💠وَ قَالَ (عليه السلام): لَا تَظُنَّنَّ بِكَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَحَدٍ/ اَخیکَ سُوءاً
هر سخنى كه از دهان كسى خارج مى شود را بر بدی حمل نکن

💠 و أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِي الْخَيْرِ مُحْتَمَلًا
در حالی که میتوانی یک وجه خوب و درست برای آن پیدا کنی.

⏪حسن ظن، تقویت پایه های زندگی اجتماعی
اگر کسی بخواهد سرمايه اصلى يك جامعه، اعتماد عمومى مردم نسبت به يكديگر است. اعتماد وقتی شما می میرد که جامعه حسن ظن داشته باشد ،سوء ظن نباشد . باید این اعتماد را تقویت کرد و از هر چیزی که باعث تضعیف این اعتماد میشود جلوگیری کرد. امیرالمومنین در این حکمت در مورد تقویت پایه های زندگی اجتماعی به نکته بسیار مهمی اشاره میفرماید؛ باید حسن ظن داشت.

⬇️سوء ظن هم از جهت شخصی هم اجتماعی آفاتی دارد

◀️1. آفات شخصی:
افرادى كه گرفتار سوءظن هستند غالباً منزوى اند، از همه دورى مى كنند، . حضرت در خطبه های نهج البلاغه فرمود شما از دیگران ،از قوم‌و خویش و همسایه ها و … بی نیاز نیستید نمیتوانید خود را از آنها جدا کنید .
خوش بینی باعث میشود انسان منزوی نشود

◀️ ۲. آفات اجتماعی:
در جامعه‌ای که اعتماد و حسن ظن نباشد، سنگ روی سنگ بند نمیشود.
زیرا دو سنگ سخت را یک ملات نرم که همان اعتماد است روی هم نگه میدارد.
اگر حسن ظن(همان ملات نرم ) معیار و میزان باشد، افراد ،کار دیگران را بر مبنای حسن ظن توجیه کنند این باعث میشود
عُلقه و محبت و دوستى و مودت در ميان افراد جامعه بيشتر شده و از پراكندگى و سلب اعتماد جلوگيرى میشود و در نتيجه زمينه هاى همكارى كه بر پايه اعتماد قرار دارد بيشتر میگردد و بركات فزونترى نصیب جامعه میشود.

🔸شرط بهره مندی شخصی و اجتماعی، خوش گمانی است
حضرت در نامه ۳۱ میفرماید:
لا خَيْرَ فِي مُعِينٍ مَهِينٍ وَ لَا فِي صَدِيقٍ ظَنِينٍ
هیچ خیری در یاور پست و دوست بد گمان نیست

🔹حسن ظن در قرآن، نهج و احادیث.
قرآن کریم حسن ظن را یکی از صفات پیامبر میشمارد:
《وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ ؛》
و از منافقان کسانی هستند که همواره پیامبر را آزار می دهند، و می گویند: شخص زود باور و نسبت به سخن این و آن سراپا گوش است. (حسن ظن دارد )
《قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ ؛ توبه – ۶۱》
بگو: او در جهت مصلحت شما سراپا گوش و زود باور خوبی است، به خدا ایمان دارد.

🔸تا اینجای آیه صحبت از یک اخلاق حسنه است، اینکه پیامبر به همه حسن ظن دارد و حرفهای آنها را میشنود و آنها نیز حرفهایشان را به پیامبر میزند. ولی در ادامه میفرماید پیامبر فقط به حرفهای مومنین ترتیب اثر میداد:
《 وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ؛ توبه 》
و فقط به مؤمنان اعتماد می ورزد، و برای کسانی از شما که ایمان آورده اند، رحمت است
هم حسن ظن نیاز است، هم رعایت اصول احتیاط. حسن ظن در ارتباط است ولی عملی خواستی انجام دهی باید ضوابطی را رعایت کنید .

⏪پاسخ حسن ظن، تصدیق ظن است.
حضرت درحکمت ۲۸۴ می فرماید:
مَنْ ظَنَّ بِكَ خَيْراً فَصَدِّقْ ظَنَّهُ
همانگونه که دیگران وظیفه دارند خوش گمان باشند؛ ما نیز وظیفه داریم آنچه آنها احتمال داده اند(به آنچه حسن ظن دارند ) را عمل تایید کنیم. ظن آنها تصدیق کنیم .

