بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۲/۳ . ۲۴شوال
💢 حکمت ۳۳۰ 💢
وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ.
و فرمود (علیه‌السلام): كمترين حقى كه خداى سبحان را بر عهده شماست، اين است كه از نعمتهايش در راه نافرمانيش يارى نخواهى.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
امیر المومنین علی(ع) فرمود: كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
✳️امیرالمومنین در این حکمت در مورد یکی از زیباترین راه های اصلاح نفس صحبت میکنند. و آن راهکار “توجه به نعمت برای ترک معصیت” است.
به طور کلی این حکمت دارای سه نکته است:
↙️الف. وجوب شکر منعم:
از جهت عقلی اگر کسی نعمتی به انسان داد، واجب است که انسان شاکر و سپاسگزار او باشد.
♻️ در حکمت ۲۹۰ نیز حضرت در مورد “وجوب شکر منعم” مطالب فراوانی بیان کردند.
لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ
اگر حتی خدا تهديد به عذاب در برابر گناه نكرده بود
لَكَانَ يَجِبُ أَلَّا يُعْصَى شُكْراً لِنِعَمِهِ
باز هم واجب بود كه به خاطر نعمتهایی که عطا کرده است، مورد نافرمانى قرار نگیرد.
❇️توجه به قاعده وجوب شکر نعمت، عبادت ساز است.
در روایتی که عمدتا کتب اهل سنت نقل کرده اند داریم که عایشه میگوید:
إنَّ نَبِيَّ اللّه ِ صلي الله عليه و آله كانَ يَقومُ مِنَ اللَّيلِ حَتّى تَتَفَطَّرَ قَدَماهُ
پيامبر آن قدر شب زنده دارى كرد تا دو پايش ورم كرد.
فَقُلتُ : لِمَ تَصنَعُ هذا يا رَسولَ اللّه ِ وقَد غَفَرَ اللّه ُ لَكَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وما تَأَخَّرَ ؟
به او عرض كردم: يا رسول اللّه !، چرا چنين مى كنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است؟
قالَ : أفَلا اُحِبُّ أن أكونَ عَبدًا شَكورًا ؟ فرمود: آيا دوست نداشته باشم كه بنده اى شكرگزار گردم؟!
پیداست یکی از انگیزه های مهم عبادت، میتواند همین وجوب شکر منعم باشد.
✅️ وجوب شکر منعم، عقلی است.
توجه به نعمت، اصلاح کننده است.
در خطبه ۱۸۵ فرمود:
وَ لَوْ فَكَّرُوا فِي عَظِيمِ الْقُدْرَةِ وَ جَسِيمِ النِّعْمَةِ، لَرَجَعُوا إِلَى الطَّرِيقِ
اگر در عظمت قدرت خداوند و اهميّت نعمت او مى انديشيدند، به راه راست باز مى گشتند،
اگر انسان به نعمت عظیم الهی نگاه کند، چون شکر منعم لازم است؛ او به اطاعت و عبادت الهی بر میگردد.
♻️ تذکر و توجه به نعمت، محبت می آورد.
یکی دیگر از راههایی که می شود گمراه را برگرداند، محبت ایجاد کردن در دل اوست.
در ابو حمزه ثمالی امام سجاد فرمود:
(خدایا من هیچ راهی نمی شناسم که دست از گناه بردارم مگر وقتی مرا با محبتت هوشیار کنی.)
در حدیث قدسی هم آمده:
أَوْحَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَجِيِّهِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ:
خداوند عزّتمند به برگزيده‌اش موسى بن عمران وحى كرد.
يَا مُوسَى أَحْبِبْنِي وَ حَبِّبْنِي إِلَى خَلْقِي
اى موسى مرا دوست بدار و مردمان را دوستدار من كن.
قَالَ: يَا رَبِّ إِنِّي أُحِبُّكَ،
او عرض كرد: پروردگارا من تو را دوست مى‌دارم
فَكَيْفَ أُحَبِّبُكَ إِلَى خَلْقِكَ
امّا چگونه مردمان را دوستدار تو كنم؟
قَالَ: اُذْكُرْ لَهُمْ نَعْمَائِي عَلَيْهِمْ، وَ بَلاَئِي عپِنْدَهُمْ
خداوند فرمود: نعمت‌هايم را برايشان بازگو و اين‌كه آزمونم در پيش روست.
أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
قرآن هم‌تاکید کرده است که شاکر باشیدو از ناشکری بندگانش گلایه کرده است.
《 وَ قَلیل مِن عبادی الشکور؛ سبا – ۱۳》
و کم هستند بندگانی که شاکر هستند.
↙️ ب. بدترین نوع مواجهه با نعمت، استفاده از نعمت در معصیت است.
زشت بودن استفاده از نعمت در راه مخالفت با منعم فقط در مورد خدا نیست بلکه در زندگی عادی نیز اگر کسی چنین خطایی مرتکب شود، مورد مواخذه و بازخواست قرار میگیرد.
