💠و قَالَ (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ خداوند سبحان قُوت و نيازهاى فقرا را در اموال اغنيا واجب و معين كرده است،

💠 فمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ ازاين رو هيچ فقيرى گرسنه نمى ماند مگر به سبب بهره مندى غنى وممانعت او از پرداخت حق فقير،

💠و اللَّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ.
و خداى متعال روز قيامت دراين باره از آنها سؤال و بازخواست مى كند.

⛔️فقر و ثروت، یکی از موضوعاتی است که همیشه مد نظر افراد بوده است و در زندگی افراد از اهمیت بالایی نیز برخوردار است. هر مکتب و نظام فکری باید برنامه ی مشخصی برای مسائل اقتصادی جامعه داشته باشد.
نظام اقتصادى اسلام نظامى بسيار حساب شده‌ای است به گونه اى كه اگر مطابق آن رفتار شود در سراسر جامعه اسلامی فقير و نيازمندى باقى نخواهد ماند.

⏪حکمت ۳۲۷ اگرچه در مورد یک موضوع واحد است ولی از سه بخش تشکیل یافته:

◀️ الف. حق واجب و فرضی که خدا در اموال ثروتمندان قرار داده است.

◀️ ب. فقر فقرا بر گردن ثروتمندان است و علت این فقر را باید در ثرت آنها جستجو کرد.

◀️ ج. خداوند سوال میکند از ثروتمندان، و آنها را مورد مواخذه قرار میدهد.


⛔️ نظرات در مورد حق واجبی که فقرا در اموال اغنیاء دارند:
الف. بحث زکات و واجبات مالی
اکثر شارحان نهج البلاغه اين كلام شريف را مربوط به مسئله زكات دانسته اند و تعبير به «فرض» و واجب با وجوب زکات همخوانی دارد.
روایات در باب وجوب زکات، مقدار زکات، مصارف زکات و فلسفه زکات بسیار زیاد است. اما آنچه متناسب با بحث حکمت است، فلسفه زکات و رابطه زکات با برطرف شدن فقر است.

❌اگر زکات پرداخت میشد، فقیری وجود نداشت
امام صادق سلام الله علیه می فرمایند:
إِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّكَاةُ اخْتِبَاراً لِلاَْغْنِيَاءِ وَمَعُونَةً لِلْفُقَرَاءِ
زكات براى اين تشريع شده است كه اغنيا امتحان شوند و كمكى براى نيازمندان باشد.
وَلَوْ أَنَّ النَّاسَ أَدَّوْا زَكَاةَ أَمْوَالِهِمْ مَا بَقِيَ مُسْلِمٌ فَقِيراً مُحْتَاجاً وَلاَسْتَغْنَى بِمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ
و اگر مردم زكات اموال خود را بپردازند هيچ مسلمانى فقير ونيازمند باقى نمى ماند.
وَلاَسْتَغْنَى بِمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ
و همگى به سبب عمل به اين فريضه الهى بى نياز خواهند شد.
وَإِنَّ النَّاسَ مَا افْتَقَرُوا وَلا احْتَاجُوا وَلا جَاعُوا وَلا عَرُوا إِلاَّ بِذُنُوبِ الاَْغْنِيَاء
و مردم، فقير ، محتاج ، گرسنه و برهنه نشدند مگر به گناه اغنيا.
وَ حَقِيقٌ عَلَى اَللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ يَمْنَعَ رَحْمَتَهُ مَنْ مَنَعَ حَقَّ اَللَّهِ فِي مَالِهِ
سزاوار است خداوند رحمتش را از کسی که حق الله را نمی پردازد بردارد.
مَا ضَاعَ مَالٌ فِي بَرٍّ وَلا بَحْرٍ إِلاَّ بِتَرْکِ الزَّكَاةِ
هيچ مالى در صحرا و دريا از بين نمى رود مگر به سبب ترك زكات .
وَمَا صِيدَ صَيْدٌ فِي بَرٍّ وَلا بَحْرٍ إِلاَّ بِتَرْكِهِ التَّسْبِيحَ فِي ذَلِکَ الْيَوْمِ
و هيچ صيدى در دريا وصحرا در چنگال صياد گرفتار نمى شود مگر به سبب ترك تسبيح در آن روز.

