💠وَ قَالَ (عليه السلام): لِكُلِّ امْرِئٍ فِي مَالِهِ شَرِيكَانِ، الْوَارِثُ وَ الْحَوَادِث
هر انسانى در اموالش دو شريك دارد: وارثان و حوادث!

♻️انسان‌ها نوعا در آخر عمر دارای مال و ثروت و مکنتی هستند که یکی از وظایف آنها تعیین تکلیف آنها، و مصرف درست آنهاست. حضرت در این حکمت به دو شریک اشاره میکند که هر کسی به طور قهری دارند و راه فراری از دست آنها نیست.

❎هشدار به انسانهای بخیل:
گویا حضرت در این حکمت افراد بخيل را مخاطب قرار میدهد و میفرماید آنها به چه مى انديشند؟ آيا تصور مى كنند اين اموال را با خود مى برند.

✅ با اينكه از دو حال خارج نيست:
۱. يا بوسيله حوادث وپيشامدهاى روزگار ازقبيل ورشكست شدن در تجارت، ربوده شدن به وسيله سارقان، سيل و آتش سوزى و امثال آن بر باد مى رود

✅۲. و يا در صورت مصون ماندن از حوادث به دست وارث مى رسد. وارثى كه غالبآ دلش به حال صاحب مال نسوخته و آن را تملك مى كند و از آن براى منافع خود و عيش و لذت بهره مى گيرد؛ بى آنكه به فكر صاحب اصلى مال باشد.

❎ بسيار ديده ايم افرادى را كه اموالى از آنها به ارث رسيده و در ميان آن ثلث يا موقوفاتى وجود دارد و وارثان اصرار دارند كه با بهانه هايى حتى ثلث را تملك كرده و وقف را به نوعى باطل كنند و عين موقوفه را به تملك خود درآورند! افراد بخيل اگر در اين امور درست بينديشند به اشتباه بزرگ خود پى مى برند

👈 انواع شریک:
انسان در طول حیات به خاطر نوع زندگی اجتماعی و محدودیت هایی که دارد، نیازمند ومضطر به گرفتن شریک است.البته شرکا متفاوت اند:

👈 الف. برخی شرکا، اجباری اند و انسان در انتخاب آنها نقشی ندارد.
حضرت در این حکمت به دو شریک اجباری اشاره میکند که انسان در انتخاب آنها نقشی ندارد.
به طور کلی به شرکای اجباری نباید خیلی اعتنا کرد و تا جایی که میتوان باید مشارکت خود با آنها را قطع یا محدود کرد.

❎ محروم کردن ورّاث اصلا درست نیست.
اصل ارثیه گذاشتن پسندیده و مورد تاکید اسلام است اما در مورد کم و کیف وصیت و ارثیه نکاتی را باید توجه کرد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
مَنْ لَمْ يُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذَوِي قَرَابَتِهِ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِيَةٍ.
هر كس هنگام مرگ براى خويشاوندانش وصيّت نكند عمل خود را به معصيتى ختم كرده است.

♻️مال را شریک نگیر، چون به تو اعتماد نمی کند.
مرحوم خوئی ( رحمه الله):
انَّ المالَ لاَ يُسْتَحَقُّ الاِعْتِمَادَ وَ الِاعْتِبَارُ سزاوار نیست بر مال اعتماد کرد و او را شریک خود گرفت.
لَانَّهٍ لَيْسَ عَلَيْهِ لِصَاحِبِهِ مُطْلَقُ الِاخْتِيَارِ فَانَّ لَهُ فِيهِ شَرِيكَيْنِ فِي اَلْحَيَاهِ وَ بَعْدَ اَلْمَمَات
زیرا او به انسان هیچ اختیاری نمیدهد و در حیات به حوادث میرسد و بعد از مرگ به وارث.

