بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۱/۲۵ . ۱۵شوال
💢 حکمت ۳۲۳ 💢
وَ قَالَ (علیه السلام) وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ يَوْمَ النَّهْرَوَانِ:
بُؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ. فَقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ؛ غَرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي وَ وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ، فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ.
در روز نهروان بر كشتگان خوارج گذشت. فرمود:
اى شوربخت مردمى كه شماييد آنكه فريبتان داد به شما زيان رسانيد. او را گفتند: يا امير المؤمنين، چه كسى فريبشان داد؟ فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس فرمان دهنده بر بدى. آنان را فريفته آرزوها ساخت و راه نافرمانى را برايشان بگشود و به پيروزى وعده داد و به آتش سرنگون نمود.
💠و قَالَ (علیه السلام) وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ يَوْمَ النَّهْرَوَانِ:
امام عليه السلام روز جنگ نهروان هنگامى كه از كنار كشتگان خوارج مى گذشت فرمود:
💠بؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ
بدا به حال شما. به يقين كسى كه شما را فريب داد به شما ضرر زد
[«بؤس» در اصل به معناى ضرر و شدت است و جمله «بُؤساً لَكُمْ» نفرين درباره خوارج نهروان است كه گرفتار شدت و زيان شدند.]
💠 فقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ به امام عليه السلام عرض كردند: اى اميرمؤمنان! چه كسى آنها را فريب داد؟ [«غَرّهم» از ماده «غرور» به معناى فريب است]
💠فقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ
امام عليه السلام فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس اماره به سوء.
💠 غرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي
شیطان و نفس اماره آنها را به وسيله آرزوها فريفتند،راه گناه را بر آنان گشودند،
[«فَسَحَتْ» از ماده «فُسحت» به معناى گشايش]
💠 و وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ
نويد پيروزى به آنها دادند و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند.
[«اظْهار» به معناى پشتيبانى وپيروزى است]
💠فاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ
و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند. [«اقتحام» در اصل به معناى ورود در كارهاى سخت و هولناك است]
⏪ توضیحی در مورد جنگ نهروان:
جنگ نهروان آخرین جنگ در زمان حیات امیرالمومنین بود، اگر چه حضرت قصد داشت مجددا با معاویه وارد جنگ شود ولی شهادت حضرت مانع از این تصمیم شد.
خوارج گروه خشک مقدس ، و مقدس مآب ظاهر بینی بودند که از باطن و حقیقت دین اطلاعی نداشتند و فقط ظاهر را می دیدند .
↙️در سخت ترین لحظات جنگ صفین، با هماهنگی معاویه و نفوذی های لشکر امیرالمومنین بحث حکمیت و قرآن به نیزه کردن انجام شد و خوارج گفتند ما باید جنگ را متوقف کنیم و حضرت را مجبور به این کار کردند.
بعدا پشیمان شدند و گفتند ما غیر خدا را حکم و داور قرار داده ایم (عمرو عاص و ابوموسی اشعری) و گناه باعث کفر است.
حضرت فرمود: من که از اول مخالف بودم و شما تحمیل کردید ولی نه حکمیت خلاف شرع است، نه اگر کسی گناه کرد از دین خارج میشود.
↙️خوارج ابتدا یک گروه فکری بود که فقط شعار میدادند و تلاش میکردند جلسات سخنرانی امیرالمومنین را متشنج کنند.
شعار ” لا حکم الا لله” شعار اصلی آنان بود که امیرالمومنین در خطبه ۴۰ پاسخ کوبنده ای به شعار آنان و معنای اشتباهی که از آن برداشت میکنند، داده است.
↙️خوارج همین که دست به سلاح بردند، حضرت با آنها وارد جنگ شد.
عبدالله بن خَبّاب بن اَرَتّ اولین کسی بود که توسط خوارج کشته شد و حضرت از اینجا به آنها اعلان جنگ کرد.
خوارج از عبدالله پرسیدند:
مَا تَقُولُ فِي اَلتَّحْكِيمِ وَ اَلْحُكُومَةِ
نظر تو در نورد حکومت علی چیست؟
قَالَ إِنَّ عَلِيّاً أَعْلَمُ بِاللَّهِ مِنْكُمْ وَ أَشَدُّ تَوَقِّياً عَلَى دِينِهِ وَ أَنْفَذُ بَصِيرَةً
گفت: علی از شما عالمتر است بخدا و در دیتش باتقواتر ، وبصیرتش بیش از شماست.
فَقَالُوا إِنَّكَ لَسْتَ بِمُتَّبِعِ اَلْهُدَى إِنَّمَا تَتَّبِعُ اَلرِّجَالَ عَلَى إِيمَانِهِمْ ثُمَّ قَرَّبُوهُ إِلَى اَلنَّهْرِ وَ ذَبَحُوهُ؛
کفتند تو برمسیر هدایت نیستی او را در کنار نهر سر بریدند و بعد هم همسر حامله اش را کشتند.
↙️ امیرالمومنین عبدالله بن عباس را برای گفتگو فرستاد و بعد هم خودش برای پاسخ دادن به شبهات آنها رفت و در مجموع از ۱۲ هزار نفر، ۸ هزار نفر از مسیر اشتباه دست کشیدند و به حضرت پیوستند و ۴ هزار نفر باقی ماندند که حضرت با آنها وارد جنگ شد.
