💢 حکمت ۳۱۶ 💢

💠وَ قَالَ (علیه السلام): أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّارِ.
من پيشواى مؤمنانم، ومال و ثروت پيشواى بدكاران است.

[“يعسوب” در لغت به ملكه زنبور عسل گفته مى شود كه هرگاه به پرواز درآيد تمام زنبورانى كه در آن كندو با او زندگى مى كنند به دنبال او به پرواز درمى آيند. سپس به رئيس هر قومى يعسوب اطلاق شده است]

💠 قالَ الرَّضِيُ: وَمَعْنى ذلِکَ أنَّ الْمُؤْمِنينَ يَتَّبِعُونَني، وَالْفُجّارَ يَتَّبِعُونَ الْمالَ كَما تَتَّبِعُ النَّحْلُ يَعْسُوبَها، وَهُوَ رَئِيسُها
سید رضی ( رحمه الله ) می گوید:
معنى اين سخن آن است كه مؤمنان از من پيروى مى كنند و بدكاران از مال و دنیا، همانگونه كه زنبوران عسل از يعسوب و رئيس خود پيروى مى كنند.

📕 در روایات مختلف، همین حکمت
(أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّارِ)
با الفاظ دیگری نیز ذکر شده است:
پیامبر خدا به حضرت فرمود:
انت یعسوب الدین
یا در جای دیگر فرمود:
انت یعسوب المومنین
ودر مورد بخش بعدی هم داریم:
و المال یعسوب الفُجّار
و المال یعسوب المنافقین
و المال یعسوب الکَفرَه
و المال یعسوب الظَلَمه
از اختلاف این الفاظ به خوبی معلوم میشود ویژگی مشترک کفار و فساق و فجار و… مال دوستی و علاقه شدید به مال است و هر کسی که مال دوست بشود با امیرالمومنین میانه ای نخواهد داشت.

⏪ در این حکمت حضرت به دو نکته ی کلی توجه میدهند:
الف. پیشوا بودن امیرالمومنین برای مومنان

◀️ نکته ای ظریف در مورد لفظ یعسوب و وزن فَعلول.
اگر چه لفظ “یعسوب” به معنای ملکه زنبور عسل و رهبر و پیشوا است اما جوهری در کتاب صحاح اللغه در ذیل کلمه‌”یعسوب” مینویسد:
ليسَ فى الكلامِ فَعْلُولٌ غيرَ “صَعْفُوق”
ایشان میگوید وزن فعلول در کلام عربی دو لفظ دارد:
صَعفوق ( نامرد، انسان پست و دون، دزد، پلیدکار.)
یعسوب (جلودار، پیشوا)

↙️اگرچه این ادعا درست نیست و ما الفاظ دیگری نیز بر این وزن داریم ولی این وزن یکی از کم استعمال ترین اوزان عربی است و حضرت از این جهت از لفظ یعسوب استفاده کرده اند که نشان دهند هر کسی نمیتواند یعسوب باشد. و همانگونه که در خارج پیشوایان حقیقی کم هستند، حتی از جهت لفظ نیز یعسوب کلمه ای است که بسیار کم کاربرد و خاص و نادر است.

💮 در نهج البلاغه دو یعسوب ذکر شده است.
امیرالمومنین و امام زمان یعسوب الدین هستند:
در اول غرائب الحدیث در میانه نهج البلاغه فرمود:
فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ، ضَرَبَ يَعْسُوبُ الدِّينِ بِذَنَبِهِ، فَيَجْتَمِعُونَ إِلَيْهِ كَمَا يَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِيفِ
در این جمله حضرت امیرالمومنین، امام زمان سلام الله علیهما را به عنوان یعسوب دین معرفی میکند که با ظهور حضرت، دوستان دور حضرت جمع میشوند که مقدمات تشکیل حکومت عدل مهدوی فراهم میگردد.

⬇️حکمت ۳۱۶:
أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّار
همانگونه که باید از امیرالمومنین حرف شنوی و اطاعت داشته باشیم، باید از امام عصر هم حرف شنوی داشته باشیم و خودمان را برای اطاعت و تبعیت از او آماده کنیم.همانگونه که عده ای از مسلمین که به ظاهر حضرت را قبول داشتند، در مواجهه با فرمایشات حضرت کوتاهی میکردند، ما هم باید مراقب باشیم در مواجهه با فرمایشات امام عصر سلام الله علیه اطاغت محض داشته باشیم.

