💠وَ قَالَ (عليه السلام):الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ
علم با عمل همراه است، هركس به راستى عالم باشد عمل مى كند

💠 وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ، فَإِنْ أَجَابَهُ، وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْه
علم، عمل را فرا مى خواند اگر اجابت كرد و آمد، علم مى ماند و الاّ كوچ مى كند و میرود

🔹این حکمت از سه جمله ی به هم پیوسته ی تشکیل شده است .
دو جمله ی اول حالت مقدمه دارند و جمله ی سوم در واقع نتیجه است و مهمترین بخش حکمت نیز همان نتیجه است.

💠الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ
علم با عمل همراه است

⏪ رابطه علم و عمل
در نظام خلقت، خداوند در نهاد همه انسان ها علم و عمل را قرین همدیگر ساخته است،
انسان اگر بداند در جایی مار وجود دارد، با تمام احتیاط در آنجا زندگی میکند و همه قدرتش را به کار میبندد تا آن خطر را برطرف کند. ولی اگر همین انسان نداند در خانه مار است، بدون هیچ نگرانی و ترسی خیلی راحت و آسوده زندگی میکند.

*⃣حتی اگر جایی تخیل و وهم را جای علم بگذارد مثلا خیال کند مرده ترس دارد، با تمام توان از آن دوری میکند.
فارغ از این جنبه ی فطری که در وجود انسان چیست، تعامل انسان و علم قابل تامل است:

💠الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ

◀️الف. یا این جمله انشاء _ طلب ایجاد کردن چیزی_ است.
یعنی حضرت میفرماید علم باید همراه با عمل باشد. باید علمی به دست بیاورید که همواره به آن عمل کنید زیرا اگر علم صرف داشته ها و محفوظات ذهنی باشد هیچ دردی را دوا نمیکند و به تعبیری علم باید شما را به عمل وادار کند وگرنه علم نیست.

◀️ ب. یا این جمله خبری از حقیقت علم است .
علم حقیقی با عمل توأم است و کسی که از عمق جان خود چیزی را بداند؛ به آن عمل می‌کند

↩️علم دعوت به عمل می‌کند زیرا تأثیر علم، عمل است اما اگر بر طبق آن عمل نشود علم به تدریج تبدیل به شک می‌گردد.

↙️ علم اگر همراه با عمل نباشد، میوه اش کال است
امیرالمومنین علیه السلام :
عِلمٌ بِلا عَمَلٍ كَشَجَرٍ بِلا ثَمَرٍ
علم بى عمل ،نثل درخت بى ثمر مى مانَد

↙️ علم اگر همراه عمل نباشد، جهل است. در حکمت ۱۰۷ فرمود:
رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ، وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لَا يَنْفَعُهُ
چه بسيار دانشمندى كه جهلش او را كشته، در حالى كه علمش با اوست; اما به حالش سودى نمى بخشد.

↙️ سرانجام ترک عمل، تبدیل علم به شک است
بعضی از گنهکاران مثلاً شخص شرابخوار یا تارک الصلاه بعد از مدتی به خود می‌گویند: اصلاً چه کسی گفته شراب حرام است و نماز واجب؟
کسی که اهل زکات دادن نیست، کم کم در اصل این حکم شک میکند!!!

📘در تاریخ داریم شخصی که نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت که دعا کنید من پولدار بشوم حضرت به او فرمود به صلاح تو نیست ولی اصرار کرد وقتی پولدار شدن بعد از مدتی گفت حالا زکات را ندهیم ؟!
آرام آرام عمل نکرد به جایی رسید که بعد گفت اصلا چرا زکات بدهم ؟!
قرآن مجید می‌فرماید:
《 ثُمَّ کَانَ عَاقِبَهَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَی أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللّهِ وَ کَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُون؛ نمل – ۱۰ 》
سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را مسخره نمودند!
این آیه به وضوح می‌گوید: گنهکاران در عاقبت، کارشان به جایی می‌رسد که آیات الهی را نیز تکذیب می‌کنند بلکه آن را به سخریه می‌گیرند.
یعنی عمل نکردن به علم سرانجامش مبارزه و دهن کجی به همان علم سابق می شود.

🔻نکته:
عمل است که علم را حفظ میکند.
اگر ما بخواهیم علممان تبدیل به جهل نشود و در مبانی علمی خود تردید نکنیم باید به آنچه می‌دانیم جامه عمل بپوشانیم تا علم ما تبدیل به یک علم پایدار گردد.