‌⬇️ حسن ظن یکی از لوازم ایمان است.
حسن ظن به مردم ایمان است ، سوء ظن به مومنین با ایمان جمع نمیشود
امام صادق علیه السلام :
إِذَا اِتَّهَمَ اَلْمُؤْمِنُ أَخَاهُ اِنْمَاثَ اَلْإِيمَانُ مِنْ قَلْبِهِ كَمَا يَنْمَاثُ اَلْمِلْحُ فِي اَلْمَاءِ
هرگاه مؤمن به برادر دينی‌ خود سوء ظن داشته باشد ، ايمان از دلش همچون نمك در آب، از بين می‌‌رود
نسبت به همه افراد باید خوش گمان بود، نسبت به مومنین با درجه بیشتر.

⏪بها دادن به اوهام و افکار نادرست خسران و پشیمانی به بار می آورد و باعث عاقبت به شری انسان میشود
قرآن کریم می فرماید:
《 وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوء وَ کُنْتُمْ قَوْما بُورا؛ فتح – ۱۲ 》
و گمان بد بردید و گروهی هلاکت زده شدید.
تاکید قرآن بر آن است که بد گمانی بیش از آنکه به دیگر ان ضربه بزند، به خود انسان و هم کیشان او ضربه میزند.

⬇️خداوند بد گمانی را دوست ندارد، باید خوش گمان شد
امیرالمومنین علیه السلام می فرماید :
اِطرَحُوا سوءَ الظَّنِّ بَینَکُم، فَاِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ نَهی عَن ذالِکَ
سوءظن و بدبینی نسبت به یکدیگر را دور افکنید، زیرا خدای عزّوجل از این امر نهی فرموده است.

⬇️بدگمانی عبادت سوز است
حضرت درغرر الحکم فرمود :
إِيَّاكَ أَنْ تُسِييءَ اَلظَّنَّ فَإِنَّ سُوءَ اَلظَّنِّ يُفْسِدُ اَلْعِبَادَةَ وَ يُعَظِّمُ اَلْوِزْرَ
از سوءظن بپرهیز چرا که سوءظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى‌کند.

‌⬇️بدگمانی نشان دهندهِ بی ایمانی به خداست.
امام صادق علیه السلام :
حُسْنُ الظَّنِّ أَصْلُهُ مِنْ حُسْنِ إِیمَانِ الْمَرْءِ وَ سَلَامَةِ صَدْرِهِ
حسن ظن اصلش از ایمان انسان و سلامت دورنش است
خدا به ما گفته نسبت به خلق خوش گمان باشید، اگر ما بد گمان شدیم معلوم است درون خودمان آلوده است و به حرف خدا نیز عمل نکرده ایم.
‌
‌⬇️ تا جایی که راه دارد و امکانش است ، امکان توجیه می باشد ، حسن ظن داشته باشید.
امیرالمومنین علیه السلام :
ضَعْ أمرَ أخيكَ على أحسَنِهِ حتّى يَأتِيَكَ مِنهُ ما يَغلِبُكَ
رفتار برادرت را به بهترين وجه آن تفسير كن تا زمانى كه كارى از او سرزند كه راه توجيه را بر تو ببندد .
ولا تَظُنَّنَّ بكَلِمَةٍ خَرَجَت مِن أخيكَ سُوءا وأنتَ تَجِدُ لَها في الخَيرِ مَحمِلاً
و هيچ گاه به سخنى كه از دهان برادرت بيرون آيد ، تا وقتى براى آن توجيه خوبى مى يابى ، گمان بد نبَر
لَا تَظُنَّنَّ بِكَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَحَدٍ/ اَخیکَ سُوءاً
هر سخنى كه از دهان كسى خارج مى شود را بر بدی حمل نکن
وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِي الْخَيْرِ مُحْتَمَلًا
در حالی که میتوانی یک وجه خوب و درست برای آن پیدا کنی.

🔻نکته ۱:
رابطه حسن ظن و واقع نگری:
مسئله حسن ظن با تمام اهميتى كه در حفظ نظام جامعه و پيوند محبت ودوستى افراد نسبت به هم دارد خالى از استثناء نيست.

