💠وَ قَالَ (علیه السلام): يَا ابْنَ آدَمَ، كُنْ وَصِيَّ نَفْسِكَ فِي مَالِكَ
اى فرزند آدم! تو خود وصى خويشتن در اموال خود باش،

💠 وَ اعْمَلْ فِيهِ مَا تُؤْثِرُ أَنْ يُعْمَلَ فِيهِ مِنْ بَعْدِكَ / مَنْ بَعْدَكَ.
و امروز به‌گونه‌اى در آن عمل كن كه مى‌خواهى پس از تو مطابق وصيتت عمل كنند.

⛔️مقدمه اول:
انسان نمی تواند دارایی های مادی اش را با خود به سرای آخرت ببرد.
قبل از آنکه بخواهیم در مورد “وارث خود بودن” صحبت کنیم، تذکر این نکته ضروری است که هیچ کسی نمی تواند داشته های مادی اش را به همین صورت که هست به سرای آخرت انتقال دهد.
درخطبه ۱۰۹ فرمود:
اجْتَمَعَتْ عَلَيْهِمْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ وَ حَسْرَةُ الْفَوْتِ، فَفَتَرَتْ لَهَا أَطْرَافُهُمْ وَ تَغَيَّرَتْ لَهَا أَلْوَانُهُمْ
محتضر شدائد و سَکرات مرگ، و حسرت از دست دادن همه چيز بر آنها هجوم آورده، و به خاطر آن، اعضاى پيکرشان سُست مى شود و در برابر آن، رنگ خود را مى بازند،
ثُمَّ ازْدَادَ الْمَوْتُ فِيهِمْ وُلُوجاً، فَحِيلَ بَيْنَ أَحَدِهِمْ وَ بَيْنَ مَنْطِقِهِ
سپس مرگ تدريجاً در آنها نفوذ مى کند و بين آنها و زبانشان جدايى مى افکند.
وَ إِنَّهُ لَبَيْنَ أَهْلِهِ يَنْظُرُ بِبَصَرِهِ وَ يَسْمَعُ بِأُذُنِهِ عَلَى صِحَّةٍ مِنْ عَقْلِهِ وَ بَقَاءٍ مِنْ لُبِّه
در حالى که ميان خانواده خود قرار دارد و با چشم خود به آنها نگاه مى کند، با گوش سخنانشان را مى شنود، عقلش سالم و فکرش برجا است و در اين هنگام، از خواب غفلت بيدار مى شود،
يُفَكِّرُ فِيمَ أَفْنَى عُمُرَهُ وَ فِيمَ أَذْهَبَ دَهْرَهُ فکر مى کند که عمرش را براى چه چيزهايى بر باد داده و روزگارش را در چه راهى سپرى نموده است.
وَ يَتَذَكَّرُ أَمْوَالًا جَمَعَهَا  
به ياد ثروت هايى مى افتد که گردآورى کرده،
أَغْمَضَ فِي مَطَالِبِهَا وَ أَخَذَهَا مِنْ مُصَرَّحَاتِهَا وَ مُشْتَبِهَاتِهَا  
در حالی که در جمع کردن آن چشم بر هم گذارده و از حلال و حرام و مشکوک هر چه به دستش آمده در اختيار گرفته است،
قَدْ لَزِمَتْهُ تَبِعَاتُ جَمْعِهَا وَ أَشْرَفَ عَلَى فِرَاقِهَا
گناه جمع آورى آن، بر دامانش نشسته، و هنگام جدايى از آن رسيده است!
تَبْقَى لِمَنْ وَرَاءَهُ يُنَعَّمُونَ‏ فِيهَا وَ يَتَمَتَّعُونَ بِهَا،
آرى! اين اموال براى بازماندگان او به جاى مى ماند و از آن بهره مى گيرند و متنعّم مى شوند.