📚 ابن ابی الحدید میگوید پادشاهی بود که یکی از اطرافیانش بر علیه او قیام کرد. پادشاه نامه به او نوشت و گفت:
وَ لَيْتَ شِعْرِي بِأَيِّ قَدَمٍ تواقفنا /
و رایاتنا خافقة على رأسک
من نمیدانم تو چگونه به خودت اجازه دادی بر علیه من قیام کنی در حالی که زیر سایه پرچم ما داری نفس میکشی
و دور و بری های تو همه از غلامان و بندگان من هستند.
و حتی اسبهایی که بر آنها سوار هستند، نشان و مهر خورده اند و متعلق به من هستند.
✅ این پادشاه تنها یک نکته را یاد آوری میکند، خجالت نمیکشی یا نعمت هایی که من به تو دادم میخواهی با خودم بجنگی؟!!!!
❇️یا از نعمت استفاده کن و شاکر باشد یا خدای دیگری انتخاب کن.
قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ لِرَجُلٍ: إِنْ كُنْتَ لَا تُطِيعُ خَالِقَكَ فَلَا تَأْكُلْ رِزْقَهُ
اگر تو نمی خواهی از خدا اطاعت کنی پس رزقش را نخور.
وَ إِنْ كُنْتَ وَالَيْتَ عَدُوَّهُ فَاخْرُجْ عَنْ مِلْكِهِ
اگر میخواهی با دشمنان خدا دوستی کنی، از ملک خدا خارج شو.
وَ إِنْ كُنْتَ غَيْرَ قَانِعٍ بِقَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ فَاطْلُبْ رَبّاً سِوَاهُ.
اگر به قضا و قدر خدا راضی نیستی خدای دیگری انتخاب کن.
نمی شود که انسان هم نعمت الهی را مصرف کند، هم با همان نعمت به جنگ با خدا بپردازد.
✳️نمیشود در ملک خدا بود و با او مخالفت کرد .
امام حسين عليه السلام در پاسخ كسى كه گفت من مرد گناهكارى هستم و نمى توانم ترك معصيت كنم مرا موعظه اى كن. فرمود:
افْعَلْ خَمْسَةَ أَشْيَاءَ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
پنج چيز را انجام بده سپس هرچه مى خواهى گناه كن.
فَأَوَّلُ ذَلِکَ لا تَأْكُلْ رِزْقَ اللَّهِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
نخست آنكه روزىِ خدا را مخور وهرچه مى خواهى گناه كن.
وَالثَّانِي اخْرُجْ مِنْ وَلايَةِ اللَّهِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
دوم از ولايت خدا بيرون رو و هرچه مى خواهى گناه كن
وَالثَّالِثُ اطْلُبْ مَوْضِعاً لا يَرَاکَ اللَّهُ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
سوم محلى را طلب كن كه خدا تو را در آنجا نبيند و هر گناهى مى خواهى انجام ده.
وَالرَّابِعُ إِذَا جَاءَ مَلَکُ الْمَوْتِ لِيَقْبِضَ رُوحَکَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِکَ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
چهارم هنگامى كه فرشته مرگ به سراغ تو مى آيد تا قبض روحت كند او را از خود دور كن سپس هر گناهى مى خواهى انجام ده.
وَالْخَامِسُ إِذَا أَدْخَلَکَ مَالِکٌ فِي النَّارِ فَلا تَدْخُلْ فِي النَّارِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْت
پنجم هنگامى كه مالك دوزخ تو را وارد آن مى كند مقاومت كن و داخل در آتش مشو وهر گناهى مى خواهى انجام ده.
♻️حقیقت شکر به کار نگرفتن نعمت در گناه است.
امام صادق(ع)فرمود:
وَأَنْ لا یَعْصِیَهُ بِنِعْمَتِهِ أَوْ یُخَالِفَهُ بِشَىْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَنَهْیِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ
(شكر به این است كه با نعمتش معصیت نكنى و از قدرت و قوّتِ نعمت در امر و نهى او به مخالفت برنخیزى.
↙️ج. هر جا نعمتی داده شد، وظیفه ای هم می آید.
حضرت در حکمت ۲۴۴ فرمود:
إِنَّ لله فِی كُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً، فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا، وَمَنْ قَصَّرَ مِنْهُ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ خدا را در هر نعمتى حقّى است، هر کس آن را بپردازد، فزونى یابد، و آن کس که نپردازد و کوتاهى کند، در خطر نابودى قرار گیرد.
✳️همانگونه که حضرت در مورد حق در خطبه ۲۱۶ فرمود:
لَا يَجْرِي لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَى عَلَيْهِ، وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ إِلَّا جَرَى لَهُ
در مورد نعمت نیز، به هیچ کسی نعمتی داده نشد مگر اینکه برای او وظیفه ای نیز تعیین شده است که باید آن را انجام دهد.