👈 انواع شریک :
ب. برخی شریکان ، اختیاری اند و انسان در انتخاب آنها نقشی دارد.
انسان باید به جای شرکای قهری، خودش دست به انتخاب بزند و عده ای را به عنوان شریک برای خود انتخاب کند.
همانگونه که :
+ در زندگی، ازدواج میکند و شریک زندگی انتخاب میکند.
+ در کار، شریک مناسب انتخاب میکند.
+ در مباحث علمی، هم مباحثه ای و شریک علمی قوی انتخاب میکند.
+ انسان باید برای مالش نیز شرک خوب انتخاب کند.

✳️ بهترین شریک کیست؟!
امام سجاد در مورد حق شریک فرمود:
وَ أَمَّا حَقُّ الشَّرِيكِ فَإِنْ غَابَ كَفَيْتَهُ
اما حق شریک تو آن است که اگر او به دلیلی حضور نداشته باشد، وظایف او را نیز بر عهده گیری،
وَ إِنْ حَضَرَ رَعَيْتَهُ
و اگر حضور داشته باشد، دوشادوش او به صورت مساوی به کار بپردازی،
تَحْفَظُ عَلَيْهِ مَالَهُ وَ لَا تَخُونُهُ فِيمَا عَزَّ أَوْ هَانَ مِنْ أَمْرِهِ
و نگهبان ثروت او باشی و مراقب باشی که حتی اندک‌خیانتی به او نکنی.
فَإِنَّ يَدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الشَّرِيكَيْنِ مَا لَمْ يَتَخَاوَنَا وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ
زیرا تا زمانی که دو شریک به هم خیانت نکنند، دست حمایت خدا بر سر آنان است و نیرویى جز نیروى خداوند نیست.
اگرچه این حقوق در مورد شراکت های عادی است، ولی انسان در مال نیز باید با کسی شراکت کند که این ویژگی ها را داشته باشد.

♻️بهترین شریک مال کیست؟

👈 الف. خود انسان به شرطی که اسراف نکند
انسان در زندگی برای خود و افراد تحت تکفلش احتیاجاتی دارد که باید آنها را برطرف کند.
باید طوری زندگی کند که اطرافیانش در رفاه نسبی باشند و دستشان جلوی دیگران دراز نباشد.
بهترین شریک مال انسان، آبرو و عزت و شرافت اوست که در بخل و تنگ نظری از بین نرود.

❇️انسان حق دارد از اموالش استفاده کند و زنده همراه با آسایشی داشته باشد.
همانگونه که خداوند برای انسان رزاقیت دارد و روزی او را رسانده؛
خدا برای فرزندان ما هم خداست و رزاق است و خزائنش تمام نمیشود. پس به جای بخل در مصرف، باید زندگی آبرومندانه ای داشت.

✳️ زندگی آبرومندانه آری، جمع آوری ممنوع:
همانگونه که نباید اسراف کرد؛ نباید روحیه خساست و بخل داشت و فقط جمع کرد و استفاده نکرد.
به اندازه کفاف؛ به اندازه نیاز باید خرید و مصرف کرد. نه اینکه خرید و انبار کرد.

👈 ب. نیازمندان و گرفتاران
چه بهتر که اين شريك، همان نيازمندان و محرومانى هستند كه انفاق بر آنها در قرآن مجيد با تعبير وام دادن به خدا بيان شده است:
《مَّنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللهَ قَرْضآ حَسَنآ فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافآ كَثِيرَةً ؛ بقره – ۲۴۵》
به جاى قرض به مردم فرمود: به خداوند قرض دهيد، تا فقرا احساس كنند خداوند خودش را به جاى آنان گذاشته و احساس ضعف و ذلّت نكنند.
همان وامى كه حداقل ده برابر و بيشتر به آن سود داده خواهد شد

🔰انسان باید از آنچه دارد، انفاق کند.
قرآن کریم میفرماید:
《 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ؛ بقره – ۲۵۴》
از آنچه روزی شما شده، انفاق کنید. که خود این انفاق یک روزی است برای انسان

