أَيْنَ الْعَمَالِقَةُ وَ أَبْنَاءُ الْعَمَالِقَةِ؟ أَيْنَ الْفَرَاعِنَةُ وَ أَبْنَاءُ الْفَرَاعِنَةِ؟ أَيْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِينَ قَتَلُوا النَّبِيِّينَ وَ أَطْفَئُوا سُنَنَ الْمُرْسَلِينَ وَ أَحْيَوْا سُنَنَ الْجَبَّارِينَ؟ أَيْنَ الَّذِينَ سَارُوا بِالْجُيُوشِ وَ هَزَمُوا [الْأُلُوفَ] بِالْأُلُوفِ وَ عَسْكَرُوا الْعَسَاكِرَ وَ مَدَّنُوا الْمَدَائِنَ
آرى در قرون گذشته براى شما درسهاى عبرت فراوانى است. کجا هستند «عمالقه» و فرزندان «عمالقه؟!» کجايند فرعونها و فرزندانشان؟ و کجا هستند صاحبان شهرهاى رسّ; همانها که پيامبران را کشتند و چراغ پرفروغ سنّتهاى فرستادگان خدا را خاموش کردند و سنّتهاى جباران را زنده ساختند؟ کجايند آنها که با لشکرهاى گران به راه افتادند و هزاران نفر را شکست دادند و متوارى ساختند; همانها که سپاهيان فراوان گرد آوردند و شهرهاى بسيار بنا نهادند.

👈 انذار این عبرت آن است که مواظب باشید، گردن کلفت تر ها و قدرت مندترهایی از شما در عالم بودند که وقتی بیراهه رفتند خداوند آنها را نابود کرد.

👈تبشیر این عبرت آن است که مومنین نباید به خود ترس و دلهره و نگرانی راه دهند زیرا هر چه دشمن بزرگ باشد، خدا از آنها بزرگ تر است و سرانجام پیروزی با مومنین است و شکست با دشمنان.

‌✅جمله سوم👇

💠وَ كَفَى أَدَباً لِنَفْسِكَ، تَجَنُّبُكَ مَا كَرِهْتَهُ لِغَيْرِكَ
و براى ادب آموزى خويشتن همين بس كه از آنچه براى ديگران ناخوش مى دارى بپرهيزى

✅️ارتباط جمله دوم و سوم

عبرت یعنی دیدن سرانجام کار دیگران، اگر کسی اهل “نگاه عبرت بین” باشد به خوبی میتواند نقاط ضعف دیگران را استخراج کند، حالا که عیوب و زشتی ها معلوم شد؛ خود او باید دست به کار شود و عیوبش را برطرف کند.

✅️برهان منطقی برای برطرف کردن عیوب

امیرالمومنین گویا با تشکیل یک برهان، در صدد اصلاح انسان است.

1⃣هيچ انسانى به كمال نمى رسد مگر اين كه در اصلاح عيوب خويش بكوشد.

2⃣ شناخت عيوب خویش غالباً مشكل است. زیرا انسان بر اثر حب ذات نه تنها عيب خود را نمى بيند بلكه ممكن است آن را نشانه حسن بشمارد.

3⃣انسان نوعا در برابر ديگران به خاطر نداشتن حب ذات; عيوب آن ها را با تمام ريزه كارى ها مى بيند و گاه زبان به انتقاد از اين و آن مى گشايد.

👈نتیجه:
بهترين و عاقلانه ترين راه براى شناخت عيوب خويشتن اين است كه انسان آنچه را براى ديگران عيب مى شمرد از خود دور سازد و “ديگران را مقياس و معيار براى سنجش حال خويشتن قرار دهد”

✅️زشت ندانستن عیوب دیگران برای خود، حماقت است:
🔺در حكمت ۳۴۹ فرمود:
وَ مَنْ نَظَرَ فِى عُيوبِ النَّاسِ فَأَنْكَرَهَا ثُمَّ رَضِيهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِكَ الاَْحْمَقُ بِعَينِه
اگر کسی به عیوب دیگران نگاه کندو ان را بد دانست ولی خودش آن کار را کرد وراضی به آن بود این خودِ احمق است.

🔺حضرت در حکمت ۳۵۳فرمود:
أَكْبَرُ اَلْعَيْبِ أَنْ تَعِيبَ مَا فِيكَ مِثْلُهُ
بدترین عیب آن است که از دیگران ایراد می‌گیری ولی برای خودت که می رسد پرده پوشی و تسامح میکنی.

🔺ابن ابی الحدید میگوید:

وَ قَالَ بَعْضُ الحُكَمَاءِ: إِذَا أَحْبَبْتَ أَخْلَاقَ امْرِئٍ فَكُنْهُ
و برخی از حکیمان گفته‌اند: اگر اخلاق شخصی را دوست داشتی، مانند او باش،
وَ إِنْ أَبْغَضْتَهَا فَلَا تَكُنْهُ
و اگر ناپسند شمردی، مانند او نباش.