پیش بینی حضرت در مورد نتیجه جنگ،
درخطبه ۵۹ فرمود :
وَ اللَّهِ لَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ عَشَرَةٌ وَ لَا يَهْلِكُ مِنْكُمْ عَشَرَةٌ.
به خدا سوگند، ده تن از خوارج زنده نماند و حتى، ده تن از شما كشته نشود.
📗روایتی از امیرالمومنین در مورد شخصیت شناسی خوارج:
از امیرالمومنین در مورد خوارج پرسیدند:
أَكفَّارٌ هُمْ؟ قَالَ: مِنَ الِكُفْرِ فَرُّوا
آیا ایشان کافر بودند؟ فرموداز کفر فراری بودند ،
قِيلَ: أَفمنافقون هُمْ؟
سوال شد منافق بودند؟
قَالَ: إِن الْمُنَافِقِينَ لَا يَذْكُرُونَ اللَّه إِلَّا قَلِيلًا،
فرنود : متافق خدا را یاد نمی کند مگر خیلی قلیل.
وَهَؤُلَاءِ يَذْكُرُونَ اللَّه بُكرة وأَصيلًا،
و خوارج صبح و شام خدا را یاد می کنند و ذکر می گویند
فَقِيلَ: مَا هُمْ؟
سوال شد : پس چه بودند؟
قَالَ: قَوْمٌ أَصابتهم فِتْنَةٌ فعَمُوا وصَمُّوا.
فرنور: قومی که به فتنه افتادند ودر فتنه کور و کر شدند.
❌ انسان دو دشمن دارد.
💠بؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ
بدا به حال شما. به يقين كسى كه شما را فريب داد به شما ضرر زد.
💠 فقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ به امام عليه السلام عرض كردند: اى اميرمؤمنان! چه كسى آنها را فريب داد؟
💠 فقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ
امام عليه السلام فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس اماره.
❌انسان دو دشمن فريبكار دارد.
دو دشمن باعث انحراف انسان میشوند. يكى از برون و ديگرى از درون؛ شيطان از برون و نفس اماره از درون.
البته خداوند دو پیامبر نیز در مقابل این دو دشمن برای انسان فرستاده است. پیامبر درون و پیامبر برون.
پیامبر درون عقل است و پیامبر برون انبیاء و ائمه هستند.
❇️نفوذ شيطان در صورتى است كه نفس اماره بر انسان مسلط باشد.
قرآن مجيد مى فرمايد:
《إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛ نحل – ۹۹ 》
چراكه او، بر كسانى كه ايمان دارند و بر پروردگارشان توكل مى كنند، تسلطى ندارد.
《 إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ ؛ نحل – ۱۰۰》
تسلط او تنها بر كسانى است كه او را به سرپرستى خود برگزيده اند، و آنها كه به خدا شرك مى ورزند و به فرمان شيطان گردن مى نهند.
⏪ شیطان در نهج البلاغه از کلام امیرالمومنین علیه السلام:
امیرالمومنین در نهج البلاغه موارد و مطالب متعددی در مورد شیطان بیان کرده است.
◀️ شیطان به تدریج نفوذ میکند.
درخطبه ۷ فرمودند:
اتَّخَذُوا الشَّيْطَانَ لِأَمْرِهِمْ مِلَاكاً وَ اتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاكاً
عده ای هستند که شيطان را ملاک و اساس کار خود قرار داده اند; او نيز آنها را به عنوان دامهاى خويش يا شريکان خود برگزيد،
فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِي صُدُورِهِمْ
و به دنبال آن در سينه هاى آنها تخمگذارى کرد; سپس آن را مبدّل به جوجه نمود.
وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِي حُجُورِهِمْ
اين جوجه هاى شيطانى از درون سينه هاى آنان خارج شده، در دامانشان حرکت کرد و پرورش يافت،
فَنَظَرَ بِأَعْيُنِهِمْ وَ نَطَقَ بِأَلْسِنَتِهِمْ
و سرانجام کارشان به جايى رسيد که شيطان با چشم آنها نگاه کرد و بازبانشان سخن گفت.
فَرَكِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الْخَطَلَ
آنها را بر مرکب لغزشها سوار کرد و سخنان فاسد و هزل و باطل را در نظرشان زينت بخشيد.
◀️ اسلحه انسان در مقابل شیطان، فضائل اخلاقی است.
در خطبه قاصعه فرمود:
اتَّخِذُوا التَّوَاضُعَ مَسْلَحَةً بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ عَدُوِّكُمْ إِبْلِيسَ وَ جُنُودِهِ،
فروتنى را سنگر ميان خود و دشمنتان; يعنى ابليس و سپاهيانش قرار دهيد،
فَإِنَّ لَهُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ جُنُوداً وَ أَعْوَاناً وَ رَجِلًا وَ فُرْسَاناً
زيرا او از هر امتى لشکريان و ياورانى، پيادگان و سوارانى دارد که با کمک آنها در ميان همه اقوام و گروهها نفوذ مى کند.
◀️شیطان جن و انس داریم.