⏹در خطبه ۱۱۰، امیرالمومنین عالم بی عمل را به منزله جاهل بی خبر شمرده است و می‌فرماید:
وَ إِنَّ الْعَالِمَ بِغَیرِ عِلْمِهِ کَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِی لَایسْتَفِیقُ مِنْ جَهْلِهِ؛
به یقین، عالمی که به غیر علمش عمل می‌کند، همچون جاهل سرگردانی است که هرگز از جهل خویش بیرون نمی آید؛
بَلِ الْحُجَّهُ عَلَیهِ أعْظَمُ، وَ الحَسْرَهُ لَهُ أَلْزَمُ، وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَلْوَمُ
بلکه حجّت بر او عظیم تر، حسرتش پایدارتر و سرزنش او در پیشگاه خدا سزاوارتر است!

⁉️چرا از آنچه میدانیم بهره نمیبریم؟!
امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ۳۲ گلایه میکند از بهره نبردن از دانسته ها: أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّا قَدْ أَصْبَحْنَا فِي دَهْرٍ عَنُودٍ وَ زَمَنٍ كَنُودٍ
اى مردم! ما در روزگارى کينه توز و زمانى پرکفران واقع شده ايم
لَا نَنْتَفِعُ بِمَا عَلِمْنَا وَ لَا نَسْأَلُ عَمَّا جَهِلْنَا
که در آن از آنچه مى دانيم بهره نمى گيريم و از آن چه نمى دانيم سؤال نمى کنيم.
وَ لَا نَتَخَوَّفُ قَارِعَةً حَتَّى تَحُلَّ بِنَا
و از حوادث کوبنده تا بر ما فرود نيايد نمى ترسيم!

↩️ اعتراض و گلایه حضرت به این است که اگر نمیدانید، بروید سوال کنید و یاد بگیرید.
اگر میدانید چرا عمل نمیکنید؟!
مگر در نظام خلقت علم با عمل همراه نیست؟!

💠فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ
هركس به راستى عالم باشد عمل مى كند
حضرت در بخش دوم حکمت این نکته را بیان میکنند که:
“چه علم انشاء عمل باشد” ؛
“چه عمل حقیقت علم باشد” ؛
در هر دو صورت کسی که مطلبی را یاد گرفت باید بر مبنای آن عمل کند. سبک زندگی اش را بسازد و آن را سرلوحه کار خویش قرار دهد.

↙️علم اگر به مرحله یقین رسید، به عمل ختم میشود
کسی که یقین به سوزاننده بودن آتش دارد هرگز دست خود را در آن فرو نمی‌کند.
کسی که یقین به مسموم بودن غذایی دارد از آن غذا نمیخورد.
آنچه را انسان یقین کرد عمل می کند.
عمده آن است که ما به مطالبی که آموخته ایم یقین نداریم.

*⃣عمل نکردن به شریعت، نشان از بی اعتقادی به آن است ، درحکمت ۹۲ می‌فرماید:
أَوْضَعُ الْعِلْمِ مَا وُقِفَ عَلَی اللِّسَانِ وَ أَرْفَعُهُ مَا ظَهَرَ فِی الْجَوَارِحِ وَ الْأَرْکَانِ
پست ترین مرحله علم آن است که تنها بر زبان باشد و برترین آن، آن است که در اعضا و ارکان وجود انسان آشکار گردد

📘حق علم، عمل به آن است
مرحوم شیخ طوسی در امالی میفرماید:
جَاءَ رَجُلٌ مِنَ اَلْأَنْصَارِ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اَللَّهِ ، مَا حَقُّ اَلْعِلْمِ قَالَ: اَلْإِنْصَاتُ لَهُ
مردى از انصار به خدمت رسول خدا آمد و عرض كرد:اى رسول خدا حقّ‌ علم چيست‌؟
حضرت فرمودند:سكوت كردن براى آن _سکوت کردن برای اینکه عالم حرف بزند_.
قَالَ: ثُمَّ مَهْ. قَالَ: اَلاِسْتِمَاعُ لَهُ
او عرض كرد:سپس چه‌؟حضرت فرمودند:گوش سپردن به آن _توجه تام و تمام به علم و حواس پرتی نکردن_
قَالَ: ثُمَّ مَهْ. قَالَ: ثُمَّ اَلْحِفْظُ
او عرض كرد:ديگر چه.حضرت فرمودند:نگهدارى آن.
قَالَ: ثُمَّ مَهْ، يَا نَبِيَّ اَللَّهِ . قَالَ: اَلْعَمَلُ بِهِ او عرض كرد:ديگر چه اى پيامبر خدا.حضرت فرمودند:عمل به آن.
قَالَ: ثُمَّ مَهْ. قَالَ: ثُمَّ نَشْرُهُ
او عرض كرد:سپس چه.حضرت فرمودند:سپس، رساندن آن به دیگران.