◀️ الف. در زمانه یی که جامعه را فاسد گرفته ، خوش گمانی ممنوع:
در حکمت ۱۱۴ فرمود:
إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاحُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ
هنگامى كه صلاح و نيكى بر زمان واهلش ظاهر گردد اگر كسى در اين حال گمان بد به ديگرى برد در حالی که هیچ خلافی از او صادر نشده، به او ستم كرده است
وَإِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ
وهنگامى كه فساد بر زمان و اهلش مستولى گردد هركس گمان خوب به ديگرى برد خود را فريب داده است

◀️ ب. در برخی مشاغل حساس، امنیتی و نظامی
بعضى از افراد به حكم كارى كه دارند مانند مأموران اطلاعات و ضد جاسوسى، ناچارند حسن ظن را رها سازند و هميشه احتمالهاى سوء را مورد توجه قرار دهند. آنها اگر بخواهند همه چيز را حمل بر صحت كنند و سوءظن را مطلقاً كنار بگذارند ممكن است گرفتار اشتباهات زيادى در تشخيص مجرمان ومفسدان وخائنان شوند.

البته اگرچه آنان باید با سوء ظن نگاه کنند ولی حق ندارند هیچ کسی را به سوء و بدی متهم کنند مگر بعد از اثبات.

🔻نکته ۲:
رابطه حسن ظن و برنامه ریزی
اگر چه همه ما موظف به حسن ظن هستیم، ولی خوش گمانی به معنای این نیست که ما برنامه ریزی و تفکر عاقلانه و دور اندیشی را کنار بگذاریم و فقط به حرفهای این و آن اعتماد کنیم و زندگی را بر پایه خوش گمانی بنا کنیم.
در حکمت ۴۸ میفرماید:
الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ،
پيروزى در گرو تدبير و دور اندیشی است
وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْيِ،
حزم و دورانديشى در گرو به كار گرفتن فكر است،
وَ الرَّأْيُ بِتَحْصِينِ الْأَسْرَارِ.
و تفكر صحيح در گرو نگه دارى اسرار است

انسان باید از جهت اخلاقی به همه حسن ظن داشته باشد، ولی اگر خواست دکتر برود، یا تجارتی شروع کند نمیتواند حرف همگان را عملی کند و به آنها اعتماد کند. باید فکر کند، برنامه ریزی کند، مشورت کند، برنامه ریزی کند و…
به هیچ کسی نگو تو نمیدانی، تو اشتباه میکنی ؛ ولی طبق حرف دیگران هم عمل نکن.

🔻نکته ۳:
خوش گمانی به خدا، خوش گمانی به خلق
همانگونه که طبق این حکمت نسبت به مردم وظیفه داریم:
نسبت به خداوند نیز چنین وظیفه ای داریم.
حسن ظن به خدا لازم است.

⬇️باید به خدا خوش بین و امیدوار بود
امام صادق علیه السلام :
وَ اَللَّهِ مَا أُعْطِيَ مُؤْمِنٌ خَيْرَ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ
به خدا سوگند به هیچ مؤمنی‌ خير دنيا و آخرت‌ داده نشد
إِلاَّ بِحُسْنِ اَلظَّنِّ بِاللَّهِ
مگر به خوش گمانی او به خدا
وَ رَجَائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلُقِهِ وَ اَلْكَفِّ عَنْ أَعْرَاضِ اَلنَّاسِ
و اميدوار بودن به او، و خوش خلقی با دیگران و با آبروی دیگران بازی نکردن.
فَإِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی‌ لاَ يُعَذِّبُ عَبْداً بَعْدَ اَلتَّوْبَةِ وَ اَلاِسْتِغْفَارِ
خدای‌ تعالی‌ بعد از توبه و استغفار هيچ كسی را عذاب نمی‌‌كند .
إِلاَّ بِسُوءِ ظَنِّهِ وَ تَقْصِيرِهِ فِي رَجَائِهِ
مگر به سبب سوء ظن به خدا و كوتاهی اش در اميدواری به خدا‌ ،
وَ سُوءِ خُلُقِهِ وَ اِغْتِيَابِهِ لِلْمُؤْمِنِينَ
و بدی‌ اخلاقش و غيبت كردن از مؤمنين.