🔺مرحوم علامه شوشتری می فرمود:
كَتَبَ بَعْضُ الكُتَّابِ إِلَى بَعْضِ المُلُوكِ: تَضْرِبُ النَّاسَ بِالمِهَنَّدِ حَتَّى يَضِيعُوا عَلَى غَدْرِهِمْ
یکی از نویسندگان به یکی از پادشاهان نوشت: مردم را با شمشیر تیز مجازات می‌کنی تا مبادا به تو خیانت کنند،
وَ تَنسَى الوَفَاءَ
اما وفاداری را فراموش کرده‌ای و خود خیانت میکنی؟

✍️ عیب گرفتن به پادشاه برای رفتار دوگانه ی اوست، اگر بی وفایی بد است برای همه بد است. نه اینکه دیگران بی وفایی کنند و مجازات شوند و تو بی وفایی کنی و هیچ مهم نباشد.

‌✅نکاتی در مورد حکمت ۳۶۵:

👈نکته ۱:
حبّ ذات،
برکات و آفات حب ذات:
خداوند در انسان غريزه اى آفريده كه براى حفظ و صيانت او و رسيدن به كمالاتش نقش بسيار مهمى دارد،

❇️ و به يك معنا از مهمترين مواهب الهى است و آن اين كه انسان خود را دوست مى دارد و به همين دليل به سراغ اطاعت فرمان خدا و پرهيز از گناه مى رود،
تا به كمال معنوى برسد و از پاداش هاى الهى در قيامت بهره مند شود،
و از عذاب و كيفر او در امان بماند.

❇️ انسان به دنبال علم و دانش مى رود و انگيزه اصلى او حب ذات است چراكه علم را كمال خويشتن مى بيند. براى رسيدن به مواهب مادى و پيشرفت در امور اقتصادى تلاش مى كند زيرا آن ها را ابزارى براى كمال مادى يا معنوى خود مى بيند.

❇️ اگر انسان ها از كشور خويش دفاع مى كنند، همسر و فرزند خود را دوست دارند، براى حفظ آبروى خود مى كوشند، همه اين ها سرچشمه اى در حب ذات دارد و اگر روزى اين علاقه از او برچيده شود نشاطِ حيات در او خاموش مى گردد و به موجودى عاطل و باطل تبديل مى شود.

❇️ولى همين حب ذات اگر به صورت افراطى درآيد بزرگ ترين بلاى جان انسان است و نتيجه آن، خودخواهى و خودپسندى و خودبرتربينى، فراموش كردن ديگران، توقعات بى جا، نديدن صفات زشت در خويشتن و در نتيجه سقوط از مقام انسانيت است.

❇️ آنچه امام در جمله مذكور به آن هشدار مى دهد اشاره به همين نكته است، مى فرمايد:
ممكن است حب ذات مانع از اين گردد كه عيوب خويشتن را ببينى; مشاهده كن درباره ديگران چه مى گويى و چه امورى را بر آنان خرده مى گيرى و عيب مى دانى همان را براى خويش عيب و نقص بدان. اين در حقيقت راهى است براى فرار از آثار سوء حب ذات افراطى.

👈نکته۲:
برای اینکه فکر آئینه ی صافی باشد، باید کدورت ها را پاک کرد

📗مرحوم مجلسی در بحار از حضرت عیسی روایت نقل میکند:
إنّهُ لَيس على كلِّ حالٍ يَصلُحُ العَسَلُ في الزِّقاقِ
هر پوستی ، مناسب عسل نيست،
و كذلكَ القُلوبُ لَيس على كلِّ حالٍ تَعْمُرُ الحِكمَةُ فيها
و همچنين است دلها، هر دلى كه حكمت پرور نمى باشد.
إنّ الزِّقَّ ما لَم يَنْخَرِقْ أو يَقْحَلْ أو يَتْفَلْ فسَوفَ يكونُ للعَسلِ وِعاءً
مَشک، تا زمانى كه پاره نشده و نخشكيده و نپوسيده، مى تواند ظرفِ عسل باشد،
و كذلكَ القُلوبُ ما لَم تَخْرِقْها الشَّهَواتُ و يُدَنِّسْها الطّمَعُ و يُقسِها النَّعيمُ فسوفَ تكونُ أوْعِيَةً للحِكمَةِ
همچنين است دلها، تا زمانى كه شهوتها آنها را ندريده و طمع آلوده شان نكرده و خوشى و نعمت آنها را سخت نكرده است، ظرف حكمت مى توانند بود.

✳️عوامل مختلفی باعث کدورت آینه ی فکر میشوند فراوان اند:

+ هوى و هوس ها،
+ تعصب ها،
+ پيش داورىهاى غلط،
+ تقليد كوركورانه،
+ غفلت،
+ توهم و تخیل
+ جهل

🔺حضرت درمورد جهل در حکمت ۱۷۲ فرمود:
النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا.
مردم دشمن چیزی هستند که نمی دانند.

اللهم لا تجعل الدنیا اکبر همّنا