❇️ اگر چنین شریک خوبی پیدا کردی، حتما با آن شراکت کن.
حضرت در نامه ۳۱ فرمود:
وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ يَحْمِلُ لَكَ زَادَكَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ
و هنگامى كه از طبقات تهيدست و مستمند، كسى را يافتى كه توشه راه تو را تا روز قيامت حمل كرده و به دوش خود بكشد.
فَيُوَافِيكَ بِهِ غَداً حَيْثُ تَحْتَاجُ إِلَيْهِ
و فرداى قيامت همان زمان كه سخت به آن نياز دارى، سالم و دست نخورده آن را به تو برگرداند.
فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ إِيَّاهُ وَ أَكْثِرْ مِنْ تَزْوِيدِهِ
پس وجود او را غنيمت شمرده، بى درنگ توشه راهت را بر دوش او بگذار و هر چه مى توانى توشه بيشترى را با او بفرست.
وَ أَنْتَ قَادِرٌ عَلَيْهِ فَلَعَلَّكَ تَطْلُبُهُ فَلَا تَجِدُه‏
كه اكنون تو بر اين كار قدرت دارى و توانائى، چه بسا كه بعدا او را طلب كنى و ليكن ديگر او را نيابى و دسترسى به او پيدا نكنى.

♻️ باید حق مال را ادا کرد
امام سجاد سلام الله علیه فرمود:
أمّا حَقُّ مالِكَ فأن لا تأخُذَهُ إلاّ مِن حِلِّهِ ، و لا تُنفِقَهُ إلاّ في وَجهِهِ
امّا حقّ مال و دارايى تو اين است كه آن را جز از حلال به دست نياورى و جز در راه حلال خرجش نكنى.
فاعمَلْ فيهِ بطاعَةِ ربِّكَ
پس، آن را در راه طاعت پروردگارت به كار ببر ،
و لا تَبخَلْ بهِ
و در آن بخل نورز.
حق مال را فقط گروهی ادا کردند که دیدند روزگار آن را نابود خواهد کرد و خودشان آن را در مسیر درست مصرف کردند.

📗 سید رضی در دیوان اشعارش میگوید:
خُذْ مِن تُراثِكَ ما استطعتَ
فإنّما شركاؤُكَ الأيّامُ و الورّاث
آنچه از اموال که از پدران به تو رسیده را دریاب و از آنها استفاده کن، زیرا اگر استفاده نکنی نصیب وارث و حوادث میشود.
لم يقضِ حقَّ المال إلّا معشرٌ
نظروا الزمانَ يعيث فيه، فعاثُوا
حق مال و ثروت را کسانی ادا کرده اند که وقتی می بینند روزگار مال آنان را از بین می برد خود آنها مالشان را در راه خیر خرج می کنند .