⛔️در این حکمت حضرت به دو نکته ی کلی توجه میدهند:
الف. پیشوا بودن امیرالمومنین برای مومنین
ب. پیشوایی مال برای مخالفان
ملاک این است: یا دنیا دوستی ،
یا علی دوستی.

❌آنچه حضرت فرموده محك و ملاک خوبى است براى شناختن افراد در هر عصر و زمان.
افرادی هستند که خود را به اموال نامشروع فروختند و دنیا دوستی و دنیا خواهی آنها را از خوبیها دور کرد.
در حالى كه مؤمنان راستين گاهى با فقر زندگى مى كنند و در برابر اموال حرام زانو نمى زنند.
مومن، دنبال رضایت امیرالمومنین است، هر جا رضایت امام باشد هست، هر جا رضایت امام نباشد اگرچه پول خوبی باشد، آنجا نیست. ولی منافق و کافر که از ولایت دور هستند دنبال پول میروند، از هر راهی به دست بیاید برای آنها مهم نیست. چون هدف آنها پول است.

📕مال دوستی و دنیا دوستی در روایات:

💮۱. دل کندن از مال سخت ترین امتحان برای دلبستگان به دنیاست
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
ما بَلَی اللهُ العِبادَ بِشَیءٍ اَشدَّ عَلیهم مِنَ اِخراجِ الدِّرهَم!
خداوند بندگان را به چیزی سخت‌تر از خرج کردن پول امتحان نکرده است!
دل کندن از پول برای کسی سخت است که دنیا طلب باشد.

💮۲. پول، قوم و خویش دنیا طلبان میشود.
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:
اِنَّ اَحسابَ اَهلِ الدُّنیا هذا المالُ!
حَسَب و افتخارات اهل دنیا تنها در همین مال‌ و منال‌ها خلاصه می‌شود!
در حالی که مال این صلاحیت را ندارد که همه کس آدم شود.

💮۳. دنیا طلبی یا دین جمع نمیشود.
حضرت درغرر الحکم فرمود:
حُبُّ المالِ یُوهِنُ الدّینَ و یُفسدُ الیَقینَ. مال‌دوستی، دینِ و ایمان انسان را سست می‌کند و معتقدات یقینی را تباه و منحرف می سازد.
ف می‌نماید)

💮۴. کرامت در دل نبستن است و ذلت در دلبستن.
حضرت درغرر الحکم فرمود:
لا یُكرِمُ المَرءُ نَفسَهُ حَتّی یُهینَ مالَهُ. انسان تا وقتی که مال خود را حقیر و ناچیز نشمارد به کرامت نفس و بزرگواری دست نخواهد یافت.

❌دو خدا را نپرستید.
حضرت عیسی سلام الله علیه فرمود:
لا تَعبُدوا رَبَّین: الله و المال
دو خدا را نپرستید، خدا را و مال را.

💮۵. قرآن کریم در مذمت دنیا دوستی در سوره فجر میفرماید:
وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا
وثروت را بسیار دوست دارید.
اصل مال داشتن بد نیست بلکه بخشنده بودن و انفاق کردن و… وابسته به همین دارایی است،
ولی آن چیزی که بد است دلبستگی و وابستگی به مال است که همان دوری از امیرالمومنین و ولایت خواهد بود.

💠وَ قَالَ (علیه السلام): أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّارِ.
من پيشواى مؤمنانم، ومال و ثروت پيشواى بدكاران است.

🔻نکته 1:
یعسوب الدین لقبی است که پیامبر به امیرالمومنین دادند.
ابوذر غفاری می گوید از پیامبر شنیدم که در مورد امیرالمومنین می فرمود:
أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يُصَافِحُنِي يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ
یا علی تو نخستين كسى هستی كه روز قيامت با من مصافحه مى كنی
وَ أَنْتَ اَلصِّدِّيقُ اَلْأَكْبَرُ وَ أَنْتَ اَلْفَارُوقُ تُفَرِّقُ بَيْنَ اَلْحَقِّ وَ اَلْبَاطِلِ
و تو فاروق اين امّت هستی؛ يعنى حق را از باطل جدا مى كنی.
وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ اَلْمَالُ يَعْسُوبُ اَلْكَفَرَةِ
و تو يعسوب و پيشواى مؤمنان هستی در حالى كه مال، يعسوب ظالمان است.