⛔️مقدمه دوم:
اصل ارثیه گذاشتن چیز بدی نیست.
قرآن کریم در بحث ارث و وصیت، از لفظ خیر استفاده میکند و آن را می پذیرد و میفرماید:
《كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَيْرآ الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالاَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّآ عَلَى الْمُتَّقِينَ؛ بقره – ۱۸۰》
بر شما نوشته شده: هنگامى كه يكى از شما را مرگ فرا رسد، اگر چيز خوبى (مالى) از خود به جاى گذاشته، براى پدر ومادر و نزديكان، به‌طور شايسته وصيت كند! اين حقّى است بر پرهيزكاران.

⭕️ اصل ارثیه گذاشتن پسندیده و مورد تاکید اسلام است اما در مورد کم و کیف وصیت و ارثیه نکاتی را باید توجه کرد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
مَنْ لَمْ يُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذَوِي قَرَابَتِهِ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِيَةٍ.
هر كس هنگام مرگ براى خويشاوندانش وصيّت نكند عمل خود را به معصيتى ختم كرده است.

⭕️همه افراد مسلمان و معتقد به قیامت دوست دارند با اموال آنها و دارایی های آنها کار خیری بشود، مدرسه ای، بیمارستانی، خیریه ای تاسیس بشود که هم نفع آن به مردم و خلایق برسد و هم سود و خیری برای قیامت و آخرت آنها داشته باشد. ولی نکته ای که حضرت در حکمت ۲۵۴ به آن اشاره میکند آن است که قبل از مرگ و افتادن امور دست ورثه، خود وارث خود باشید و برای آخرت خودتان کار کنید.

❌کار مهم را باید شخصا انجام داد.
در امور عادی زندگی این بحث کاملا جا افتاده است که اگر کسی کار مهمی داشت باید آن را شخصا و راسا انجام دهد تا خیالش از به سرانجام رسیدن کار راحت باشد. امور مهم را هیچ گونه نمی شود به واسطه سپرد.
اگر انسان اهمیت کار خیر را بداند. اهمیت ایثار و انفاق و … را بداند هرگز این امر مهم را به دیگران واگذار نمیکند.

💮امام صادق علیه السلام در توصیه به یکی از یاران فرمود:
أَعِدَّ جَهَازَکَ وَقَدِّمْ زَادَکَ
وسيله سفر آخرت خود را آماده ساز و زاد و توشه اين سفر طولانى را فراهم كن. وَكُنْ وَصِيَّ نَفْسِکَ وَلا تَقُلْ لِغَيْرِکَ يَبْعَثُ إِلَيْکَ بِمَا يُصْلِحُکَ
وصى خويشتن باش و این کار را به ديگرى نسپار.

💮شاعر عرب نيز مى‌گويد:
تَمَتَّعْ إنَّما الدُّنْيا مَتاعٌ/
وَإِنَّ دَوامَها لا يُسْتَطاعُ
از دنيا بهره گير كه دنيا متاعى بيش نيست و دوامش امكان‌پذير نمى‌باشد.
وَقَدِّمْ ما مَلَكْتَ وَأنْتَ حَىٌّ/
أميرٌ فيهِ مُتَّبَعٌ مُطاعٌ
آنچه را در اختيار دارى از پيش بفرست در حالى كه زنده‌اى و در آن امير و مطاعى.
وَلا يَغْرُرْکَ مَنْ تُوصي إِلَيْهِ/ 
مَصيرُ وَصيَّةِ الْمَرْءِ ضِياعٌ
به كسى كه وصيت مى‌كنى دل‌بسته مباش، زيرا سرنوشت بسيارى از وصيت‌ها نابودى است.

 ❌شاعر فارسى نيز مى‌گويد:
برگ عيشى به گور خويش فرست
كس نيارد ز پس تو پيش فرست

⛔️بخشش و کار خیر متوقف بر یقین به آخرت است. امیرالمومنین ع در حکمت ۱۳۸ فرمود :
مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ، جَادَ بِالْعَطِيَّةِ
و كسى كه به عوض يقين داشته باشد در بخشش جوانمردى می كند.
کسی که یقین کند قیامتی هست، مرگی هست، جدا شدن از مال و اموالی هست دستش برای بخشش باز میشود. ولی اگر کسی یقین به مرگ و قیامت نداشت، دنبال حفظ اموال است و بهره گیری بیشتر و بهتر از زندگی مادی.