❎اگر حق مال را ادا نکنیم، لحظه ی احتضار به سراغمان می آید.
امیرالمومنین در خطبه ۱۰۹ در مورد لحظات سخت احتضار میفرماید:
إِنَّهُ لَبَيْنَ أَهْلِهِ يَنْظُرُ بِبَصَرِهِ وَ يَسْمَعُ بِأُذُنِهِ عَلَى صِحَّةٍ مِنْ عَقْلِهِ وَ بَقَاءٍ مِنْ لُبِّهِ
او در حالى که ميان خانواده خود قرار دارد و با چشم خود به آنها نگاه مى کند، با گوش سخنانشان را مى شنود، عقلش سالم و فکرش برجا است.
يُفَكِّرُ فِيمَ أَفْنَى عُمُرَهُ وَ فِيمَ أَذْهَبَ دَهْرَهُ در اين هنگام، از خواب غفلت بيدار مى شود: فکر مى کند که عمرش را براى چه چيزهايى بر باد داده و روزگارش را در چه راهى سپرى نموده است.
وَ يَتَذَكَّرُ أَمْوَالًا جَمَعَهَا أَغْمَضَ فِي مَطَالِبِهَا وَ أَخَذَهَا مِنْ مُصَرَّحَاتِهَا وَ مُشْتَبِهَاتِهَا
به ياد ثروت هايى مى افتد که گردآورى کرده; در جمع آن چشم بر هم گذارده و از حلال و حرام و مشکوک هر چه به دستش آمده در اختيار گرفته است ،
قَدْ لَزِمَتْهُ تَبِعَاتُ جَمْعِهَا وَ أَشْرَفَ عَلَى فِرَاقِهَا
گناه جمع آورى آن، بر دامانش نشسته، و هنگام جدايى از آن رسيده است!
تَبْقَى لِمَنْ وَرَاءَهُ يَنْعَمُونَ فِيهَا وَ يَتَمَتَّعُونَ بِهَا
آرى! اين اموال براى بازماندگان او به جاى مى ماند و از آن بهره مى گيرند و متنعّم مى شوند!
فَيَكُونُ الْمَهْنَأُ لِغَيْرِهِ وَ الْعِبْ‏ءُ عَلَى ظَهْرِهِ
لذّت و آسايش آن براى ديگران است و سنگينى گناهانش بر دوش اوست.
وَ الْمَرْءُ قَدْ غَلِقَتْ رُهُونُهُ بِهَا
و او گروگان اين اموال است.

‌♻️اگر زندگی پاکی داشته باشیم، حوادث کمتری در کمین ما هستند.
اگر چه زندگی در دنیا همراه با سختی است و برخی از حوادث حکمت های خاصی دارند و به مومن و غیر مومن اصابت میکنند ولی این مطلب قطعی است که اگر کسی “زندگی مالی” پاکی داشته باشد، حوادث کمتری به او اصابت میکنند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
ما تَلَفَ مالٌ في برٍّ و لا بَحرٍ اِلّا بِمَنْعِ زَكاةٍ.
هرگز مالي در خشكي و دريا تلف نمي شود، مگر به جهت نپرداختن زكات آن، تلف میشود.

💠لكُلِّ امْرِئٍ فِي مَالِهِ شَرِيكَانِ، الْوَارِثُ وَ الْحَوَادِث

✳️گاهی از دست رفتن مال با حوادث، بهتر از رسیدن به وارث است.
حضرت در حکمت ۱۹۶ فرمود:
لَمْ یَذْهَبْ مِنْ مَالِکَ مَا وَعَظَکَ
آنچه از مال تو از دست مى رود و مایه پند و عبرتت مى گردد در حقیقت از دست نرفته است.
پس ضرری که به هوشیاری انسان ختم شود بهتر از این است که انسان بدون توجه و تذکر سرمایه را برای فرزند بگذارد و برود.

📗هر چیزی از دست برود و به هوشیاری ختم شود، از دست نرفته و به دست آمده.
علامه مجلسی در بحار الانوار از امام صادق روایت نقل میکند:
إنْ کانَ هذَا الْمِیِّتْ قَدْ قَرَّبَکَ مَوْتُهُ مِنْ رَبِّکَ
اگر این شخصى را که از دست دادى مرگش تو را به خداوند نزدیک‌تر ساخته،
أوْ باعَدَکَ عَنْ ذَنْبِکَ
و تو را از گناهت دور نموده است،
فَهذِهِ لَیْسَتْ مُصیبَةٌ
این مصیبت نیست،
وَ لکِنَّها لَکَ رَحْمَةٌ وَ عَلَیْکَ نِعْمَةٌ
بلکه آن یک رحمت الهى است و نعمتى بزرگ براى تو محسوب مى شود.

✳️از دست رفتنی که هوشیاری بیاورد، شکر دارد. درغرر الحکم فرمود :
لَنْ یَذْهَبَ مِنْ مالِکَ ما وَعَظَکَ وَحازَ لَکَ الشُّکْرُ
آنچه از مال تو از بین مى رود و تو را پند مى دهد در حقیقت از بین نرفته و جاى شکر دارد .