در خطبه ۱۰ در مورد طراحان جنگ جمل فرمود:
أَلَا وَ إِنَّ الشَّيْطَانَ قَدْ جَمَعَ حِزْبَهُ وَ اسْتَجْلَبَ خَيْلَهُ وَ رَجِلَهُ،
آگاه باشيد! شيطان حزب خود را گرد آورده و سواره و پياده هاى لشکرش را فراخوانده است;
وَ إِنَّ مَعِي لَبَصِيرَتِي
ولى من آگاهى و بصيرت خود را همراه دارم،
مَا لَبَّسْتُ عَلَى نَفْسِي وَ لَا لُبِّسَ عَلَيَّ.
نه حقيقت را بر خود مشتبه ساخته ام و نه ديگرى بر من مشتبه ساخته،
وَ ايْمُ اللَّهِ لَأُفْرِطَنَّ لَهُمْ حَوْضاً أَنَا مَاتِحُهُ
به خدا سوگند گردابى براى آنان فراهم سازم که جز من کسى نتواند آن را چاره کند!
لَا يَصْدُرُونَ عَنْهُ وَ لَا يَعُودُونَ إِلَيْهِ
هرگز از آن بيرون نمى آيند و آن عدّه که از آن بگريزند هرگز به سوى آن باز نمى گردند و قدم نهادن در چنين صحنه هايى را فراموش مى کنند.
◀️دعای ۲۵ صحیفه سجادیه:
وَ أَعِذْنِی وَ ذُرِّیتِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ،
خدایا من و ذریه ام را از شیطان رانده شده پناه ده
فَإِنَّک …جَعَلْتَ لَنَا عَدُوّاً یکیدُنَا،
زیرا که تو ما را آفریدى و به واجبات امر کردى و از محرمات نهى فرمودى و میل و رغبت در ثواب اعمال و ترس و وحشت از عقاب در دلهایمان انداختى. و براى ما دشمنى مثل شیطان قرار دادى.
سَلَّطْتَهُ مِنَّا عَلَی مَا لَمْ تُسَلِّطْنَا عَلَیهِ مِنْهُ، أَسْکنْتَهُ صُدُورَنَا،
و او را بر مسایلى درباره ى ما مسلط فرمودى که ما بر آنها تسلط نداریم و او را در سینه هایمان لانه دادى
وَ أَجْرَیتَهُ مَجَارِی دِمَائِنَا،
و در خونهایمان به جریان انداختى،
لَا یغْفُلُ إِنْ غَفَلْنَا، وَ لَا ینْسَی إِنْ نَسِینَا،
اگر ما غافل شویم او از ما غافل نیست و اگر ما فراموش کنیم ،
او ما را فراموش نمى کند.
یؤْمِنُنَا عِقَابَک، وَ یخَوِّفُنَا بِغَیرِک.
او ما را از عذاب تو ایمن مى سازد و از غیر تو مى ترساند.
إِنْ هَمَمْنَا بِفَاحِشَةٍ شَجَّعَنَا عَلَیهَا، وَ إِنْ هَمَمْنَا بِعَمَلٍ صَالِحٍ ثَبَّطَنَا عَنْهُ،
اگر ما براى عمل بدى همت کنیم او ما را تشویق و ترغیب مى کند و اگر به کار خوبى همت گماریم راى ما را مى زند.
یتَعَرَّضُ لَنَا بِالشَّهَوَاتِ، وَ ینْصِبُ لَنَا بِالشُّبُهَاتِ…
خدایا شیطان ما را به شهوتها دعوت مى کند و شبهه ها را برایمان بر پا مى نماید اگر به ما وعده دهد دروغ مى گوید و اگر ما را به نعمت ها سرگرم کند خلاف آن انجام مى دهد .
و اگر تو نیرنگ او را از ما دفع نکنى ما را گمراه مى کند و اگر فساد و رفتار زشت او
را مانع نشوى ما را گرفتار لغزش خواهد کرد.
اللَّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَنَّا بِسُلْطَانِک
خدایا: با قهر و غلبه خود قهر و غلبه اش را بشکن
حَتَّی تَحْبِسَهُ عَنَّا بِکثْرَةِ الدُّعَاءِ لَک
تا آنجا که او را به خاطر دعاى فراوانى که ما مى کنیم زندانى کنى.
فَنُصْبِحَ مِنْ کیدِهِ فِی الْمَعْصُومِینَ بِک
و صبح کنیم در حالى که به لطف تو از فریب او مصون باشیم.
⤵️نفس اماره در نهج البلاغه:
نامه ی حضرت به یکی از فرمانهان لشکر.
در نامه ۵۶ آمده:
اتَّقِ اللَّهَ فِي كُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ…
فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً، وَ لِنَزْوَتِكَ عِنْدَ الْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعاً.
در هر صبح و شام تقواى الهى را پيشه کن …
فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً،
در مقابل نفس سرکش، مانع و رادع
وَ لِنَزْوَتِكَ عِنْدَ الْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعاً.
و به هنگام خشم و غضب بر نفس خويش مسلّط و غالب باش و ريشه هاى هوا و هوس را قطع کن.
⏪حضرت طرق نفوذ نفس اماره و شيطان در وجود انسان را سه طريق بیان میکند:
1⃣ غرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ
امانیّ به معنای آرزوهای بلند و بالایی است که از وهم سر چشمه میگیرد و هیچ حقیقتی ندارند.
❇️خوارج دلبستگی به دنیا نداشتند و از جهت تعلقات دنیایی، انسان های زاهدی بودند ولی آنچه آنها را به آرزو کشاند، امید واهی برای تشکیل حکومت گسترده بر اساس عقاید مقدس مآبانه آنها بود.