نعمت اگر چه برای انسان آسایش و آرامش دارد و حال و هوای انسان را خوب میکند؛ ولی به همان اندازه بار بر دوش انسان میگذارد.
♻️خوش رفتاری با نعمت لازم است.
امیرالمومنین فرمود:
اَحْسِنُوا صُحْبَهَ النِّعَمِ قَبْلَ فِراقِها فَاِنِّها تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلى صاحِبِها بِما عَمِلَ فیه
با نعمت ها قبل از جدا شدن از شما رفتار نیکو داشته باشید که آنها از بین مى روند و علیه صاحب نعمت ناسپاس که چطور با آنها رفتار کرده، گواهى مى دهند.
خوش رفتاری با نعمت یعنی استفاده درست از آن و استفاده نکردن از آن نعمت در راه حرام و گناه.
⬇️حکمت:
وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
⏪برخی از نعمت های بزرگ الهی بر انسان که ما باید مراقب باشیم با آنها معصیت نکنیم.
◀️ نیازهای مردم نعمت خداست.
امام علی علیه السّلام فرمودند:
إنَّ حَوائِجَ النّاسِ إلَیکُم نِعمَهٌ مِنَ اللّه ِ عَلَیکُم فَاغتَنِمُوها وَ لا تَمَلُّوها فَتَتَحَوَّلَ نَقَما
نیازمندى هاى مردم به شما نعمت خداست بر شما . آن را مغتنم بشمارید و از آن ملول نشوید که به نقمت بدل مى شود خستگی از بر آورده کردن حاجت دیگران یا منت گذاشتن و اذیت کردن دیگران بعد از نعمت یعنی گناه کردن با نعمت.
◀️شکر نعمت به خدمت رسانی است.
در حکمت ۴۲۵ فرمود:
إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخْتَصُّهُمُ اللَّهُ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ، فَيُقِرُّهَا فِي أَيْدِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا؛ فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَامِنْهُمْ، ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ.
خداوند بندگانى دارد كه نعمت هاى خاصى را به آنان بخشيده تا بندگان ديگر از آن بهره گيرند، به همين دليل مادامى كه از اين نعمت ها به ديگران مى بخشند خدا آن را در دستشان نگه مى دارد اما هنگامى كه آن نعمت ها را از ديگران دريغ داشتند از آن ها مى گيرد و آن را به گروهى ديگر مى دهد كه اين شكرانه را انجام مى دهند.
❎ عصیان یعنی مخالفت با فرمان خدا، خدا گفته کمک کن اگر کمک نکنی یعنی ضایع کردن نعمت.
⏪آبروی انسان مسلمان نعمت است.
حضرت در خطبه ۱۰۶ فرمود:
وَ قَدْ بَلَغْتُمْ مِنْ كَرَامَةِ اللَّهِ تَعَالَى لَكُمْ مَنْزِلَةً تُكْرَمُ بِهَا إِمَاؤُكُمْ
به كرم و لطف خداوندى به مقامى رسيديد كه حتى كنيزانتان را هم گرامى مى دارند
وَ تُوصَلُ بِهَا جِيرَانُكُمْ
و خواهند كه همسايگانتان را نيز بهره مند گردانند.
وَ يُعَظِّمُكُمْ مَنْ لَا فَضْلَ لَكُمْ عَلَيْهِ
در برابر شما سر فرود مى آورد، آنكه شما را بر او برترى نيست،
وَ لَا يَدَ لَكُمْ عِنْدَهُ
و احسانى در حق او نكرده ايد.
وَ يَهَابُكُمْ مَنْ لَا يَخَافُ لَكُمْ سَطوَةً وَ لَا لَكُمْ عَلَيْهِ إِمْرَةٌ،
و از شما مى ترسد كسى كه از سطوت و قدرت شما در امان است و شما را بر او فرمانى نيست.
وَ قَدْ تَرَوْنَ عُهُودَ اللَّهِ مَنْقُوضَةً فَلَا تَغْضَبُونَ وَ أَنْتُمْ لِنَقْضِ ذِمَمِ آبَائِكُمْ تَأْنَفُونَ
اكنون مى نگريد، كه پيمانهاى خدا شكسته مى شود و خشمگين نمى گرديد،
وَ أَنْتُمْ لِنَقْضِ ذِمَمِ آبَائِكُمْ تَأْنَفُونَ
در حالى كه، شكستن پيمانهاى پدرانتان را برنمى تابيد و ننگ خود مى دانيد.
❎ آبرویی که نعمت خداست و به سبب اسلام به دست آمده نباید در راه معصیت خدا خرج شود. نباید باعث بی آبرویی دین و اسلام شود
◀️نعمتی که از آن سوال میشود.
قرآن کریم میفرماید:
《 ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ؛ تکاثر – ۸》
آن گاه شما در آن روز از نعمت‌ها بازپرسی خواهید شد.