↕️ شبیه همین روایت در منابع مختلف شیعی و سنی آمده است و علامه امینی در جلد ۸ الغدیر به برخی از آنها اشاره کرده است.
رسول مکرم هدایت و سرپرستی مومنان را به دست امیرالمومنین سپرده است و هر کسی خودش را مومن میداند باید از امیرالمومنین پیروی کند.

🔻نکته۲ :
تشبیه مولا به ملکه زنبور عسل و تشبیه شیعیان به زنبورهای پیرو.

♦️قطب راوندی در شرح حکمت ۳۱۶ میفرماید:
الف. تشبیه شیعیان به ملکه زنبور عسل از این جهت است که همه پرندگان، زنبور عسل را ضعیف و ناتوان می بینند، در حالی که شیعیان “ضعیف مستضعف” هستند.
همانگونه که در حکمت ۲۸۹ فرمود:
وَ كَانَ ضَعِيفاً مُسْتَضْعَفاً
توضیح: یعنی دیگران آنها را ضعیف می بینند ولی آنها کارهای بزرگ و سودمندی انجام میدهند.
و #زندگی_اجتماعی آنها (اجتماع مومنانه آنها) سود و منافع فراوانی خواهد داشت

♦️ب. تشبیه شیعه به زنبور عسل:
انَّ النَّحْلِ اذا وَقَعَ وَاحِدٌ مِنْهَا علی نجاسةٍ ثُمَّ دَخَلَ مَوْضِعِهِ أَخْرَجَهُ الیعسوب وَ رُبَّمَا قَتَلَهُ
ملکه زنبورها، مراقب و نگهبان طهارت آنهاست و در صورت خطا آنها را تادیب و اصلاح میکند.
قطب راوندی از امیرالمومنین روایت نقل میکند که حضرت فرمود:
أَنَا بینَ المومنین کالیَعسوب بینَ النَّحْلِ؛ أَمْرَهُمْ ، وَ اَنهاهُم ، وَ اُوَدِّبَهُم
من در بین مومنین مانند ملکه زنبور عسل هستم که آنها را امر و نهی میکنم و در صورت نیاز آنها را ادب میکنم،
وَ هُمْ تَبَعٌ لی علَی محِبَّهٍ
و آنها عاشقانه از من تبعیت میکنند.
وَ حکمی مَاضٍ فیهم سِرّاً وَ علانیه
و کلام من را در آشکار و پنهان اجرا میکنند.

⛔️علی علیه السلام “امیرُ النّحل” است.
«أمیر النّحل» یکی از القاب امام علی علیه‌السلام است.
سبط ابن جوزى در صفحات ابتدایی تذکره الخواص در مورد اسامی و القاب امیرالمومنین توضیح میدهد و می گوید: مؤمنان به نحل (زنبور عسل) تشبیه می مانند و على علیه السلام امیر مؤمنان و امیر النحل است.
شیعیان باید قدر خودشان را بدانند.

📕مرحوم کلینی در کافی از امام صادق علیه السلام نقل میکند که حضرت فرمود: اهل تقیه باشید و اوج محبتتان به اهل بیت را در مقابل نامحرمان افشا نکنید:
إِنَّمَا أَنْتُمْ فِي اَلنَّاسِ كَالنَّحْلِ فِي اَلطَّيْرِ همانا شما در ميان مردم چون زنبور عسل باشيد درميان پرندگان.
لَوْ أَنَّ اَلطَّيْرَ تَعْلَمُ مَا فِي أَجْوَافِ اَلنَّحْلِ مَا بَقِيَ مِنْهَا شَيْءٌ إِلاَّ أَكَلَتْهُ
اگر پرنده‌ها مى‌دانستند درون زنبور عسل چيست‌؟همه پرندگان آنها را میخوردند.
وَ لَوْ أَنَّ اَلنَّاسَ عَلِمُوا مَا فِي أَجْوَافِكُمْ
و اگر مردم بدانند كه در درون دل شما چيست
أَنَّكُمْ تُحِبُّونَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ
و بفهمند كه شما ما خاندان را چقدر دوست مى‌داريد،
لَأَكَلُوكُمْ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَنَحَلُوكُمْ فِي اَلسِّرِّ وَ اَلْعَلاَنِيَةِ
با نیش زبان شما را میخورند.
رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً مِنْكُمْ كَانَ عَلَى وَلاَيَتِنَا
خدا رحمت كند بنده‌اى را كه از شما بر مدار دوستى و ولايت ما باشد.

