💠و قَالَ (عليه السلام): مِنَ الْخُرْقِ الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ الْإِمْكَانِ
از حماقت و نادانی [الْخُرْق] است عجله كردن پيش از فراهم شدن امكانات،

💠و الْأَنَاةُ بَعْدَ الْفُرْصَة
و از دست دادن امكانات و سستى كردن [الَاناة] پس از فراهم شدن فرصت و امکانات [الْفُرْصَة] جزئی از حماقت است.

⏪الَاناة: این لفظ دو معنا دارد.

◀️ الف: صبر كردن و تأنى نمودن در انجام كارى. همانگونه که در مورد خداوند مى گويند: خداوند “ذو أناة” یعنی در مجازات گنهكاران هرگز تعجيل نمى كند تا اتمام حجت بر آن ها شود.

◀️ ب: گاه اين واژه به معناى سستى كردن نيز به كار مى رود همانگونه كه در گفتار حكيمانه بالا ديده مى شود.

✳️حماقت و نادانی و بدخلقی زشت ترین صفت است.
امام باقر به‌ نقل از پیامبر میفرماید:
لَوْ كَانَ اَلرِّفْقُ خَلْقاً يُرَی‌ مَا خَلَقَ اَللَّهُ شَيْئاً أَحْسَنَ مِنْهُ
اگر مدارا كردن مخلوقی‌ بود كه ديده می‌‌شد، خداوند چيزی‌ را بهتر از آن خلق نمی‌‌كرد.
وَ لَوْ كَانَ اَلْخُرْقُ خَلْقاً يُرَی‌ مَا كَانَ مِمَّا خَلَقَ اَللَّهُ شَيْءٌ أَقْبَحَ مِنْهُ
و اگر حماقت مخلوقی‌ بود كه ديده می‌‌شد، خداوند چيزی‌ زشت‌تر از آن نمی‌‌آفريد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
مَن قُسِمَ لَه الخُرقُ حُجِبَ عنه الإيمانُ هر كه حماقت قسمتش شود، از ايمان محروم مى مانَد.

⏪امیرالمومنین در این حکمت دو مورد از مصادیق حماقت و دیوانگی را بیان میکند که بسیار قابل توجه است:
۱. عجله کردن قبل از مهیا شدن شرایط
۲. کوتاهی کردن بعد از براهم بودن شرایط

✴️مثالی ملموس برای حکمت ۳۶۳ وجود دارد
در کشاورزی به وضوح میتوان کلام حضرت را لمس کرد؛ کشاورزی که قبل از رسیدن میوه آن را بچیند باعث ضرر و زیان است. کشاورزی هم که بعد از رسیدن میوه، آن را به حال خود رها کند، آن هم باعث ضرر و زیان است و هر دوی اینها حماقت است.
عقل آن است که انسان تا قبل از رسیدن میوه، به خوبی از آن مراقبت کند، و به محض رسیدن میوه، دست به چیدن بزند.

💠منَ الْخُرْقِ الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ الْإِمْكَانِ
ازحماقت و نادانی است عجله كردن پيش از فراهم شدن امكانات.

◀️ ۱. عجله قبل از رسیدن فرصت مناسب ممنوع:
در خطبه ۵ نهج البلاغه دارد که بعد از رحلت رسول الله عده ای آمدند که با حضرت بیعت کنند.
امیرالمومنین در پاسخ به این افراد فرمود: وَ مُجْتَنِي الثَّمَرَةِ لِغَيْرِ وَقْتِ إِينَاعِهَا كَالزَّارِعِ بِغَيْرِ أَرْضِهِ.
کسى که ميوه را پيش از رسيدن بچيند همانند کسى است که بذر را در زمين نامناسب، همچون کوير و شوره زار بپاشد که سرمايه و نيروى خود را تلف کرده و نتيجه اى عايد وى نمى شود!

⚛️بسیاری از نابودی ها زیر سر عجله است. پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
إِنَّمَا أَهْلَكَ النَّاسَ الْعَجَلَةُ وَلَوْ أَنَّ النَّاسَ تَثَبَّتُوا لَمْ يَهْلِكْ أَحَدٌ
مردم را عجله بىجا هلاك مى كند و اگر مردم در كارها درنگ مى كردند و با آرامش و دقت كارها را انجام مى دادند احدى هلاك نمى شد.