⁉️سوال:
چرا افراد دوست دارند بعد از آنها با اموالشان کار خیر انجام دهند ولی در زمان حیات همان کار خیر را انجام نمیدهند؟

🔻پاسخ:
اولا، دلبستگی ها به امور مادی وجود دارد. تا وقتی دلبستگی زیاد است ، افراد نمی توانند بر خودشان پیروز شوند. ولی اگر انسان فهمید که در بذل و بخشش چه نعمت و برکتی هست دست از جمع کردن و نبخشیدن بر میدارد. 

💮 در حدیث معروفی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده است که شخصی وصیت کرده بود پیامبر صلّی الله علیه و آله انبار پر از خرمای او را بین فقرا تقسیم کند. حضرت هم به وصیت او عمل کرد. وقتی کار تقسیم خرما تمام شد گوشه‌ی انبار یک دانه خرمای خشکیده افتاده بود. حضرت آن را برداشت و فرمود:
«اگر با دست خودش این دانه خرما را انفاق می‌کرد بهتر از این بود که تمام انبار خرمای خود را به دست منِ پیامبر ببخشد»

🔻ثانیا:
ترس از نداری و فقر در آخر عمرهست
کسانی که میخواهند انفاقی داشته باشند، مدام به این مطلب فکر میکنند که ما خودمان پیری داریم، کسی از فردای خودش با خبر نیست اگر فقیر شدیم چه و…در حالی که قرآن میفرماید:
《الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليم‏؛ بقره – ۲۶۸》
شیطان شما را به فقر و بی‌چیزی وعده می دهد و به کارهای زشت و بخل وادار کند، و خدا به شما وعده آمرزش و احسان دهد، و خدا را رحمت بی‌منتهاست و (به همه امور جهان) داناست.

❌اگر خودمان کاری برای خودمان نکنیم معلوم نیست بقیه کاری کنند.
وقتی انسان الان پول و سرمایه دارد ولی دستش به کار خیر نمیرود، چگونه امید دارند که بعد از آنها، عده ای برایشان کار خیر کنند در حالی که:

1⃣ از کجا معلوم فردا روزی این پول می ماند؟
حکمت ۳۳۵:  
لِكُلِّ امْرِئٍ فِي مَالِهِ شَرِيكَانِ الْوَارِثُ وَ الْحَوَادِث‏
هر كس را در مالش دو شريك است، يكى وارث و يكى حوادث.
چه بسا فردا روزی حادثه ای پیش آمد و همه اموال از بین رفت و فرصت برای عمل به وصیت ایجاد نشد.

2⃣ از کجا معلوم وارث به وصیت عمل میکند و به درخواست هایی که انسان داشته عمل میکند؟

🔻جریان واقفیه که بعد از موسی بن جعفر علیه السلام به وجود آمدند به خاطر همین طمع های مالی بوده است.
عده ای وکلای امام کاظم بعد از شهادت حضرت حاضر نشدند اموالی که نزدشان باقی مانده بود را به امام رضا تحویل بدهند. عده ای کلا منکر این اموال شدند و عده ای هم گفتن امام کاظم از دنیا نرفته است و زنده است.