⛔️مقدار زکات به اندازه نیاز فقرا تعیین شده است.
در روایتی دیگر راوی از امام صادق در مورد مقدار زکات میپرسد که این انصابی که برای زکات قرار داده شده اند بر چه مبنایی هستند. حضرت میفرماید:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ كُلَّهُمْ فَعَلِمَ صَغِيرَهُمْ وَكَبِيرَهُمْ وَغَنِيَّهُمْ وَفَقِيرَهُمْ خداى متعال همه انسانها را آفريده و صغير و كبير و غنى و فقيرشان را مى شناسد.
فَجَعَلَ مِنْ كُلِّ أَلْفِ إِنْسَانٍ خَمْسَةً وَعِشْرِينَ مِسْكِيناً
ازهر هزارانسان معمولاً بيست و پنج نفر نيازمندند، از اينرو زكات را به همين نسبت قرار داده.
وَلَوْ عَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ لايَسَعُهُمْ لَزَادَهُمْ لاَِنَّهُ خَالِقُهُمْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِهِمْ
و اگر مى دانست اين براى آنها كافى نيست بر آن مى افزود، زيرا او خالق آنها و از همه به آنها آگاه تر است.

❌همان حیوانی که زکاتش پرداخت نشد، میشود وسیله عذاب.
ابوذر غفاری میگوید:
رَأَيْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ جَالِسٌ فِي ظِلِّ اَلْكَعْبَةِ
پیامبر را دیدم که در سایه کعبه نشسته بود، رفتم.
فَلَمَّا رَآنِي مُقْبِلاً قَالَ
چون مرا دید که سمت ایشان میرفتم فرمود :
هُمُ اَلْأَخْسَرُونَ وَ رَبِّ اَلْكَعْبَةِ
به خداوند کعبه قسم همانان آنها زیانکاراند!
فَقُلْتُ مَا لِي لَعَلِّي أُنْزِلَ فِيَّ شَيْءٌ مَنْ هُمْ فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اَللَّهِ
عرض کردم : چه کسانی؟
فَقَالَ اَلْأَكْثَرُونَ أَمْوَالاً
فرمود : آنان که مال و ثروت بیشتری دارند،
إِلاَّ مَنْ قَالَ هَكَذَا فَحَثَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ
مگر کسی که از پیش رو و پشت سر و از چپ و راست انفاق و بخشش کند و این افراد اندک هستند.
ثُمَّ قَالَ وَ اَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لاَ يَمُوتُ أَحَدٌ مِنْكُمْ فَيَدَعُ إِبِلاً وَ بَقَراً وَ غَنَماً لَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهَا
هیچ شتردار و گاودار و گوسفند داری نیست که از پرداختن زکات آنها خودداری ورزد،
إِلاَّ جَاءَتْهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ أَعْظَمَ مَا كَانَتْ وَ أَسْمَنَهُ تَنْطَحُهُ بِقُرُونِهَا وَ تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا
مگر این که روز قیامت بزرگترین و فربه ترین آن دامها بیایند و او را شاخ و لگد زنند.
كُلَّمَا نَفِدَ عَلَيْهِ آخِرُهَا أُعِيدَتْ أَوَّلُهَا حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ اَلنَّاسِ
و آخرین رأس آنها که تمام شد، اوّلین آنها این کار را از سر گیرد،
حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ اَلنَّاسِ
تا آن گاه که خداوند میان مردم داوری کند.

💮حضرت در غرر الحکم فرمود :
لا وِزرَ أعظَمُ مِن وِزرِ غَنیٍّ مَنَعَ المُحتاجَ هیچ وزر و وبالی بالاتر از گناه ثرتمندی که نیازمندان را محروم میکند نیست.

💮پیامبر صلواه الله علیه فرمود :
أسخَى الناسِ مَن أدّى زَكاةَ مالِهِ
بخشنده ترين مردم ، كسى است كه زكات مال خود را بپردازد .
إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ
خداوند سبحان قُوت و نيازهاى فقرا را در اموال اغنيا واجب و معين كرده است،
فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ
ازاين رو هيچ فقيرى گرسنه نمى ماند مگر به سبب بهره مندى غنى وممانعت او از پرداخت حق فقير،
وَ اللَّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ.
و خداى متعال روز قيامت دراين باره از آنها سؤال و بازخواست مى كند.

⏪ نظرات در مورد حق واجبی که فقرا در اموال اغنیاء دارند:

◀️ الف. بحث زکات و واجبات مالی.

◀️ ب. ثروتمندی که از طریق فقر فقرا به سود رسیده است
[ ضمیر ه در ” فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ ” به فقیر بر می گردد،
یعنی خداوند حق فقرا را در اموال افرادی گذاشته است که اینها ثروت و دارایی شان از راه فقیر نگه داشتن مردم به دست آمده است.

❌برخی شغل ها هستند که اصالت ندارند، و نباید باشند ولی وقتی مردمی ضعیف و فقیر بودند، این شغل ها هم هستند.
کسانی که “ربا” میدهند و شغلشان و سودشان به خاطر فقر فقراست؛ اینها دوست دارند مردم فقیر شوند تا به اینها مراجعه کنند و اینها را به سود حرام برسانند.

❌مثل کسانی که توانمندی مالی دارند و می توانند دستگیری کنند ولی میروند در خط ” خرید کلیه نیازمندان”.
می بیند چه کسی فقیر است و نیاز دارد، میرود کلیه او را میخرد و با قیمت بالا به دیگران میفروشد.

❌ و بسیاری از ” دلال ها” که میروند سراغ انسان گرفتاری که چک پاس نشده را پیدا میکنند و ماشین و خانه ی او را با قیمت پایین تر میخرند.
یا “شر خرهایی” که کار و تجارت آنها در نداری و گرفتاری مردم است

❌ و در نگاه کلی تر، برخی از کارخانه ها و شرکت هایی که به علت
” انحصار در واردات”
یا ” انحصار در تولید”؛
چون مردم توان خرید ماشین های با مدل بالاتر و کیفیت بهتر را ندارند مجبور اند ماشین فلان شرکت را بخرند، و آنها هم از تولید کم می گذارند و جنس بی کیفیت به مردم میدهند.

💮حضرت میفرماید ای کسی که میخواهی ربا بدهی، کلیه بخری، دلالی کنی و… که سود تو در فقر مردم است، اگر واقعا پول داری باید مشکل مردم را با قرض و هدیه حل کنی نه اینکه فقر مردم را وسیله سود آوری خود کنی.
و در واقع مخاطب حضرت در این حکمت نه مطلق ثرتمندان است، نه افرادی که زکات میدهند؛ بلکه مخاطب کسانی است که “سود آوری” آنها از طریق فقر مردم است.
إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ
خداوند سبحان قُوت و نيازهاى فقرا را در اموال اغنيا واجب و معين كرده است،
فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ
ازاين رو هيچ فقيرى گرسنه نمى ماند مگر به سبب بهره مندى غنى وممانعت او از پرداخت حق فقير،
وَ اللَّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ.
و خداى متعال روز قيامت دراين باره از آنها سؤال و بازخواست مى كند.

🔻نکته1:
هر ثرتمندی خیانت کار نیست، مومنین پولدار هم داریم
خداوند به ثرتمند مومن دو برابر اجر میدهد. امام صادق علیه السلام فرمود:
لَمّا ذَکَرَ رجُلٌ عندَهُ الأغنیاءَ و وَقَعَ فیهِم
مردی در حضورش از توانگران سخن به میان آورد و از آنان بدگویی کرد،
اُسکُتْ !
حضرت فرمود : خاموش!
فإنَّ الغَنیَّ إذا کانَ وَصُولاً لِرَحِمِهِ بارّ بِإخوانِهِ ، أضعَفَ اللّهُ لَهُ الأجرَ ضِعفَینِ ثروتمند، چنانچه به خویشان خود رسیدگی کند و به برادرانش احسان نماید، خداوند دو برابر به او مزد می دهد؛
لأنَّ اللّهَ یقولُ :
زیرا خدا می فرماید :
« مَن آمَنَ و عَمِلَ صالِحا فاُولئکَ لَهُم جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا و هُمْ فی الغُرُفاتِ آمِنونَ »
« کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده باشند. پس، آنان را برای آنچه کرده اند دو برابر پاداش است و آنان در غرفه های بهشتی آسوده خاطر خواهند بود.

📕شبیه همین روایت از امام باقر علیه السلام نیز رسیده است:
لَمّا ذُکِرَ عندَهُ مِن الأغنیاءِ مِن الشیعهِ،
وقتی در حضورش از شیعیان ثروتمند سخن به میان آمد.
فکَأنَّهُ کَرِهَ ما سَمِعَ ما فیهِم
و آن گاه که به نظر رسید ایشان از سخنانی که درباره آنها گفته شد، خوشش نیامده _فرمود:
إذا کان المؤمنُ غَنیّا رَحیما وَصُولاً لَهُ مَعروفٌ إلی أصحابِهِ ،
چنانچه مؤمن، ثروتمند و غم خوار و بخشنده باشد و به یارانش نیکی و احسان کند،
أعطاهُ اللّهُ أجرَ ما یُنفِقُ فِی البِرِّ أجرَهُ مَرَّتَینِ ضِعفَینِ…
خداوند مزد آنچه را در کارهای نیک انفاق می کند، دو برابر به او دهد.

💮اگرچه ثرتمند مومن کم است.
حضرت عیسی علیه السلام فرمود:
بِحَقٍّ أقولُ لَکُم :
حقیقتا برایتان می گویم.
إنَّ أکنافَ السَّماءِ لَخالیَهٌ مِن الأغنیاءِ ،
کرانه های آسمان از توانگران تُهی است
و لَدُخولُ جَمَلٍ فی سَمِّ الخِیاطِ أیسَرُ مِن دُخولِ غَنیٍّ الجَنَّهَ
و داخل شدنِ شتری به سوراخ سوزن آسانتر است از داخل شدن توانگر به بهشت.

🔻نکته ۲:
بحث خمس و زکات، گدا پروری نیست
اسلام دستور به کار داده است و وظایف همگان را مشخص کرده است ولی برای کسانی که در شرایط خاص اقتصادی قرار گرفته اند به صورت موقت یا دائمی پولی قرار داده که خمس و زکات است.
اتفاقا در روایات تاکید شده یکی از گروه هایی که باید به آنها کمک کرد، کسانی که شغل از دست داده هستند.

💮قرآن کریم در مورد صفات مومنین میفرماید:
《وَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛ ذاریات _۱۰ 》
و در اموالشان حقّی برای سائل تهیدست و محروم ازمعیشت قرار داده اند.

📕در ذیل این آیه روایت داریم: الْمَحْرُومُ الْمُحَارَفُ الَّذِی قَدْ حُرِمَ کَدَّ یَدِهِ فِی الشِّرَاءِ وَ الْبَیْعِ
المَحْرُومِ؛ حرفه از دست داده‌ای است که دیگر نمی‌تواند خرید و فروش کند.

💮امام صادق علیه اسلام فرمود:
الْمَحْرُومُ الرَّجُلُ الَّذِی لَیْسَ بِعَقْلِهِ بَأْسٌ
المَحْرُومِ؛ آن شخصی است که عقل او اندک نیست،
وَ لَمْ یُبْسَطْ لَهُ فِی الرِّزْقِ
ولی روزی فراوان نصیب او نگردیده است.
وَ هُوَ مُحَارَفٌ
و آن همان محارف است.

🔻 نکته ۳:
کسانی که با فقر مردم ثروتمند میشوند باید مورد بازخواست قرار بگیرند
حضرت در مورد افرادی که با فقر مردم زنده اند میفرماید:
وَ اللَّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ
وقتی خداوند از آنها سوال میکند، ما هم باید از آنها سوال کنیم و آنها را مواخذه کنیم.

اللهم الرزقنا رزقاً حلالاً طیباً واسعا