✴️قاعده‌ی کلی پیروزی با کسی است که عجله نمیکند.
حضرت در غررالحكم فرمود :
العَجولُ مُخْطِئٌ و إن مَلَكَ
عجول، خطاكار است هر چند تصادفاً پيروز شود،
المُتَأنِّى مُصِيبٌ وإن هَلَك
و كسى كه با تأنى و حساب كار مى كند به واقع مى رسد هر چند در پاره اى از اوقات، ظاهراً ناكام شود.

📚اگر میخواهید دچار امور ناپسند نشوید، مواظب این چهار مورد باشید.
علامه مجلسى در بحارالانوار از اميرالمؤمنین نقل میکند:
مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ يمْنَعَ نَفْسَهُ مِنْ أَرْبَعَةِ أَشْياءَ فَهُوَ خَلِيقٌ بِأَنْ لاَ ينْزِلَ بِهِ مَكْرُوهٌ أَبَداً كسى كه بتواند خود را از چهار چيز بازدارد سزاوار است كه هرگز گرفتار حادثه ناگوارى نشود.
قِيلَ وَ مَا هُنَّ يا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ
عرض كردند: اى اميرمؤمنان آن چهار چيز چيست؟
قَالَ الْعَجَلَةُ وَ اللَّجَاجَةُ وَ الْعُجْبُ وَ التَّوَانِى فرمود: ۱. عجله
۲. لجاجت
وَ الْعُجْبُ وَ التَّوَانِى
۳.خودپسندى
۴. و تنبلى.

⚛️انسان ذاتا عجول است.
قرآن کریم میفرماید:
《خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ؛ انبیاء – ۳۷ 》
انسان از شتاب و عجله آفریده شده است. یا در آیه دیگر میفرماید:
《 وَ کانَ الْإِنْسانُ عَجُولًا؛ اسری – ۱۱》
انسان اگر نفس را تربیت نکند و خود را الهی بار نیاورد؛ اهل عجله است و مدام میخواهد همه چیز زود به او برسد و او در امور تعجیل میکند ،
در حالی که انسان عاقل و تربیت یافته میداند هر کاری زمان مخصوصی دارد که آن را در زمان خاص خودش طلب میکند.

💠منَ الْخُرْقِ الْمُعَاجَلَةُ قَبْلَ الْإِمْكَانِ
از حماقت و نادانی است عجله كردن پيش از فراهم شدن امكانات،

💠 و الْأَنَاةُ بَعْدَ الْفُرْصَة
و از دست دادن امكانات و سستى كردن پس از فراهم شدن فرصت و امکانات.

⏪ ‌۲. سستی و کوتاهی کردن بعد از فراهم شدن شرایط ممنوع هست.
اینکه فکر کنیم همیشه فرصت هست،
و همیشه شرایط مهیا است کاملا اشتباه است. چه بسا فرصت ها از دست بروند و کار از کار بگذرد.

⏪ در واقع جمله دوم این حکمت خود دو معنا دارد:

↙️ الف. شناخت فرصت ها:
فرصت ها گاهی شغلی اند،
گاهی تحصیلی،
گاهی معنوی،
گاهی خدمت رسانی.

✳️انسان باید چشمش را باز کند و در موقعیت هایی که پیش می آید قدر شناس باشد و فرصت را دریابد
در حکمت ۲۱ فرمود :
الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ،
فرصت مانند ابر (از افق زندگى) مى‏گذرد.
فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ.
پس فرصت‏هاى خير را غنيمت بشماريد و از آنها استفاده كنيد
ودر حکمت ۱۱۸ فرمود:
إضاعَةُ الفُرصَةِ غُصَّةٌ
از دست دادن فرصت، مايه اندوه است..

✴️ترک فرصت ها، غصه های فراوانی دارد. پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
تَرْكُ الفُرَصِ غُصَصٌ
از دست دادن فرصت ها سبب انواع غصه هاست.

↙️ ب. سستی نکردن :
گاهی انسان فرصت را دیده است ولی در انجام وظیفه و پیگیری کار دچار کاهلی و سستی میشود.
امیرالمومنین سلام الله علیه فرمود :
مَنْ أَخَّرَ الْفُرْصَةَ عَنْ وَقْتِهَا فَلْيكُنْ عَلَى ثِقَة مِنْ فَوْتِهَا
كسى كه به موقع از فرصت استفاده نكند مطمئن باشد كه فرصت از دست خواهد رفت.