❇️وارث چه خوب باشد چه بد باشد، برای انسان حسرت بار است.
در حکمت ۴۱۶ به امام مجتبی فرمود:
لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَكَ شَيْئاً مِنَ الدُّنْيَا، فَإِنَّكَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَيْنِ
چيزى از مال و ثروت دنيا را بعد از خود باقى نگذار زيرا آنچه باقى مى‏ گذارى براى يكى از دونفر خواهد بود:
إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِطَاعَةِ اللَّهِ، فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ
يا كسى كه آن را در راه اطاعت خداوند مصرف مى‏ كند كه در اين صورت او به چيزى سعادتمند شده كه تو به‏ سبب آن محروم شده‏ اى؛
وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ، فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ
يا براى كسى مى ‏گذارى كه آن را در راه معصيت خداوند به‏ كار مى‏ گيرد در نتيجه تو به‏ سبب چيزى كه براى او اندوخته‏ اى شقاوتمند، و محروم از سعادت مى‏ شوى ،
فَكُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ
و در واقع‏ او را در گناهش يارى كرده‏ اى.

‌👇نکته 1:
اين گفتار حكيمانه اشاره شد اين سخن به دو صورت ديگر نيز نقل شده.

👈 الف.
بَشِّر مالَ الْبَخِيلِ بِحادِثٍ أو وارِثٍ
به مال افراد بخيل بشارت ده كه يا حوادث نابودكننده در انتظار آن است و يا وارث.
میدانیم که بشارت معنای مثبتی دارد و در مورد امور خوب به کار میرود.

✳️اینکه حضرت در اینجا از این لفظ استفاده کرده است یک هشدار جدی است. مثل اینکه ما در فارسی میگوییم،
” آشی برایت بپزم که دو وجب روغن داشته باشد”؛
این جمله به معنای خدمت کردن نیست بلکه تهدید است.
حضرت نیز میفرماید مال را در راه خدا خرج نکنید، وارث و حوادث آشی برای سرمایه شما بپزند که آن طرفش نا پیدا.

👈 ب.
إنَّ لَکَ فِي مالِکَ شَريكَيْنِ:
در مال تو جز خودت، دو شريك دیگر نیز هست:
الْحَدَثانِ وَ الْوارِثِ
حوادث نابودكننده و وارث،
فَإنِ اسْتَطَعْتَ أنْ لا تَكُونَ أبْخَسُ الشُّرَكاءِ حَظّاً فَافْعَلْ
هرگاه بتوانى سهم تو كمتر از آن دو نباشد انجام ده _بخشى از اموالت را انفاق كن_

✳️ در این فرمایش نورانی نیز حضرت سهمی را برای حوادث و وارث تعیین کرده است، ولی میفرماید تو به فکر خودت باش و حداقل به اندازه ی دیگر شرکا سهم و اندازه ای برای خودت بردار.

👇نکته ۲:
تا مال نرود، سود نمی آید.
حضرت در غرر الحکم فرمود:
اَلْمَالُ لاَ يَنْفَعُكَ حَتَّى يُفَارِقُكَ
مال تا از دست نرود سود نمی رساند.
+ انسان بیمار تا به دکتر نرود و پول ندهد، بهبودی پیدا نمیکند.
+ پول باید برود تا سلامتی بیاید.
+:پول باید برود تا آبرو بیاید
+ پول باید برود تا عاقبت به خیری بیاید.
در غرر الحکم امده :
لاَ يُكْرِمُ اَلْمَرْءُ نَفْسَهُ حَتَّى يُهِينَ مَالَهُ
مرد خودش را بزرگ نمیکند، مگر آنكه مالش را خوار كند.

📗 به قول شاعر:
چو كس بخل ورزد بانفاق مال /
نبخشد به مسكين و اهل سؤال

نگردد بزرگ، ارچه باشد غنى /
كه خود را كُند خوار مرد دَنى

اللهم الرزقنا رزقاً حلالاً طیباً واسعاً