⏹دانستن و علم بر علیه انسان است، مگر آنچه از علم که به آن عمل شود.
امیرالمومنین علیه السلام :
اَلدُّنْيَا كُلُّهَا جَهْلٌ إِلاَّ مَوَاضِعَ اَلْعِلْمِ
دنيا بطور كلى فعاليت و كار و سعى در آن همه جهل و نادانى است مگر سعى و كوششى كه در راه علم و دانش باشد
وَ اَلْعِلْمُ كُلُّهُ حُجَّةٌ إِلاَّ مَا عُمِلَ بِهِ
و علم و دانش هم علیه انسان استفاده میشود مگر آن علمى كه بر طبق آن علم ، عمل شود .
وَ اَلْعَمَلُ كُلُّهُ رِيَاءٌ إِلاَّ مَا كَانَ مُخْلَصاً
و عمل هم بطور كلى رياء و خودنمائى است مگر آن عملى كه از روى خلوص نيت باشد.
وَ اَلْإِخْلاَصُ عَلَى خَطَرٍ حَتَّى يَنْظُرَ اَلْعَبْدُ بِمَا يُخْتَمُ لَهُ
و عمل خالصانه هم در خطر است كه مبادا بعدا اظهار كرده و بازگو شود.

⏺علم مثل ثروت است، باید از آن خرج کرد. نه آن را تلنبار
پیامبر صلی آله علیه و آله فرمود :
العِلمُ الّذي لا يُعمَلُ بِهِ كالكَنزِ الّذي لا يُنفَقُ مِنهُ
دانشى كه به كار بسته نشود، مانند گنجى است كه از آن خرج نشود.
أتعَبَ صاحِبُهُ نَفسَهُ في جَمعِهِ ، و لَم يَصِلْ إلى نَفعِهِ
صاحب چنين گنجى براى اندوختنِ آن خود را به رنج افكنده و سودى از آن نبرده است.

⏹راه نجات، عمل همراه با امید است
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم :
وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ، لَا يُنْجِي إِلَّا عَمَلٌ مَعَ رَحْمَةِ اللَّهِ
سوگند به آن خدایی که مرا به حق برانگیخت، هیچ چیز نجات‌بخش نیست مگر اول عمل کردن به آنچه علم داری وبعد امید به رحمت خدا (ترکیب عمل با رحمت الهی)
وَ الْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ، فَإِنْ أَجَابَهُ، وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْه
علم، عمل را فرا مى خواند اگر اجابت كرد و آمد، علم مى ماند و الاّ كوچ مى كند و میرود.

↩️نتیجه ی حکمت، جمله ی سوم است؛ حضرت میفرماید انسان هر علمی را آموخت؛ آن علم انسان را به عمل دعوت میکند. اگر انسان جواب داد و متناسب با علم، عمل کرد. آن علم هم در این خانه جا دارد.
ولی اگر انسان علم را بی ارزش دانست و به آن بهایی نداد، آن علم نیز کوچ میکند و این شخص را تنها می گذارد.

📘 ابن ابی الحدید میگوید “کوچ کردن علم دو معنا دارد”

◀️ الف. اگر انسان به ندای عمل پاسخ داد چه خوب، وگرنه علمش، کوچ خواهد کرد، اگر انسان به امور دینی عالم باشد ولی بدان عمل نکند، خداوند متعال علمش را از او می‌گیرد، و نمی میرد مگر اینکه در زمره نادانان محسوب شود.

◀️ ب. و می‌توان اینگونه تفسیر کرد که منظور از “ارتحل” این است که ثمره و نتیجه‌اش که همان پاداش است، کوچ خواهد کرد، چرا که خداوند متعال مکلف را صرفاً به خاطر علمش به شرایع – اگر عمل نکند – پاداش نمی‌دهد، زیرا کوتاهی در عمل، هرگونه استحقاق پاداش علمی را باطل می‌سازد.