امیر المومنین در مورد این نعمت فرمود: الأمنُ وَ الصِّحَّهًْ
امنیت وسلامتی
از این نعمت ها نباید در راه مخالفت با خدا استفاده کرد.
📚راوی از امام باقر در مورد نعمتی که از آن سوال میکنند پرسید؛
بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا النَّعِیمُ؟
پدر و مادرم فدایت! پس نعیم چیست»؟
قَالَ حُبُّ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ عِتْرَتِهِ (علیهم السلام)
فرمود: «حبّ امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و خاندانش (علیهم السلام).
یَسْأَلُهُمُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَهًْ
خداوند روز قیامت بازخواست خواهد کرد
کَیْفَ کَانَ شُکْرُکُمْ لِی حِینَ أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ بِحُبِّ عَلِیٍّ وَ عِتْرَتِهِ
چگونه سپاس نعمتی که بر شما ارزانی داشتم از حبّ علی و عترتش (علیهم السلام) به‌جا آوردید.
❎ نباید این نعمت ها را نادیده گرفت؛ نباید این نعمت ها را در راه معصیت خرج کرد.
⏪سوء استفاده از اهل بیت چیست؟
برخی افراد اهل بیت را وسیله ی گناهکاری خود کرده اند، گویا آنها باید گناه کنند و امام حسین باید شفاعت کند.
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
لَکِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ عَنْ نِعْمَهًْ اللَّهِ عَلَیْکُمْ بِنَا هَلْ عَرَفْتُمُوهَا وَ قُمْتُمْ بِحَقِّهَا
شما همه نسبت به نعمت وجود ما مسئولیّت دارید که آیا آن را شناختید و حقّش را ادا کردید؟
⏪پای درس امام حسین در دعای عرفه:
خداوند نعمت های زیادی به ما داده است باید آنها بشناسیم و از آنها سوء استفاده نکنیم
یا مَوْلای أَنْتَ الَّذِی مَنَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَنْعَمْتَ،
ای سرور من، تویی که عطا کردی، تویی که نعمت دادی،
أَنْتَ الَّذِی أَحْسَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَجْمَلْتَ،
تویی که نیکی کردی، تویی که زیبا نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَفْضَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَکمَلْتَ،
تویی که افزون نمودی، تویی که کامل کردی،
أَنْتَ الَّذِی رَزَقْتَ، أَنْتَ الَّذِی وَفَّقْتَ،
تویی که روزی دادی، تویی که موّفق نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَعْطَیتَ، أَنْتَ الَّذِی أَغْنَیتَ،
تویی که عطا کردی، تویی که بی نیاز نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَقْنَیتَ ، أَنْتَ الَّذِی آوَیتَ
تویی که ثروت بخشیدی، تویی که پناه دادی،
أَنْتَ الَّذِی کفَیتَ، أَنْتَ الَّذِی هَدَیتَ،
تویی که کفایت نمودی، تویی که راهنمایی فرمودی،
أَنْتَ الَّذِی عَصَمْتَ، أَنْتَ الَّذِی سَتَرْتَ،
تویی که حفظ کردی، تویی که پرده پوشی نمودی،
أَنْتَ الَّذِی غَفَرْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَقَلْتَ…
تویی که آمرزیدی، تویی که نادیده گرفتی
تَبارَکتَ وَ تَعالَیتَ، فَلَک الْحَمْدُ دائِماً،
بزرگ و برتری، حمد و شکر همیشگی توراست،
وَلَک الشُّکرُ واصِباً أَبَداً
شکر همیشگی مخصوص توست ،
ثُمَّ أَنَا یا إِلهِی الْمُعْتَرِفُ بِذُنُوبِی فَاغْفِرْها لِی،
سپس من معترفم به گناهانم پس مرا ببخش .
أَنَا الَّذِی أَسَأْتُ، أَنَا الَّذِی أَخْطَأْتُ،
منم که بد کردم، منم که خطا کردم،
أَنَا الَّذِی هَمَمْتُ، أَنَا الَّذِی جَهِلْتُ،
منم که قصد گناه کردم، منم که نادانی نمودم
أَنَا الَّذِی غَفَلْتُ، أَنَا الَّذِی سَهَوْتُ،
منم که غفلت ورزیدم، منم که اشتباه کردم،
أَنَا الَّذِی تَعَمَّدْتُ ، أَنَا الَّذِی وَعَدْتُ
منم که در گناه تعمّد داشتم، منم که وعده کردم،
فَاغْفِرْها لِی، …
پس مرا بیامرز.
اللهم انی اسئلک اخشاک کاَنّی تراک
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۲/۳ . ۲۴شوال
💢 حکمت ۳۳۰ 💢
وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ.
و فرمود (علیه‌السلام): كمترين حقى كه خداى سبحان را بر عهده شماست، اين است كه از نعمتهايش در راه نافرمانيش يارى نخواهى.