⬇️خدا نزد خوش گمانی ماست
امام رضا علیه السلام می فرماید:
أحسِنِ الظَّنَّ بِاللهِ،فَاِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ يَقولُ: أَنَا عِندَ ظَنِّ عَبدِی المُؤمِنِ بِی، إِن خَيراً فَخَيراً وَإِن شَرّاً فَشَرّاً
به خداوند حُسن ظنّ داشته باشید؛ زیرا خداوند می فرماید: من مطابق ظن بنده ام درباره اش عمل می کنم، اگر ظنش به من خوب باشد برای او خیر به وجود می آورم، و اگر ظن او بد باشد، بد برای او پیش می آید .

⏪خداوند حیا میکند از اینکه به گمان مومن بی توجه باشد،خدا اجازه نمی دهد ظن مومن پایمال شود .
در روایتی آمده است:
وَ اللهِ لَا يَحسُنُ ظَنَّ عَبدِ مُؤمِنٍ بِاللهِ إِلاَّ كَانَ اللهُ عِندَ ظَنِّهِ
بِهِ قسم به خدا! هیچ بندۂ مؤمنی به خداوند حُسن ظن پیدا نمی کند مگر آن که خداوند همان طور با او رفتار می نماید
لأَنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ کَرِيمٌ يَستَحيِی أَن يُخلِفَ ظَنَّ عَبدِهِ وَ رَجَاءَهُ
و این بدان خاطر است که خداوند کریم است و حیا می کند از این که بندۂ مؤمنی به او حُسن ظن داشته باشد، ولی او به حُسن ظن بنده اش توجه نکند

⏪ یکی از گمان های مثبتی که ما به خدا داریم، کمک به مومنین و نصرت مومنین است
خداوند عالم را بر اساس سنتها اداره می کند سنت‌ها یعنی قوانین همیشگی که خدا در عالم دارد خداوند امور عالم را بر اساس قواعدی پیش می برد ‌که این قواعد را سنت گویند .

⬇️خداوند در آیات متعددی تصریح و تاکید میکند که من نگهبان و نگهدار و مدافع مومنین هستم، آنچه مهم است آن است که ما به این وعده ها ایمان کامل داشته باشیم و به وعده های الهی حسن ظن داشته باشیم.
کمک به مومنین یکی از سنت های قطعی الهی است. قرآن کریم میفرماید:
《إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ؛ غافر – ۵۱ 》
بی تردید ما پیامبران خود و مؤمنان را در زندگی دنیا و روزی که گواهان برای گواهی دادن به پا ایستند، یاری می کنیم

↙️در صحنه های عجیب تاریخ که همه راه های عادی بسته شده است،
در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام آنجا که ایشان را به منجنیق بستند در آتش افکنند
نصرت الهی به مومنینی مانند حضرت نوح میرسد:
《فَنَجَّيْناهُ وَ مَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ؛ یونس – ۷۳ 》
ما او و كسانى را كه با او در کشتی بودند نجات داديم

↙️ در مورد حضرت موسی میفرماید:
《وَ أَنْجَيْنا مُوسى‌ وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِينَ؛ شعرا – ۶۵ 》
ما موسى و كسانى را كه با او بودند نجات داديم

↙️ نصرت الهی در اوج ضعف نیز وجود دارد:
《وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ؛ آل عمران – ۱۲۳ 》
همانا خداوند شما را در جنگ بدر در حالى كه ذلیل بوديد يارى كرد

↙️در مواجهه با دشمن در میدان جنگ میفرماید:
《 لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَواطِنَ كَثِيرَةٍ؛ توبه – ۲۵》
خداوند شما را در مواضع زيادى يارى نمود

↙️گاهی نصرت الهی به کمک ملائکه است:
《 أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ؛ آل عمران – ۱۲۴》
آن گاه كه به مؤمنان مى‌گفتى: آيا شما را بس نيست كه پروردگارتان شما را با سه هزار فرشته فرو فرستاده شده از آسمان يارى دهد؟!

↙️ گاهى نصرت الهی با ايجاد رعب در دل دشمن است:
《وَ قَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ؛ احزاب – ۲۶ 》
گاهى نصرت الهی با خنثى كردن حيله‌ها و خدعه‌ها دشمن است:
《وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ؛ انفال – ۱۸ 》
خداوند همواره سست كننده نیرنگ كافران است

غفرالله لی و لکم الحمدلله رب العالمین