💮شاعری گفته است:
وِلایَتی لِاَمیرِ النَّحلِ تَکفینی/
عِنْدَ الْمَماتِ وَ تَغْسیلی وَ تَکْفینی
ولایت و دوستی من با امیر نحل در وقت مرگ و غسل و کفن مرا کفایت می‏کند.
وَ طینَتی عُجِنَتْ مِنْ قَبلِ تَکوینی/
مِنْ حُبِّ حَیدر کَیْفَ النارُ تَکوینی؟
سرشت من پیش ازآفرینشم با دوستی حیدر آمیخته پس چگونه آتش مرا خواهد سوزاند؟

⛔️در ذیل غرائب الحدیث ۱، نیز توضیحی در مورد شباهت مومنین به زنبور غسل داده شد.
پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمود: مَثَلُ المؤمنِ كمَثَلِ النَّحلَةِ إن أكَلَتْ أكَلَت طَيِّبا
مَثَل مؤمن، مَثَل زنبور عسل است كه اگر بخورد، چيزهاى پاك و پاكيزه مى خورد.
و إن وَضَعَت وَضَعت طَيِّبا
و ثمره و نتیجه کار او پاکیزه و مفید است.
و إن وَقَعت على عُودٍ نَخِرٍ لَم تَكسِرْهُ
و اگر روى شاخه پوسيده اى بنشيند، آن را نمى شكند _اهل خسارت زدن و بار روی دوش کسی انداختن نیست.

⏪ در این حدیث برای مومن سه ویژگی بیان میکند،
یا شباهتی که فرد مومن با زنبور عسل دارد:

1️⃣ حلال خواری و پاک خواری.
نه تنها انسان نباید سمت مال حرام برود که قطعا ناپاک است، بلکه بعضی اموال حلال نیز ناپاک هستند.
پر خوری، اسراف، به هوس انداختن دل فقیر و یتیم و… با لقمه پاک همخوانی ندارند.

2️⃣ ثمره آن لقمه پاک نیز میشود عمل پاک، ثمره پاک.
حال اگر این ثمره شغل باشد، شغل پر منفعتی است که دعای خیر مردم را دارد.
اگر این ثمره علم باشد، علم مفیدی است که راه نجات شخص و اطرافیان است.
اگر این ثمره فرزند باشد، فرزند پاک و پاکیزه ای خواهد شد.

3️⃣ مومن مانند زنبور عسل سبکبال است، وزنی روی شاخه نمی اندازد. برای کسی زحمت و مشکل ایجاد نمی کند.
درحکمت ۴۷۹ می فرماید:
شَرُّ الْإِخْوَانِ، مَنْ تُكُلِّفَ لَهُ
بدترين دوست آن است كه براى او به رنج و زحمت بیفتى.
‌
🔻نکته ۳:
همیشه تبعیت فرع بر معرفت است.
هر چه شناخت بیشتر باشد، تبعیت با کیفیت بیشتر خواهد بود
أَنَا يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْفُجَّارِ
همانگونه که دوست داشتن زمانی حاصل میشود که انسان شناختی از خوبی های طرف مقابل پیدا کند؛
تبعیت و پیروی نیز زمانی حاصل میشود که انسان معارف را بفهمد و آنها را به کار ببندد.

💮تبعیت از امیرالمومنین وقتی ممکن است که انسان از مرام و مکتب امیرالمومنین آگاه باشد و آگاهی از مکتب حضرت وقتی محقق میشود که انسان با نهج البلاغه انس داشته باشد.

اللهم اجعلنا من المتمسکین بولایهِ علی بن ابیطالب