💠وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
امیر المومنین علی(ع) فرمود: كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
✳️امیرالمومنین در این حکمت در مورد یکی از زیباترین راه های اصلاح نفس صحبت میکنند. و آن راهکار “توجه به نعمت برای ترک معصیت” است.
به طور کلی این حکمت دارای سه نکته است:
↙️الف. وجوب شکر منعم:
از جهت عقلی اگر کسی نعمتی به انسان داد، واجب است که انسان شاکر و سپاسگزار او باشد.
♻️ در حکمت ۲۹۰ نیز حضرت در مورد “وجوب شکر منعم” مطالب فراوانی بیان کردند.
لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ
اگر حتی خدا تهديد به عذاب در برابر گناه نكرده بود
لَكَانَ يَجِبُ أَلَّا يُعْصَى شُكْراً لِنِعَمِهِ
باز هم واجب بود كه به خاطر نعمتهایی که عطا کرده است، مورد نافرمانى قرار نگیرد.
❇️توجه به قاعده وجوب شکر نعمت، عبادت ساز است.
در روایتی که عمدتا کتب اهل سنت نقل کرده اند داریم که عایشه میگوید:
إنَّ نَبِيَّ اللّه ِ صلي الله عليه و آله كانَ يَقومُ مِنَ اللَّيلِ حَتّى تَتَفَطَّرَ قَدَماهُ
پيامبر آن قدر شب زنده دارى كرد تا دو پايش ورم كرد.
فَقُلتُ : لِمَ تَصنَعُ هذا يا رَسولَ اللّه ِ وقَد غَفَرَ اللّه ُ لَكَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وما تَأَخَّرَ ؟
به او عرض كردم: يا رسول اللّه !، چرا چنين مى كنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است؟
قالَ : أفَلا اُحِبُّ أن أكونَ عَبدًا شَكورًا ؟ فرمود: آيا دوست نداشته باشم كه بنده اى شكرگزار گردم؟!
پیداست یکی از انگیزه های مهم عبادت، میتواند همین وجوب شکر منعم باشد.
✅️ وجوب شکر منعم، عقلی است.
توجه به نعمت، اصلاح کننده است.
در خطبه ۱۸۵ فرمود:
وَ لَوْ فَكَّرُوا فِي عَظِيمِ الْقُدْرَةِ وَ جَسِيمِ النِّعْمَةِ، لَرَجَعُوا إِلَى الطَّرِيقِ
اگر در عظمت قدرت خداوند و اهميّت نعمت او مى انديشيدند، به راه راست باز مى گشتند،
اگر انسان به نعمت عظیم الهی نگاه کند، چون شکر منعم لازم است؛ او به اطاعت و عبادت الهی بر میگردد.
♻️ تذکر و توجه به نعمت، محبت می آورد.
یکی دیگر از راههایی که می شود گمراه را برگرداند، محبت ایجاد کردن در دل اوست.
در ابو حمزه ثمالی امام سجاد فرمود:
(خدایا من هیچ راهی نمی شناسم که دست از گناه بردارم مگر وقتی مرا با محبتت هوشیار کنی.)
در حدیث قدسی هم آمده:
أَوْحَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَجِيِّهِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ:
خداوند عزّتمند به برگزيده‌اش موسى بن عمران وحى كرد.
يَا مُوسَى أَحْبِبْنِي وَ حَبِّبْنِي إِلَى خَلْقِي
اى موسى مرا دوست بدار و مردمان را دوستدار من كن.
قَالَ: يَا رَبِّ إِنِّي أُحِبُّكَ،
او عرض كرد: پروردگارا من تو را دوست مى‌دارم
فَكَيْفَ أُحَبِّبُكَ إِلَى خَلْقِكَ
امّا چگونه مردمان را دوستدار تو كنم؟
قَالَ: اُذْكُرْ لَهُمْ نَعْمَائِي عَلَيْهِمْ، وَ بَلاَئِي عپِنْدَهُمْ
خداوند فرمود: نعمت‌هايم را برايشان بازگو و اين‌كه آزمونم در پيش روست.
أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
قرآن هم‌تاکید کرده است که شاکر باشیدو از ناشکری بندگانش گلایه کرده است.
《 وَ قَلیل مِن عبادی الشکور؛ سبا – ۱۳》
و کم هستند بندگانی که شاکر هستند.
↙️ ب. بدترین نوع مواجهه با نعمت، استفاده از نعمت در معصیت است.
زشت بودن استفاده از نعمت در راه مخالفت با منعم فقط در مورد خدا نیست بلکه در زندگی عادی نیز اگر کسی چنین خطایی مرتکب شود، مورد مواخذه و بازخواست قرار میگیرد.