⚛️قاعده ی کلی آن است که سستی کننده نوعاً به نتیجه نمیرسد.
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود :
مَن تَأنّى أصابَ أو كادَ
هركه تأنّى بورزد، یا به مطلوب میرسد، يا به آن نزديك میشود،
و مَن عَجِلَ أخطَأ أو كادَ
و كسى كه شتاب كند، یا به خطا میرود، يا در آستانه خطا قرار میگيرد.

🔀 ‌از سستی باید بپرهیزیم
درحکمت ۲۳۹ فرمود:
مَنْ أَطَاعَ التَّوَانِيَ ضَيَّعَ الْحُقُوقَ،
آن كسی كه از سستى اطاعت كند حقوق افراد را ضايع مى سازد،
وَ مَنْ أَطَاعَ الْوَاشِيَ ضَيَّعَ الصَّدِيقَ
و كسى كه از سخن چين پيروى كند دوستان خود را از دست خواهد داد.

🔻نکته ۱:
افراط و تفریط نشانه جهل است.
که حضرت درحکمت ۷۰ فرمودند:
لا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً.
جاهل را نمی بینی مگر در حال افراط ست یا تفریط.

✳️ اینکه انسان گاهی عجله کند و قبل از رسیدن زمان کاری کند و گاهی تفریط کند و بعد از رسیدن زمان، سهل انگاری کند، نشانه ی جهل است.
در واقع حکمت ۳۶۳ یکی از مصادیق حکمت ۷۰ است.
باید از حماقت و دیوانگی دوری کرد.

🔻نکته ۲:
گاهی عجله خوب است:

📚در بعضى از روايات مشاهده مى كنيم كه دستور به عجله داده شده است.
بديهى است كه هيچ گونه تضادى بين اين گونه از روايات نيست.
+ عجله مذموم در جايى است كه انسان بدون فراهم شدن مقدمات و امكانات شتاب كند و نيروى خود را به هدر دهد.
+:و عجله ممدوح آن است كه هرگاه تمام مقدمات و امكانات فراهم شد به تأخير نيندازد زيرا شياطين انس و جن ممكن است در آن موانعى ايجاد كنند.
امام باقر علیه السلام فرمود:
مَنْ هَمَّ بِشَىء مِنَ الْخَيرِ فَلْيعَجِّلْهُ
كسى كه تصميم به كار خيرى گرفت بايد در آن شتاب كند،
فَإِنَّ كُلَّ شَىء فِيهِ تَأْخِيرٌ فَإِنَّ لِلشَّيطَانِ فِيهِ نَظْرَةً
زيرا به هنگام تأخير، شيطان ممكن است در آن وسوسه كند و آن را براى هميشه به عقب بيندازد.
رسولخدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود :
إنَّ اللّه َ يُحِبُّ مِنَ الخَيرِ ما يُعَجَّلُ
خداوند كارخيرى را كه با شتاب صورت گيرد، دوست دارد.

⏪عجله خوب است در توبه کردن باشد.
علی علیه السلام در وصیت خود می فرماید:
ان قارَفتَ سَیئَةً فَعَجِّل مَحوَها بِالتَّوبَة ِ اگر گناهی مرتکب شدی، در محو آن با توبه شتاب کن.

⏪ عجله در جهت مسائل معنوی
حضرت علی علیه السلام می فرماید:
إذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الآخِرَةِ فابدَأْ بِهِ،
هرگاه چيزى از كار آخرت پيش آمد، آن را شروع كن،
و إذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الدّنيا فَتأنَّهْ .حتّى تُصيبَ رُشدَكَ فيهِ
و هرگاه چيزى از كار دنيا پيش آمد، در آن درنگ كن، تا از درستىِ آن مطمئن شوى. پیامبر فرمود:
التُّؤَدَةُ في كُلِّ شَيءٍ خَيرٌ إلاّ في عَمَلِ الآخِرَةِ
درنگ كردن در هر كارى خوب است، به جز در كار آخرت.

⏪ عجله در سه کار خوب است.
پیامبر صلی اللا علیه وآله فرمود:
ثَلاثَةٌ لا تُؤَخَّرُ :
سه چيز نبايد به تأخير افتد:
الصَّلاةُ إذا أتَت،
نماز، هرگاه زمانش فرا رسد،
و الجَنازَةُ إذا حَضَرَت،
جنازه، هرگاه آماده تشييع شود.
و الأيِّمُ إذا وَجَدَت كُفوا
و ازدواج كردنِ بيوه زن، هرگاه همسرى مناسب بيابد.

اللهم اعصمنا من الجهل والکسل و الفشَل