همان چیزی که در دوران ما، در داعش نیز وجود داشت.
2⃣ و فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي
شیطان و نفس اماره راه گناه را بر آنها باز کردند.
یکی از عوامل مهم گناهکاری خوارج، آشنا نبودن به مبانی عمیق دینی بود، ظاهر بینی و قشری گری شاید آنها را به ظاهر مقدس جلوه داده بود ولی آنها برای مبارزه با حضرت حاضر بودند راحت مرتکب قتل شوند، حاضر بودند بیعت بشکنند، حاضر بودند با امام زمان به جنگ برخیزند.
❇️در حالی که اصل حرف آنها که “حکمیت حرام بود و حرام انسان را از دین خارج میکند” حرف باطلی بود.
اگر دین شناسی ما عمیق نشود و فقط به ظواهر بپردازیم این خطر هست که نماز خوان هایی بشویم که با امام زمان به جنگ برخیزیم.
3⃣ و وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ، فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ شیطان و نفس اماره نويد پيروزى و کمک به آنها دادند و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند.
❇️یکی از شگردهای شیطان برای سوار شدن بر انسان، وعده ی کمک دادن است.
شیطان به انسان میگوید تو این مسیر را شروع کن، من هم هستم و تو را یاری میکنم ولی وقتی انسان وارد مسیر خلاف شد او انسان را خوار و ذلیل میکند و پشت انسان را خالی میکند.
قرآن کریم میفرماید:
《 وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا؛ فرقان – ۲۹》
شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است. می گوید بیا کمکت کنم اما پشتت را رها میکند.
⏪ اسب گناه، ما را با سر در جهنم می اندازد حضرت درخطبه ۱۶ فرمود:
أَلَا وَ إِنَّ الْخَطَايَا خَيْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِي النَّارِ، آگاه باشيد! گناهان اسبهاى سرکشى هستند که اهلش را بر آنها سوار مى کنند و لجامهاى آنها برگرفته مى شود و سرانجام آنان را در دوزخ سرنگون مى کند!
أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَى مَطَايَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ
آگاه باشيد! تقوا و پرهيزگارى همانند مرکبهاى راهوار و رام و سريع السير مى باشند که اهلش را بر آن سوار مى کنند و زمام آنها را به دستشان مى سپارند و آنها را به بهشت جاويدان مى رسانند.
👈 نکته 1:
تفکر خوارج از بین رفتنی نیست.
كَلَّا وَ اللَّهِ إِنَّهُمْ نُطَفٌ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ قَرَارَاتِ النِّسَاءِ،
در پايان جنگ با خوارج، در سال ۳۸ هجرى شخصى گفت، اى اميرالمؤمنين خوارج همه نابود شدند. فرمود نه، سوگند به خدا هرگز !
آنها نطفه هايى در پشت پدران و رحم مادران وجود خواهند داشت.
كُلَّمَا نَجَمَ مِنْهُمْ قَرْنٌ قُطِعَ حَتَّى يَكُونَ آخِرُهُمْ لُصُوصاً سَلَّابِينَ
هر گاه كه شاخى از آنان سر برآورد قطع مى گردد تا اينكه آخرينشان به راهزنى و دزدى تن در مىدهند.
👈 نکته۲:
چرخیدن امیرالمومنین بین کشته شدگان جنگ ها و عبرت گیری از آنها:
❇️پیامبر در جنگ بدر دستور داد کشته شده ی مشرکین را داخل چاهی ریختند و با کشتگان بدر صحبت کرد. از آنها پرسید آیا دیدید آنچه من میگفتم حق بود؟
اصحاب پرسیدند مگر اینها چیزی میفهمند که شما با آنها حرف میزنید؟ فرمود:
مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ لِمَا أَقُولُ مِنْهُمْ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يَسْتَطِيعُونَ أَنْ يُجِيبُونِي.
تو از آنان شنواتر نيستى؛ آنان توان ندارند پاسخ بگويند.
❇️در خطبه ۲۱۹ وقتی امیرالمومنین از بین کشته شده های جمل رسید فرمود:
أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ كُنْتُ أَكْرَهُ أَنْ تَكُونَ قُرَيْشٌ قَتْلَى تَحْتَ بُطُونِ الْكَوَاكِبِ
به خدا قسم، من خوش نداشتم که اجساد قريش پيشگامان در زير اين آسمان بر روى زمين افتاده باشد ولى جاه طلبى و پيمان شکنى آنها کارشان را به اينجا رساند.
گاهی امام زمان هم از ما انتظار برخی کارها را ندارد.
❇️یا وقتی حضرت به جنازه طلحه رسید فرمود:
لَقَد كانَ لَكَ عِلمٌ لَو نَفَعَك، و لكن الشَيطان اَضَلَّكَ فَاَزَلَّك فَعَجَّلَكَ الى النار تو دانشى داشتى; اى كاش آن دانش تو را سود مىبخشيد. ولى شيطان تو را گمراه كرد ولغزانيد وبه سوى آتش كشانيد.
اللهم افتح لنا ابواب رحمتک
بسم الله الرحمن الرحیم
شرح حکمتها
۱۴۰۴/۱/۲۵ . ۱۵شوال
💢 حکمت ۳۲۳ 💢
وَ قَالَ (علیه السلام) وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ يَوْمَ النَّهْرَوَانِ:
بُؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ. فَقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ؛ غَرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي وَ وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ، فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ.
در روز نهروان بر كشتگان خوارج گذشت. فرمود:
اى شوربخت مردمى كه شماييد آنكه فريبتان داد به شما زيان رسانيد. او را گفتند: يا امير المؤمنين، چه كسى فريبشان داد؟ فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس فرمان دهنده بر بدى. آنان را فريفته آرزوها ساخت و راه نافرمانى را برايشان بگشود و به پيروزى وعده داد و به آتش سرنگون نمود.
💠و قَالَ (علیه السلام) وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ يَوْمَ النَّهْرَوَانِ:
امام عليه السلام روز جنگ نهروان هنگامى كه از كنار كشتگان خوارج مى گذشت فرمود:
💠بؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ
بدا به حال شما. به يقين كسى كه شما را فريب داد به شما ضرر زد
[«بؤس» در اصل به معناى ضرر و شدت است و جمله «بُؤساً لَكُمْ» نفرين درباره خوارج نهروان است كه گرفتار شدت و زيان شدند.]
💠 فقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ به امام عليه السلام عرض كردند: اى اميرمؤمنان! چه كسى آنها را فريب داد؟ [«غَرّهم» از ماده «غرور» به معناى فريب است]
💠فقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ
امام عليه السلام فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس اماره به سوء.
💠 غرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي
شیطان و نفس اماره آنها را به وسيله آرزوها فريفتند،راه گناه را بر آنان گشودند،
[«فَسَحَتْ» از ماده «فُسحت» به معناى گشايش]
💠 و وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ
نويد پيروزى به آنها دادند و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند.
[«اظْهار» به معناى پشتيبانى وپيروزى است]
💠فاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ
و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند. [«اقتحام» در اصل به معناى ورود در كارهاى سخت و هولناك است]
⏪ توضیحی در مورد جنگ نهروان:
جنگ نهروان آخرین جنگ در زمان حیات امیرالمومنین بود، اگر چه حضرت قصد داشت مجددا با معاویه وارد جنگ شود ولی شهادت حضرت مانع از این تصمیم شد.
خوارج گروه خشک مقدس ، و مقدس مآب ظاهر بینی بودند که از باطن و حقیقت دین اطلاعی نداشتند و فقط ظاهر را می دیدند .
↙️در سخت ترین لحظات جنگ صفین، با هماهنگی معاویه و نفوذی های لشکر امیرالمومنین بحث حکمیت و قرآن به نیزه کردن انجام شد و خوارج گفتند ما باید جنگ را متوقف کنیم و حضرت را مجبور به این کار کردند.
بعدا پشیمان شدند و گفتند ما غیر خدا را حکم و داور قرار داده ایم (عمرو عاص و ابوموسی اشعری) و گناه باعث کفر است.
حضرت فرمود: من که از اول مخالف بودم و شما تحمیل کردید ولی نه حکمیت خلاف شرع است، نه اگر کسی گناه کرد از دین خارج میشود.
↙️خوارج ابتدا یک گروه فکری بود که فقط شعار میدادند و تلاش میکردند جلسات سخنرانی امیرالمومنین را متشنج کنند.
شعار ” لا حکم الا لله” شعار اصلی آنان بود که امیرالمومنین در خطبه ۴۰ پاسخ کوبنده ای به شعار آنان و معنای اشتباهی که از آن برداشت میکنند، داده است.
↙️خوارج همین که دست به سلاح بردند، حضرت با آنها وارد جنگ شد.
عبدالله بن خَبّاب بن اَرَتّ اولین کسی بود که توسط خوارج کشته شد و حضرت از اینجا به آنها اعلان جنگ کرد.
خوارج از عبدالله پرسیدند:
مَا تَقُولُ فِي اَلتَّحْكِيمِ وَ اَلْحُكُومَةِ
نظر تو در نورد حکومت علی چیست؟
قَالَ إِنَّ عَلِيّاً أَعْلَمُ بِاللَّهِ مِنْكُمْ وَ أَشَدُّ تَوَقِّياً عَلَى دِينِهِ وَ أَنْفَذُ بَصِيرَةً
گفت: علی از شما عالمتر است بخدا و در دیتش باتقواتر ، وبصیرتش بیش از شماست.
فَقَالُوا إِنَّكَ لَسْتَ بِمُتَّبِعِ اَلْهُدَى إِنَّمَا تَتَّبِعُ اَلرِّجَالَ عَلَى إِيمَانِهِمْ ثُمَّ قَرَّبُوهُ إِلَى اَلنَّهْرِ وَ ذَبَحُوهُ؛
کفتند تو برمسیر هدایت نیستی او را در کنار نهر سر بریدند و بعد هم همسر حامله اش را کشتند.
↙️ امیرالمومنین عبدالله بن عباس را برای گفتگو فرستاد و بعد هم خودش برای پاسخ دادن به شبهات آنها رفت و در مجموع از ۱۲ هزار نفر، ۸ هزار نفر از مسیر اشتباه دست کشیدند و به حضرت پیوستند و ۴ هزار نفر باقی ماندند که حضرت با آنها وارد جنگ شد.
پیش بینی حضرت در مورد نتیجه جنگ،
درخطبه ۵۹ فرمود :
وَ اللَّهِ لَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ عَشَرَةٌ وَ لَا يَهْلِكُ مِنْكُمْ عَشَرَةٌ.
به خدا سوگند، ده تن از خوارج زنده نماند و حتى، ده تن از شما كشته نشود.
📗روایتی از امیرالمومنین در مورد شخصیت شناسی خوارج:
از امیرالمومنین در مورد خوارج پرسیدند:
أَكفَّارٌ هُمْ؟ قَالَ: مِنَ الِكُفْرِ فَرُّوا
آیا ایشان کافر بودند؟ فرموداز کفر فراری بودند ،
قِيلَ: أَفمنافقون هُمْ؟
سوال شد منافق بودند؟
قَالَ: إِن الْمُنَافِقِينَ لَا يَذْكُرُونَ اللَّه إِلَّا قَلِيلًا،
فرنود : متافق خدا را یاد نمی کند مگر خیلی قلیل.
وَهَؤُلَاءِ يَذْكُرُونَ اللَّه بُكرة وأَصيلًا،
و خوارج صبح و شام خدا را یاد می کنند و ذکر می گویند
فَقِيلَ: مَا هُمْ؟
سوال شد : پس چه بودند؟
قَالَ: قَوْمٌ أَصابتهم فِتْنَةٌ فعَمُوا وصَمُّوا.
فرنور: قومی که به فتنه افتادند ودر فتنه کور و کر شدند.
❌ انسان دو دشمن دارد.
💠بؤْساً لَكُمْ، لَقَدْ ضَرَّكُمْ مَنْ غَرَّكُمْ
بدا به حال شما. به يقين كسى كه شما را فريب داد به شما ضرر زد.
💠 فقِيلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ؟ به امام عليه السلام عرض كردند: اى اميرمؤمنان! چه كسى آنها را فريب داد؟
💠 فقَالَ الشَّيْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ
امام عليه السلام فرمود: شيطان گمراه كننده و نفس اماره.
❌انسان دو دشمن فريبكار دارد.
دو دشمن باعث انحراف انسان میشوند. يكى از برون و ديگرى از درون؛ شيطان از برون و نفس اماره از درون.
البته خداوند دو پیامبر نیز در مقابل این دو دشمن برای انسان فرستاده است. پیامبر درون و پیامبر برون.
پیامبر درون عقل است و پیامبر برون انبیاء و ائمه هستند.
❇️نفوذ شيطان در صورتى است كه نفس اماره بر انسان مسلط باشد.
قرآن مجيد مى فرمايد:
《إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛ نحل – ۹۹ 》
چراكه او، بر كسانى كه ايمان دارند و بر پروردگارشان توكل مى كنند، تسلطى ندارد.
《 إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ ؛ نحل – ۱۰۰》
تسلط او تنها بر كسانى است كه او را به سرپرستى خود برگزيده اند، و آنها كه به خدا شرك مى ورزند و به فرمان شيطان گردن مى نهند.
⏪ شیطان در نهج البلاغه از کلام امیرالمومنین علیه السلام:
امیرالمومنین در نهج البلاغه موارد و مطالب متعددی در مورد شیطان بیان کرده است.
◀️ شیطان به تدریج نفوذ میکند.
درخطبه ۷ فرمودند:
اتَّخَذُوا الشَّيْطَانَ لِأَمْرِهِمْ مِلَاكاً وَ اتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاكاً
عده ای هستند که شيطان را ملاک و اساس کار خود قرار داده اند; او نيز آنها را به عنوان دامهاى خويش يا شريکان خود برگزيد،
فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِي صُدُورِهِمْ
و به دنبال آن در سينه هاى آنها تخمگذارى کرد; سپس آن را مبدّل به جوجه نمود.
وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِي حُجُورِهِمْ
اين جوجه هاى شيطانى از درون سينه هاى آنان خارج شده، در دامانشان حرکت کرد و پرورش يافت،
فَنَظَرَ بِأَعْيُنِهِمْ وَ نَطَقَ بِأَلْسِنَتِهِمْ
و سرانجام کارشان به جايى رسيد که شيطان با چشم آنها نگاه کرد و بازبانشان سخن گفت.
فَرَكِبَ بِهِمُ الزَّلَلَ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الْخَطَلَ
آنها را بر مرکب لغزشها سوار کرد و سخنان فاسد و هزل و باطل را در نظرشان زينت بخشيد.
◀️ اسلحه انسان در مقابل شیطان، فضائل اخلاقی است.
در خطبه قاصعه فرمود:
اتَّخِذُوا التَّوَاضُعَ مَسْلَحَةً بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ عَدُوِّكُمْ إِبْلِيسَ وَ جُنُودِهِ،
فروتنى را سنگر ميان خود و دشمنتان; يعنى ابليس و سپاهيانش قرار دهيد،
فَإِنَّ لَهُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ جُنُوداً وَ أَعْوَاناً وَ رَجِلًا وَ فُرْسَاناً
زيرا او از هر امتى لشکريان و ياورانى، پيادگان و سوارانى دارد که با کمک آنها در ميان همه اقوام و گروهها نفوذ مى کند.
◀️شیطان جن و انس داریم.
در خطبه ۱۰ در مورد طراحان جنگ جمل فرمود:
أَلَا وَ إِنَّ الشَّيْطَانَ قَدْ جَمَعَ حِزْبَهُ وَ اسْتَجْلَبَ خَيْلَهُ وَ رَجِلَهُ،
آگاه باشيد! شيطان حزب خود را گرد آورده و سواره و پياده هاى لشکرش را فراخوانده است;
وَ إِنَّ مَعِي لَبَصِيرَتِي
ولى من آگاهى و بصيرت خود را همراه دارم،
مَا لَبَّسْتُ عَلَى نَفْسِي وَ لَا لُبِّسَ عَلَيَّ.
نه حقيقت را بر خود مشتبه ساخته ام و نه ديگرى بر من مشتبه ساخته،
وَ ايْمُ اللَّهِ لَأُفْرِطَنَّ لَهُمْ حَوْضاً أَنَا مَاتِحُهُ
به خدا سوگند گردابى براى آنان فراهم سازم که جز من کسى نتواند آن را چاره کند!
لَا يَصْدُرُونَ عَنْهُ وَ لَا يَعُودُونَ إِلَيْهِ
هرگز از آن بيرون نمى آيند و آن عدّه که از آن بگريزند هرگز به سوى آن باز نمى گردند و قدم نهادن در چنين صحنه هايى را فراموش مى کنند.
◀️دعای ۲۵ صحیفه سجادیه:
وَ أَعِذْنِی وَ ذُرِّیتِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ،
خدایا من و ذریه ام را از شیطان رانده شده پناه ده
فَإِنَّک …جَعَلْتَ لَنَا عَدُوّاً یکیدُنَا،
زیرا که تو ما را آفریدى و به واجبات امر کردى و از محرمات نهى فرمودى و میل و رغبت در ثواب اعمال و ترس و وحشت از عقاب در دلهایمان انداختى. و براى ما دشمنى مثل شیطان قرار دادى.
سَلَّطْتَهُ مِنَّا عَلَی مَا لَمْ تُسَلِّطْنَا عَلَیهِ مِنْهُ، أَسْکنْتَهُ صُدُورَنَا،
و او را بر مسایلى درباره ى ما مسلط فرمودى که ما بر آنها تسلط نداریم و او را در سینه هایمان لانه دادى
وَ أَجْرَیتَهُ مَجَارِی دِمَائِنَا،
و در خونهایمان به جریان انداختى،
لَا یغْفُلُ إِنْ غَفَلْنَا، وَ لَا ینْسَی إِنْ نَسِینَا،
اگر ما غافل شویم او از ما غافل نیست و اگر ما فراموش کنیم ،
او ما را فراموش نمى کند.
یؤْمِنُنَا عِقَابَک، وَ یخَوِّفُنَا بِغَیرِک.
او ما را از عذاب تو ایمن مى سازد و از غیر تو مى ترساند.
إِنْ هَمَمْنَا بِفَاحِشَةٍ شَجَّعَنَا عَلَیهَا، وَ إِنْ هَمَمْنَا بِعَمَلٍ صَالِحٍ ثَبَّطَنَا عَنْهُ،
اگر ما براى عمل بدى همت کنیم او ما را تشویق و ترغیب مى کند و اگر به کار خوبى همت گماریم راى ما را مى زند.
یتَعَرَّضُ لَنَا بِالشَّهَوَاتِ، وَ ینْصِبُ لَنَا بِالشُّبُهَاتِ…
خدایا شیطان ما را به شهوتها دعوت مى کند و شبهه ها را برایمان بر پا مى نماید اگر به ما وعده دهد دروغ مى گوید و اگر ما را به نعمت ها سرگرم کند خلاف آن انجام مى دهد .
و اگر تو نیرنگ او را از ما دفع نکنى ما را گمراه مى کند و اگر فساد و رفتار زشت او
را مانع نشوى ما را گرفتار لغزش خواهد کرد.
اللَّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَنَّا بِسُلْطَانِک
خدایا: با قهر و غلبه خود قهر و غلبه اش را بشکن
حَتَّی تَحْبِسَهُ عَنَّا بِکثْرَةِ الدُّعَاءِ لَک
تا آنجا که او را به خاطر دعاى فراوانى که ما مى کنیم زندانى کنى.
فَنُصْبِحَ مِنْ کیدِهِ فِی الْمَعْصُومِینَ بِک
و صبح کنیم در حالى که به لطف تو از فریب او مصون باشیم.
⤵️نفس اماره در نهج البلاغه:
نامه ی حضرت به یکی از فرمانهان لشکر.
در نامه ۵۶ آمده:
اتَّقِ اللَّهَ فِي كُلِّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ…
فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً، وَ لِنَزْوَتِكَ عِنْدَ الْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعاً.
در هر صبح و شام تقواى الهى را پيشه کن …
فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً،
در مقابل نفس سرکش، مانع و رادع
وَ لِنَزْوَتِكَ عِنْدَ الْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعاً.
و به هنگام خشم و غضب بر نفس خويش مسلّط و غالب باش و ريشه هاى هوا و هوس را قطع کن.
⏪حضرت طرق نفوذ نفس اماره و شيطان در وجود انسان را سه طريق بیان میکند:
1⃣ غرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِيِّ
امانیّ به معنای آرزوهای بلند و بالایی است که از وهم سر چشمه میگیرد و هیچ حقیقتی ندارند.
❇️خوارج دلبستگی به دنیا نداشتند و از جهت تعلقات دنیایی، انسان های زاهدی بودند ولی آنچه آنها را به آرزو کشاند، امید واهی برای تشکیل حکومت گسترده بر اساس عقاید مقدس مآبانه آنها بود.
همان چیزی که در دوران ما، در داعش نیز وجود داشت.
2⃣ و فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِي
شیطان و نفس اماره راه گناه را بر آنها باز کردند.
یکی از عوامل مهم گناهکاری خوارج، آشنا نبودن به مبانی عمیق دینی بود، ظاهر بینی و قشری گری شاید آنها را به ظاهر مقدس جلوه داده بود ولی آنها برای مبارزه با حضرت حاضر بودند راحت مرتکب قتل شوند، حاضر بودند بیعت بشکنند، حاضر بودند با امام زمان به جنگ برخیزند.
❇️در حالی که اصل حرف آنها که “حکمیت حرام بود و حرام انسان را از دین خارج میکند” حرف باطلی بود.
اگر دین شناسی ما عمیق نشود و فقط به ظواهر بپردازیم این خطر هست که نماز خوان هایی بشویم که با امام زمان به جنگ برخیزیم.
3⃣ و وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ، فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ شیطان و نفس اماره نويد پيروزى و کمک به آنها دادند و آنان را به سرعت به جهنم فرستادند.
❇️یکی از شگردهای شیطان برای سوار شدن بر انسان، وعده ی کمک دادن است.
شیطان به انسان میگوید تو این مسیر را شروع کن، من هم هستم و تو را یاری میکنم ولی وقتی انسان وارد مسیر خلاف شد او انسان را خوار و ذلیل میکند و پشت انسان را خالی میکند.
قرآن کریم میفرماید:
《 وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا؛ فرقان – ۲۹》
شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است. می گوید بیا کمکت کنم اما پشتت را رها میکند.
⏪ اسب گناه، ما را با سر در جهنم می اندازد حضرت درخطبه ۱۶ فرمود:
أَلَا وَ إِنَّ الْخَطَايَا خَيْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِي النَّارِ، آگاه باشيد! گناهان اسبهاى سرکشى هستند که اهلش را بر آنها سوار مى کنند و لجامهاى آنها برگرفته مى شود و سرانجام آنان را در دوزخ سرنگون مى کند!
أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَى مَطَايَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ
آگاه باشيد! تقوا و پرهيزگارى همانند مرکبهاى راهوار و رام و سريع السير مى باشند که اهلش را بر آن سوار مى کنند و زمام آنها را به دستشان مى سپارند و آنها را به بهشت جاويدان مى رسانند.
👈 نکته 1:
تفکر خوارج از بین رفتنی نیست.
كَلَّا وَ اللَّهِ إِنَّهُمْ نُطَفٌ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ قَرَارَاتِ النِّسَاءِ،
در پايان جنگ با خوارج، در سال ۳۸ هجرى شخصى گفت، اى اميرالمؤمنين خوارج همه نابود شدند. فرمود نه، سوگند به خدا هرگز !
آنها نطفه هايى در پشت پدران و رحم مادران وجود خواهند داشت.
كُلَّمَا نَجَمَ مِنْهُمْ قَرْنٌ قُطِعَ حَتَّى يَكُونَ آخِرُهُمْ لُصُوصاً سَلَّابِينَ
هر گاه كه شاخى از آنان سر برآورد قطع مى گردد تا اينكه آخرينشان به راهزنى و دزدى تن در مىدهند.
👈 نکته۲:
چرخیدن امیرالمومنین بین کشته شدگان جنگ ها و عبرت گیری از آنها:
❇️پیامبر در جنگ بدر دستور داد کشته شده ی مشرکین را داخل چاهی ریختند و با کشتگان بدر صحبت کرد. از آنها پرسید آیا دیدید آنچه من میگفتم حق بود؟
اصحاب پرسیدند مگر اینها چیزی میفهمند که شما با آنها حرف میزنید؟ فرمود:
مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ لِمَا أَقُولُ مِنْهُمْ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يَسْتَطِيعُونَ أَنْ يُجِيبُونِي.
تو از آنان شنواتر نيستى؛ آنان توان ندارند پاسخ بگويند.
❇️در خطبه ۲۱۹ وقتی امیرالمومنین از بین کشته شده های جمل رسید فرمود:
أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ كُنْتُ أَكْرَهُ أَنْ تَكُونَ قُرَيْشٌ قَتْلَى تَحْتَ بُطُونِ الْكَوَاكِبِ
به خدا قسم، من خوش نداشتم که اجساد قريش پيشگامان در زير اين آسمان بر روى زمين افتاده باشد ولى جاه طلبى و پيمان شکنى آنها کارشان را به اينجا رساند.
گاهی امام زمان هم از ما انتظار برخی کارها را ندارد.
❇️یا وقتی حضرت به جنازه طلحه رسید فرمود:
لَقَد كانَ لَكَ عِلمٌ لَو نَفَعَك، و لكن الشَيطان اَضَلَّكَ فَاَزَلَّك فَعَجَّلَكَ الى النار تو دانشى داشتى; اى كاش آن دانش تو را سود مىبخشيد. ولى شيطان تو را گمراه كرد ولغزانيد وبه سوى آتش كشانيد.
اللهم افتح لنا ابواب رحمتک