📚 ابن ابی الحدید میگوید پادشاهی بود که یکی از اطرافیانش بر علیه او قیام کرد. پادشاه نامه به او نوشت و گفت:
وَ لَيْتَ شِعْرِي بِأَيِّ قَدَمٍ تواقفنا /
و رایاتنا خافقة على رأسک
من نمیدانم تو چگونه به خودت اجازه دادی بر علیه من قیام کنی در حالی که زیر سایه پرچم ما داری نفس میکشی
و دور و بری های تو همه از غلامان و بندگان من هستند.
و حتی اسبهایی که بر آنها سوار هستند، نشان و مهر خورده اند و متعلق به من هستند.
✅ این پادشاه تنها یک نکته را یاد آوری میکند، خجالت نمیکشی یا نعمت هایی که من به تو دادم میخواهی با خودم بجنگی؟!!!!
❇️یا از نعمت استفاده کن و شاکر باشد یا خدای دیگری انتخاب کن.
قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ لِرَجُلٍ: إِنْ كُنْتَ لَا تُطِيعُ خَالِقَكَ فَلَا تَأْكُلْ رِزْقَهُ
اگر تو نمی خواهی از خدا اطاعت کنی پس رزقش را نخور.
وَ إِنْ كُنْتَ وَالَيْتَ عَدُوَّهُ فَاخْرُجْ عَنْ مِلْكِهِ
اگر میخواهی با دشمنان خدا دوستی کنی، از ملک خدا خارج شو.
وَ إِنْ كُنْتَ غَيْرَ قَانِعٍ بِقَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ فَاطْلُبْ رَبّاً سِوَاهُ.
اگر به قضا و قدر خدا راضی نیستی خدای دیگری انتخاب کن.
نمی شود که انسان هم نعمت الهی را مصرف کند، هم با همان نعمت به جنگ با خدا بپردازد.
✳️نمیشود در ملک خدا بود و با او مخالفت کرد .
امام حسين عليه السلام در پاسخ كسى كه گفت من مرد گناهكارى هستم و نمى توانم ترك معصيت كنم مرا موعظه اى كن. فرمود:
افْعَلْ خَمْسَةَ أَشْيَاءَ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
پنج چيز را انجام بده سپس هرچه مى خواهى گناه كن.
فَأَوَّلُ ذَلِکَ لا تَأْكُلْ رِزْقَ اللَّهِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
نخست آنكه روزىِ خدا را مخور وهرچه مى خواهى گناه كن.
وَالثَّانِي اخْرُجْ مِنْ وَلايَةِ اللَّهِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
دوم از ولايت خدا بيرون رو و هرچه مى خواهى گناه كن
وَالثَّالِثُ اطْلُبْ مَوْضِعاً لا يَرَاکَ اللَّهُ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
سوم محلى را طلب كن كه خدا تو را در آنجا نبيند و هر گناهى مى خواهى انجام ده.
وَالرَّابِعُ إِذَا جَاءَ مَلَکُ الْمَوْتِ لِيَقْبِضَ رُوحَکَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِکَ وَأَذْنِبْ مَا شِئْتَ
چهارم هنگامى كه فرشته مرگ به سراغ تو مى آيد تا قبض روحت كند او را از خود دور كن سپس هر گناهى مى خواهى انجام ده.
وَالْخَامِسُ إِذَا أَدْخَلَکَ مَالِکٌ فِي النَّارِ فَلا تَدْخُلْ فِي النَّارِ وَأَذْنِبْ مَا شِئْت
پنجم هنگامى كه مالك دوزخ تو را وارد آن مى كند مقاومت كن و داخل در آتش مشو وهر گناهى مى خواهى انجام ده.
♻️حقیقت شکر به کار نگرفتن نعمت در گناه است.
امام صادق(ع)فرمود:
وَأَنْ لا یَعْصِیَهُ بِنِعْمَتِهِ أَوْ یُخَالِفَهُ بِشَىْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَنَهْیِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ
(شكر به این است كه با نعمتش معصیت نكنى و از قدرت و قوّتِ نعمت در امر و نهى او به مخالفت برنخیزى.
↙️ج. هر جا نعمتی داده شد، وظیفه ای هم می آید.
حضرت در حکمت ۲۴۴ فرمود:
إِنَّ لله فِی كُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً، فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا، وَمَنْ قَصَّرَ مِنْهُ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ خدا را در هر نعمتى حقّى است، هر کس آن را بپردازد، فزونى یابد، و آن کس که نپردازد و کوتاهى کند، در خطر نابودى قرار گیرد.
✳️همانگونه که حضرت در مورد حق در خطبه ۲۱۶ فرمود:
لَا يَجْرِي لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَى عَلَيْهِ، وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ إِلَّا جَرَى لَهُ
در مورد نعمت نیز، به هیچ کسی نعمتی داده نشد مگر اینکه برای او وظیفه ای نیز تعیین شده است که باید آن را انجام دهد.
نعمت اگر چه برای انسان آسایش و آرامش دارد و حال و هوای انسان را خوب میکند؛ ولی به همان اندازه بار بر دوش انسان میگذارد.