↙️عمل نکردن به علم، دوری از خدا به وجود می آورد.
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عَلِيِّ بْنِ اَلْحُسَيْنِ ع فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ فَأَجَابَ
مردي خدمت امام سجاد آمد و از او مسائلی پرسيد و آن حضرت جواب داد
ثُمَّ عَادَ لِيَسْأَلَ عَنْ مِثْلِهَا
سپس بازگشت تا همچنان بپرسد
فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ ع مَكْتُوبٌ فِي اَلْإِنْجِيلِ لاَ تَطْلُبُوا عِلْمَ مَا لاَ تَعْلَمُونَ وَ لَمَّا تَعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ
حضرت فرمود: در انجيل نوشته است كه: تا بدان چه دانسته ايد عمل نكرده ايد از آنچه نميدانيد نپرسيد
فَإِنَّ اَلْعِلْمَ إِذَا لَمْ يُعْمَلْ بِهِ لَمْ يَزْدَدْ صَاحِبُهُ إِلاَّ كُفْراً وَ لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اَللَّهِ إِلاَّ بُعْداً
همانا علمي كه بآن عمل نشود جز كفر و ناسپاسي و دوري از خدا را افزایش نمیدهد.

*⃣عمل نکردن به علم باعث کوچ علم و دوری از خدا میشود.
پیامبر صلی الله علیه و آله :
مَنِ اِزْدَادَ فِي اَلْعِلْمِ رُشْداً وَ لَمْ يَزْدَدْ فِي اَلدُّنْيَا زُهْداً لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اَللَّهِ إِلاَّ بُعْداً .
هر كه علمش فزونى گيرد و هدايتش افزون نشود، جز بر دورى او از خدا افزوده نگردد.

🔻نکته 1:
هر علمی مورد استفاده قرار نگیرد، کوچ میکند

📘قطب‌الدین کیدرى بیهقى در کتاب”حدایق الحقایق فى شرح نهج‌البلاغه” میفرماید: علمی که در این حکمت در مورد آن صحبت میکنیم، صرفا علوم نظری یا الهی نیست. بلکه جمیع علوم اینگونه اند.

+ ریاضی دانی که از علمش استفاده نکند و آن را به کار نبندد، بعد از مدتی همه داشته های علمی اش از دست میرود.

+ خیاطی که از داشته های علمی اش در اندازه گیری و برش و دوخت استفاده نکند، آرام آرام خالی الذهن میشود.

+ معلمی که چند سالی فلان کتاب خاص را تدریس نکند، فضای کتاب از دست او میرود و نمیتواند به سادگی به تدریس آن برگردد و….

⏬البته به طور حتم علومی که جنبه ی فکری دارند اگر تطبیق داده نشوند، اگر شخص نتواند برای آنها مصادیق خارجی پیدا کند، اگر کاربردی نشوند؛ زودتر از ذهن پاک شده و نتیجه بخش نخواهند بود.

🔻 نکته ۲:
عمل به علم، باعث افزایش علم میشود
همانگونه که حضرت فرمود عمل نکردن به علم باعث هجرت علم میشود،
از آنطرف هم داریم که عمل به علم گاه سبب توسعه علم می‌شود مثلاً کسی که می‌داند تواضع خوب است به خصوص در برابر استاد و تواضع پیشه کند ای بسا علوم بیشتری را از استاد خود فرامی گیرد.

↩️همچنین کسی که می‌داند واجبات الهی لازم العمل است و به آن عمل می‌کند نورانیت علم در قلب او فزون تر می‌شود. همانگونه که قرآن کریم میفرماید:
《 اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ》
تقوا داشته باش خدا علم تو را افزایش می‌دهد

↙️عمل به علم، مجهولات را معلوم میکند پیامبر صلی الله علیه و آله :
مَنْ عَمِلَ بِمَا یعْلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ یعْلَمْ
کسی که به چیزی که می‌داند عمل کند خداوند دانشی را که نمی داند به او تعلیم می‌کند.

↙️هر کسی خواهان علم است، به دانسته ها عمل کند
امیرالمومنین علیه السلام :
قالتِ الحکمهُ: مَن أرادَنی فَلْیَعملْ بأحسَنِ ما عَلِمَ
علم و دانش می‌گوید هر کسی طالب من است به بهترین چیزهایی که می‌داند عمل کند.
ثمّ تَلا «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»
سپس امام علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود:بندگان حقیقی من همان کسانی هستند که
سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آن‌ها پیروی می‌کنند.
آیت الله جوادی آملی فرمودند طلبه ها ۸۰در ضد کارشان عبادت ،نماز شب و .. است ۲۰درصد علم آموزی است ،
اهل علم را می بینیم اهل روضه هستند

*⃣انباشت علم، جهل آفرین است.
همانگونه که علم، عمل می آورد؛
عمل نیز علم میآورد.
امام باقر علیه السلام :
مَن عَمِلَ بِما يَعلَمُ عَلَّمَهُ اللّه ُ ما لا يَعلَمُ
هر كه به آنچه مى داند عمل كند، خداوند به او آن بياموزد كه نمى داند.

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین