💠و قَالَ (علیه السلام): الِاسْتِغْنَاءُ عَنِ الْعُذْرِ، أَعَزُّ مِنَ الصِّدْقِ بِهِ
امام علی علیه‌السلام میفرمایند: بى نياز بودن از عذرخواهى، بهتر و عزتمندانه تر از عذر صادقانه و مقبول است.

✅حضرت در این حکمت به دو مطلب اشاره دارند:

1⃣بی نیازی از عذرخواهی نقطه مطلوب است.
2⃣عذرخواهی نکردن انسان را عزیز میکند.

✅در معنای عذرخواهی، خطا نیز نهفته است:
نوعا انسان وقتی عذر خواهی میکند که مرتکب خبط و خطایی شده باشد.
حضرت در این حکمت میفرماید چرا انسان مرتكب خطايى شود كه ناچار بشود از دیگران عذرخواهى كند؟
عذر خواهی بذاته قبیح است هرچند عذر، عذر قابل قبولى باشد. ولی اگر شرایطی پیش آمد و از انسان خطایی سر زد، آنجا عذر خواهی بهتر است تا بی تفاوتی.

✅گناه نکن که بخواهی از خدا عذرخواهی کنی:
از کلام امیرالمومنین در حکمت ۳۲۹ استفاده میشود که انسان نباید خطایی کند که مجبور به عذرخواهی و توبه در بارگاه خداوند یا مخلوقات
خداوند باشد.حکمت ۱۷۰:
تَرْكُ الذَّنْبِ، أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ
ترک گناه آسان تر از درخواست توبه است.

✍️توبه و انابه به درگاه الهی امری پسندیده است ولی اینکه انسان بخواهد گناه کند و بعد عذرخواهی کند این ناپسند است. توبه هایی که از انبیاء و ائمه رسیده است، توبه‌ی بدون گناه است و ارزش آن بسیار بالاست.
البته باید توجه داشت در صورت بروز خطا حتما عذرخواهی لازم است.

✅هیچ کسی از کار خیر عذر خواهی نمیکند:
علامه مجلسى در بحارالانوار از امیرالمومنین روایت نقل میکند:
إِيَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّهُ لا يُعْتَذَرُ مِنْ خَيْر
از چيزى كه براى آن عذرخواهى خواهى كرد بپرهيز، زيرا انسان از كار خير عذرخواهى نمى كند.حتماً كار بدى بوده است كه از آن عذر مى خواهد.

✅عذرخواهی زیاد نشانه نفاق است:
امام حسين علیه‌السلام میفرمایند:
إِيَّاکَ وَ مَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّ الْمُوْمِنَ لا يُسِيءُ وَ لا يَعْتَذِرُ وَالْمُنَافِقُ كُلَّ يَوْمٍ يُسِيءُ وَيَعْتَذِرُ
از كارى كه موجب مىشود از آن عذرخواهى كنى بپرهيز، زيرا مؤمن نه كار بد مى كند و نه عذرخواهى، و منافق هميشه كار بد مى كند و از آن عذرخواهى مى نمايد.

✅کاری نکن که مجبور به عذرخواهی شوی:
نامه ۶۹ خطاب به حارث همدانی:
وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوْ اعْتَذَرَ مِنْهُ
از هر كارى كه اگر از صاحب آن درباره آن سؤال شود انكار يا عذرخواهى مى كند بپرهيز.

✅عذرخواهی شرک خفی است:
پیامبر صلوات الله علیه:
إيّاكَ و ما تَعتَذِرُ مِنهُ ؛ فإنَّ فيهِ الشِّركَ الخَفِيَّ
از كارى كه به سبب آن پوزش بخواهى بپرهیز؛ زيرا در اين كار شركِ پنهان، است.
توضیح: از آنجایی که عذرخواهی بعد از گناه انجام میشود و گناه نوعی شرک است، حضرت میفرماید گناه نکنید تا دچار شرک نشوید و نخواهید عذر خواهی کنید.
فرد گناه کار به نوعی دارد اعلام میکند که خدایا من تورا قبول ندارم و نفسم را بیش از تو عزیز میدارم و من حرف شهوتم را گوش میدهم ، پس خدای من تو نیستی ،خدای من شهوت من است و این همان شرک است.
پس اگر با این دید بنگریم یک گناه کوچک دیگر یک گناه کوچک نیست ،بلکه یک شرکت خفی است.

✅از عوامل ایجاد گناه دوری کن تا مجبور به عذرخواهی نشوی:
نامه ۳۳ به قثم بن عباس:
و إيّاكَ و ما يُعتَذَرُ مِنهُ ، و لا تَكُن عِندَ النَّعماءِ بَطِرا ، و لا عِندَ البَأساءِ فَشِلاً ، و السّلامُ
بپرهیز از انجام كارى كه باعث عذرخواهى تو شود، و هنگام برخوردارى از نعمتها سرمست نشو و هنگام سختى و تنگدستى، سستى به خود راه مده. و السلام.

✍️معلوم است ثروت زیاد سرمستی می‌آورد و سختی و گرفتاری روحیه ی حرکت را از انسان میگیرد و در این حالت انسان به خاطر خطا و اشتباه نیاز به عذر خواهی پیدا میکند.
مقدمات کارهایی که انسان را به عذر خواهی وا میدارد باید برداشته شود.

👈چرا حضرت در این حکمت عذر خواهی را مذموم میدانند و ما را از انجام کاری که سرانجامش عذر خواهی است ، بر حذر میدارند؟

✅عذر خواهی با “عزت” سازگار نیست :
با اینکه عذرخواهی در نگاه سطحی کار خوبی است و ایرادی ندارد که انسان پوزش بخواهد ولی در نگاه دقیق تر عذر خواهی در برابر انسان ديگر، هرچند صادقانه باشد خلاف عزت و كرامت انسانى است.
چه بهتر كه انسان مرتكب خلافى نشود و در برابر ديگران عزيز و سربلند باشد.
خداوند در قرآن کریم میفرماید:
《وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ 》
خدا ما را کریم و با شخصیت خلق کرده است، نباید کاری کنیم که در نگاه دیگران خورد شویم و مجبور به عذرخواهی شویم.

✅ذلت نفس ممنوع:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
لا يَنبَغي لِلمُؤمِنِ أن يُذِلَّ نَفسَهُ ، قُلتُ : بِما يُذِلُّ نَفسَهُ ؟ قالَ : يَدخُلُ فيما يَعتَذِرُ مِنهُ
شايسته نيست كه مؤمن ، خود را خوار گرداند. عرض كردم: چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمود: كارى كند كه از آن عذرخواهى نمايد.

✅آنجا که باید خشم کرد؛ عذر خواهی ذلت است:
🔺در غرر الحکم از حضرت روایت شده:
لا يَقُومُ عِزُّ الغَضَبِ بِذُلِّ الاعتِذارِ
عزّتِ خشم، با خوارى پوزش خواهى قابل سنجش نيست.

✅عذر خواهی ممنوع است، عذر پذیری لازم:
اگر چه حضرت در این حکمت به اشخاص میفرماید کاری نکنید که مجبور به عذر خواهی بشوید ولی به صورت ضمنی به طرف مقابل میفرماید: اگر شخصی عذر صادقانه آورد، عذر او را بپذیرید.

✳️ نکته:
یکی از نکات ظریف در دین اسلام این است که اشخاص مختلف در مواجهه با یک موضوع، وظایف مختلف دارند.
مثلا قرض گرفتن کراهت دارد و به شخص نیازمند میگویند تا میتوانی قرض نگیر، ولی به شخص ثروتمند میگویند مستحب است قرض بدهی.

👈یا اینکه به میهمان میگویند بدون دعوت به مهمانی نرو، ولی به میزبان میگویند هر کسی وارد خانه شد را تکریم کن.

👈به متعلمین میگویند از عالم زیاد سوال نپرسید، ولی به عالم میگویند اگر کسی خیلی هم سوال پرسید شما جواب بده.
✍️ در اینجا نیز میفرماید عذرخواهی شایسته نیست، ولی عذر پذیری به جا و به مورد است.

✅خطا پذیر باش، گویی دیگران مولای تو هستند و تو برده آنها: نامه ۳۱:
اِحمِلْ نَفسَكَ مِن أخيكَ عِندَ صَرمِهِ عَلَى الصِّلَةِ ، و عِندَ صُدودِهِ عَلَى اللُّطفِ و المُقارَبَةِ
اگر برادرت از تو دور شد، تو خود را به او پيوند ده، و اگر از تو دورى كرد با او مهربان باش و به او نزديك شو···
و عِندَ جُرمِهِ عَلَى العُذرِ ؛ حتّى كَأنَّكَ لَهُ عَبدٌ ، و كأنَّهُ ذو نِعمَةٍ عَلَيكَ
و اگر گناهى كرد، عذرش را بپذير؛ چندان كه گويى تو غلام او هستى و او مولاى توست.

✅ عقل به مدارا کردن با مردم است:
در غرر الحکم از وجود نازنین امیرالمومنین علیه‌السلام آمده:
أعقَلُ النّاسِ أعذَرُهُم لِلنّاسِ .
خردمندترين مردم، عذر پذيرترين آنها از مردم است.

✍️گاهی نپذیرفتن عذر چنان مشکلاتی ایجاد میکنند که انسان را به مشکل می اندازد.
البته واضح است در مورد کسی که مدام بد قولی میکند و دروغ میگوید و خطایش را تکرار میکند این پذیرش عذر خواهی وارد نیست و باید از چنین شخصی دوری کرد.

✅یکی از ویژگی برادران امیرالمومنین عذر پذیری است:حکمت ۲۸۹:
وَ كَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً عَلَى مَا يَجِدُ الْعُذْرَ فِي مِثْلِهِ حَتَّى يَسْمَعَ اعْتِذَارَهُ
کسی را مورد ملامت قرار نمیداد در جایی که میتوانست عذری برایش پیدا کند.
برادران امام علی کینه شتری ندارند و به دنبال تلافی نمی‌روند و به راحتی می‌بخشند .

✅باید عذر پذیر بود وگرنه گناهکاریم:
🔺امام زين العابدين عليه السلام:
إن شَتَمَكَ رَجُلٌ عَن يَمينِكَ ثُمّ تَحَوَّلَ إلى يَسارِكَ و اعتَذَرَ إلَيكَ فَاقبَلْ عُذرَهُ .
اگر مردى از طرف راستت به تو ناسزا گفت و سپس به طرف چپت آمد و عذر خواست، عذرش را بپذير.

✍️اگر عذر پذیر نباشی تو هم مرتکب خطا شدی خطای او ارتکاب به گناه است و خطای تو نپذیرفتن عذرش.

✅حتی عذر نابجا را هم بپذیر:
پیامبر صلوات الله علیه می‌فرماید:
لا یَرِدُ الحَوضَ مَن لَم یَقبَلِ العُذرَ مِن مُحقٍّ أو مُبطِلٍ
بر حوض کوثر وارد نمی شود کسی که
عذر را موجّه باشد یا غیر موجّه نپذیرد.

✍️ همین که شخصی عذر می آورد یعنی از کرده اش پشیمان است، هرچند عذرش قابل قبول نباشد.
ولی باید دقت داشت عذر پذیری تا وقتی درست است که طرف مقابل قصد سوء استفاده کردن یا آزار دیگران را نداشته باشد.

✅گناه نپذیرفتن عذر، گناه باج گیری است:
🔺پيامبر صل الله علیه و آله می‌فرماید:
مَنِ اعتَذَرَ إلَيهِ أخوهُ بِمَعذِرَةٍ فَلَم يَقبَلْها كانَ عَلَيهِ مِنَ الخَطيئَةِ مِثلُ صاحِبِ مَكْسٍ
هر كس برادرش از او عذرخواهى كند و عذرش را نپذيرد، او را گناهى مانند گناه باجگير باشد.

✍️نپذیرفتن عذر مثل آن است که کسی یک نقطه ضعفی پیش ما داشته باشد و ما با این نقطه ضعف بخواهیم از او باجگیری کنیم. انسان مومن باید اهل عفو و گذشت باشد نه اینکه کینه به دل بگیرد و به دنبال جبران و تلافی باشد.

👈نکته اول)
عذرخواهی اگر به موقع نباشد، مقبول نمیشود:

🔺حضرت در حکمت ۳۲۶ می‌فرماید:
الْعُمُرُ الَّذِي أَعْذَرَ اللَّهُ فِيهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ، سِتُّونَ سَنَة.
عمرى كه خدا از فرزند آدم پوزش را مى پذيرد شصت سال است.

✍️بعد از 60 سالگی دیگر وقت عذرخواهی نیست.
پيامبر صلوات الله علیه میفرماید:
شَرُّ المَعذِرَةِ حينَ يَحضُرُ المَوتُ
بدترين پوزش، زمانى است كه مرگ فرا رسد.

✍️معذرت خواهی در هنگام مرگ، معذرت خواهی اجباری است و نه ارزش دارد نه قبول میشود.
مرگ عذر پذیر نیست:
در خطبه ۱۴۷ آمده:
إنَّما هَلَكَ مَن كانَ قَبلَكُم بِطُولِ آمالِـهِم و تَغَيُّبِ آجالِـهِم ، حتّى نَزَل بِهِمُ المَوعودُ الّذي تُرَدُّ عَنهُ المَعذِرَةُ ، و تُرفَعُ عَنهُ التَّوبَةُ ، وَ تحُلُّ مَعَهُ القارِعَةُ و النِّقمَةُ
پيشينيان شما، در حقيقت، به سبب آرزوهاى دراز و از ياد بردن مرگ به هلاكت در افتادند، تا آن كه مرگ بر آنها فرود آمد؛ مرگى كه عذر پذير نيست و مجال توبه باقى نمى گذارد و مصيبت و كيفر با خود مى آورد.

👈نکته دوم)
از کار خیر عذر خواهی نکن:
امیرالمومنین علیه‌السلام میفرماید:
لا تَعتَذِرْ مِن أمرٍ أطَعتَ اللّه َ سُبحانَهُ فيهِ ، فكَفى بِذلِكَ مَنقَبَةً
از كارى كه با آن خداوند سبحان را فرمان برده اى عذرخواهى مكن؛ زيرا آن كار براى تو افتخارى بزرگ است.

✍️ در معنای معذرت خواهی، زشتی کار نهفته است. اما اگر انسان کار خطایی مرتکب نشده چرا باید عذر خواهی کند؟
انسان نباید از امر به معروفش، از نمازش، از کار خیرش خجالت بکشد و بخواهد از آن معذرت خواهی کند.
خانم چادری و مقید به حجابی که در خانواده ای به دنیا آمده که با دید تمسخر به حجاب مینگرند نباید به خاطر حجابش از خانواده معذرت بخواهد.

👈نکته سوم)
عذرخواهی بی دلیل، انسان را در مظان اتهام قرار میدهد:
🔺امیرالمومنین علیه‌السلام میفرمایند:
مَنِ اعتَذَرَ مِن غَيرِ ذَنبٍ فقَد أوجَبَ عَلى نَفسِهِ الذَّنبَ .
هر كسی بدون ارتكاب گناهى عذرخواهى كند، خود را گنهكار قلمداد كرده است.

✍️روحیه عذر خواهی و عذر پذیری خوب است ولی اگر کسی مدام بخواهد عذر بیاورد و طللب بخشش کند یا برای تمام کردن سر و دعوا مدام عذر خواهی کند، در واقع خودش را ذلیل کرده و همه تقصیر ها را پذیرفته است.

👈نکته چهارم)
تکرار معذرت خواهی، تکرار خاطرات بد است:
اگر هم انسان جایی خطایی کرد و عذرخواهی کرد، تکرار این عذر خواهی و یاد آوری مجدد آن اشتباه است زیرا طرف مقابل را مکدر میکند.

🔺امام على عليه السلام میفرماید:
إعادَةُ الاعتِذارِ تَذكيرٌ بِالذَّنبِ
پوزش خواهىِ دوباره، يادآورى كردن گناه است.

اللهم اجعلنا من التوابین