♻️خوش رفتاری با نعمت لازم است.
امیرالمومنین فرمود:
اَحْسِنُوا صُحْبَهَ النِّعَمِ قَبْلَ فِراقِها فَاِنِّها تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلى صاحِبِها بِما عَمِلَ فیه
با نعمت ها قبل از جدا شدن از شما رفتار نیکو داشته باشید که آنها از بین مى روند و علیه صاحب نعمت ناسپاس که چطور با آنها رفتار کرده، گواهى مى دهند.
خوش رفتاری با نعمت یعنی استفاده درست از آن و استفاده نکردن از آن نعمت در راه حرام و گناه.
⬇️حکمت:
وَ قَالَ (علیه السلام): أَقَلُّ مَا يَلْزَمُكُمْ لِلَّهِ، أَلَّا تَسْتَعِينُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِيهِ
كمترين حق و الزامی كه خدا بر شما دارد اين است كه با استمداد از نعمتهايش او را معصيت نكنيد.
⏪برخی از نعمت های بزرگ الهی بر انسان که ما باید مراقب باشیم با آنها معصیت نکنیم.
◀️ نیازهای مردم نعمت خداست.
امام علی علیه السّلام فرمودند:
إنَّ حَوائِجَ النّاسِ إلَیکُم نِعمَهٌ مِنَ اللّه ِ عَلَیکُم فَاغتَنِمُوها وَ لا تَمَلُّوها فَتَتَحَوَّلَ نَقَما
نیازمندى هاى مردم به شما نعمت خداست بر شما . آن را مغتنم بشمارید و از آن ملول نشوید که به نقمت بدل مى شود خستگی از بر آورده کردن حاجت دیگران یا منت گذاشتن و اذیت کردن دیگران بعد از نعمت یعنی گناه کردن با نعمت.
◀️شکر نعمت به خدمت رسانی است.
در حکمت ۴۲۵ فرمود:
إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخْتَصُّهُمُ اللَّهُ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ، فَيُقِرُّهَا فِي أَيْدِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا؛ فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَامِنْهُمْ، ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ.
خداوند بندگانى دارد كه نعمت هاى خاصى را به آنان بخشيده تا بندگان ديگر از آن بهره گيرند، به همين دليل مادامى كه از اين نعمت ها به ديگران مى بخشند خدا آن را در دستشان نگه مى دارد اما هنگامى كه آن نعمت ها را از ديگران دريغ داشتند از آن ها مى گيرد و آن را به گروهى ديگر مى دهد كه اين شكرانه را انجام مى دهند.
❎ عصیان یعنی مخالفت با فرمان خدا، خدا گفته کمک کن اگر کمک نکنی یعنی ضایع کردن نعمت.
⏪آبروی انسان مسلمان نعمت است.
حضرت در خطبه ۱۰۶ فرمود:
وَ قَدْ بَلَغْتُمْ مِنْ كَرَامَةِ اللَّهِ تَعَالَى لَكُمْ مَنْزِلَةً تُكْرَمُ بِهَا إِمَاؤُكُمْ
به كرم و لطف خداوندى به مقامى رسيديد كه حتى كنيزانتان را هم گرامى مى دارند
وَ تُوصَلُ بِهَا جِيرَانُكُمْ
و خواهند كه همسايگانتان را نيز بهره مند گردانند.
وَ يُعَظِّمُكُمْ مَنْ لَا فَضْلَ لَكُمْ عَلَيْهِ
در برابر شما سر فرود مى آورد، آنكه شما را بر او برترى نيست،
وَ لَا يَدَ لَكُمْ عِنْدَهُ
و احسانى در حق او نكرده ايد.
وَ يَهَابُكُمْ مَنْ لَا يَخَافُ لَكُمْ سَطوَةً وَ لَا لَكُمْ عَلَيْهِ إِمْرَةٌ،
و از شما مى ترسد كسى كه از سطوت و قدرت شما در امان است و شما را بر او فرمانى نيست.
وَ قَدْ تَرَوْنَ عُهُودَ اللَّهِ مَنْقُوضَةً فَلَا تَغْضَبُونَ وَ أَنْتُمْ لِنَقْضِ ذِمَمِ آبَائِكُمْ تَأْنَفُونَ
اكنون مى نگريد، كه پيمانهاى خدا شكسته مى شود و خشمگين نمى گرديد،
وَ أَنْتُمْ لِنَقْضِ ذِمَمِ آبَائِكُمْ تَأْنَفُونَ
در حالى كه، شكستن پيمانهاى پدرانتان را برنمى تابيد و ننگ خود مى دانيد.
❎ آبرویی که نعمت خداست و به سبب اسلام به دست آمده نباید در راه معصیت خدا خرج شود. نباید باعث بی آبرویی دین و اسلام شود
◀️نعمتی که از آن سوال میشود.
قرآن کریم میفرماید:
《 ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ؛ تکاثر – ۸》
آن گاه شما در آن روز از نعمت‌ها بازپرسی خواهید شد.
امیر المومنین در مورد این نعمت فرمود: الأمنُ وَ الصِّحَّهًْ
امنیت وسلامتی
از این نعمت ها نباید در راه مخالفت با خدا استفاده کرد.
📚راوی از امام باقر در مورد نعمتی که از آن سوال میکنند پرسید؛
بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا النَّعِیمُ؟
پدر و مادرم فدایت! پس نعیم چیست»؟
قَالَ حُبُّ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ عِتْرَتِهِ (علیهم السلام)
فرمود: «حبّ امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و خاندانش (علیهم السلام).
یَسْأَلُهُمُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَهًْ
خداوند روز قیامت بازخواست خواهد کرد
کَیْفَ کَانَ شُکْرُکُمْ لِی حِینَ أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ بِحُبِّ عَلِیٍّ وَ عِتْرَتِهِ
چگونه سپاس نعمتی که بر شما ارزانی داشتم از حبّ علی و عترتش (علیهم السلام) به‌جا آوردید.
❎ نباید این نعمت ها را نادیده گرفت؛ نباید این نعمت ها را در راه معصیت خرج کرد.
⏪سوء استفاده از اهل بیت چیست؟
برخی افراد اهل بیت را وسیله ی گناهکاری خود کرده اند، گویا آنها باید گناه کنند و امام حسین باید شفاعت کند.
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
لَکِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ عَنْ نِعْمَهًْ اللَّهِ عَلَیْکُمْ بِنَا هَلْ عَرَفْتُمُوهَا وَ قُمْتُمْ بِحَقِّهَا
شما همه نسبت به نعمت وجود ما مسئولیّت دارید که آیا آن را شناختید و حقّش را ادا کردید؟
⏪پای درس امام حسین در دعای عرفه:
خداوند نعمت های زیادی به ما داده است باید آنها بشناسیم و از آنها سوء استفاده نکنیم
یا مَوْلای أَنْتَ الَّذِی مَنَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَنْعَمْتَ،
ای سرور من، تویی که عطا کردی، تویی که نعمت دادی،
أَنْتَ الَّذِی أَحْسَنْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَجْمَلْتَ،
تویی که نیکی کردی، تویی که زیبا نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَفْضَلْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَکمَلْتَ،
تویی که افزون نمودی، تویی که کامل کردی،
أَنْتَ الَّذِی رَزَقْتَ، أَنْتَ الَّذِی وَفَّقْتَ،
تویی که روزی دادی، تویی که موّفق نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَعْطَیتَ، أَنْتَ الَّذِی أَغْنَیتَ،
تویی که عطا کردی، تویی که بی نیاز نمودی،
أَنْتَ الَّذِی أَقْنَیتَ ، أَنْتَ الَّذِی آوَیتَ
تویی که ثروت بخشیدی، تویی که پناه دادی،
أَنْتَ الَّذِی کفَیتَ، أَنْتَ الَّذِی هَدَیتَ،
تویی که کفایت نمودی، تویی که راهنمایی فرمودی،
أَنْتَ الَّذِی عَصَمْتَ، أَنْتَ الَّذِی سَتَرْتَ،
تویی که حفظ کردی، تویی که پرده پوشی نمودی،
أَنْتَ الَّذِی غَفَرْتَ، أَنْتَ الَّذِی أَقَلْتَ…
تویی که آمرزیدی، تویی که نادیده گرفتی
تَبارَکتَ وَ تَعالَیتَ، فَلَک الْحَمْدُ دائِماً،
بزرگ و برتری، حمد و شکر همیشگی توراست،
وَلَک الشُّکرُ واصِباً أَبَداً
شکر همیشگی مخصوص توست ،
ثُمَّ أَنَا یا إِلهِی الْمُعْتَرِفُ بِذُنُوبِی فَاغْفِرْها لِی،
سپس من معترفم به گناهانم پس مرا ببخش .
أَنَا الَّذِی أَسَأْتُ، أَنَا الَّذِی أَخْطَأْتُ،
منم که بد کردم، منم که خطا کردم،
أَنَا الَّذِی هَمَمْتُ، أَنَا الَّذِی جَهِلْتُ،
منم که قصد گناه کردم، منم که نادانی نمودم
أَنَا الَّذِی غَفَلْتُ، أَنَا الَّذِی سَهَوْتُ،
منم که غفلت ورزیدم، منم که اشتباه کردم،
أَنَا الَّذِی تَعَمَّدْتُ ، أَنَا الَّذِی وَعَدْتُ
منم که در گناه تعمّد داشتم، منم که وعده کردم،
فَاغْفِرْها لِی، …
پس مرا بیامرز.
اللهم انی اسئلک اخشاک کاَنّی تراک