🔻وقتی برخی وکلای امام کاظم به مباحث مالی که میرسند اینگونه می لغزند و یک جریان انحرافی در اسلام و تشیع به وجود می آورند، از کجا معلوم فرزندان انسان بعد از او مسیر درست را بروند و به وصیت عمل کنند؟

📕شیخ طوسی در کتاب الغیبه:
شخصی میگوید من داماد یکی از وکلای امام کاظم بودم. او روزهای آخر عمرش میگفت:
إِنَّهُ كَانَ عِنْدِي عَشَرَةُ آلَافِ دِينَارٍ وَدِيعَةً لِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع فَدَفَعْتُ ابْنَهُ عَنْهَا بَعْدَ مَوْتِهِ
در نزد من ده هزار دينار امانت از موسى بن جعفر است من آن پول را پس از مرگ موسى بن جعفر به فرزندش ندادم.
فَاللَّهَ اللَّهَ خَلِّصُونِي مِنَ النَّارِ وَ سَلِّمُوهَا إِلَى الرِّضَا ع
شما را بخدا مرا از گرفتارى آتش جهنم نجات دهيد و اين پول را تسليم حضرت رضا كنيد.
فَوَ اللَّهِ مَا أَخْرَجْنَا حَبَّةً وَ لَقَدْ تَرَكْنَاهُ يَصْلَى بِهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ.
داماد این شخص میگوید: بخدا قسم ما پس از مرگ احمد بن ابى بشر يك شاهى نداديم و او را همان طور گذاشتيم در جهنم بسوزد.
خود شخص کاری نکند، بعد وصیت کند همینطور میشود.

💮جناب سعدی میگوید:
بس بگردید و بگردد روزگار/
دل به دنیا در نبندد هوشیار
ای که دستت می‌رسد کاری بکن/ 
پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار

🔻نکته۱:
تا میتوانیم سهم بیشتری برای ورثه بگذاریم، همانگونه که به ما توصیه کرده اند در طول زندگی اهل خیر باشیم و قبل از اینکه دیگران به وصایای ما عمل کنند، خودمان به آن عمل کنیم. به ما توصیه کرده اند در اواخر عمر و بعد از انفاق ها و ایثارها، به جای اینکه به ثلث اموال وصیت کنیم به یک چهارو یک پنجم وصیت کنیم (کمتر وصیت کنیم تا بیشتر برای ورثه بماند) 

💮امام صادق علیه السلام فرمود :
مَن أوصى بِالثُّلُثِ فَقَد أضَرَّ بِالوَرَثَةِ،
هر كه به يك سوم داراييش وصيّت كند به وارثان ضرر زده است(سهم کمتری برای آنها گذاشته است)
و الوَصيَّةُ بِالخُمسِ و الرُّبعِ أفضَلُ مِن الوَصيَّةِ بِالثُّلُثِ 
و وصيّت كردن به يك پنجم و يك چهارم، از وصيّت كردن به يك سوم افضل است.

🔻نکته۲:
در کتاب کافی، كِتَابُ الْوَصَايَا نعمتی به نام “راحت الموت” راوی میگوید:
صَحِبَنِي مَوْلًى لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع يُقَالُ لَهُ أَعْيَنُ فَاشْتَكَى أَيَّاماً ثُمَّ بَرَأَ ثُمَّ مَاتَ
يكى از مواليان امام صادق به نام اعين با من دوست شد. او مدتى بيمار شده و دوباره بهبود يافت سپس از دنيا رفت. فَأَخَذْتُ مَتَاعَهُ وَ مَا كَانَ لَهُ فَأَتَيْتُ بِهِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَخْبَرْتُهُ أَنَّهُ اشْتَكَى أَيَّاماً ثُمَّ بَرَأَ ثُمَّ مَاتَ
من اثاثيه و تمام اموال او را برداشتم و نزد امام آوردم و به ايشان خبر دادم كه آن غلام مدتى بيمار شد سپس بهبود يافت و پس از آن فوت نمود.
قَالَ تِلْكَ رَاحَةُ الْمَوْتِ
حضرت فرمود: اين راحتى مرگ است.
 أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَحَدٍ يَمُوتُ حَتَّى يَرُدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ عَقْلِهِ لِلْوَصِيَّةِ أَخَذَ أَوْ تَرَكَ
آگاه باش! به‌راستى هركه میخواهد از دنيا برود، خداوند قدرت شنوايى، بينايى و عقلش را براى وصيت كردن برمى‌گرداند؛ چه او وصيت بكند، چه وصيت نكند.

💮در روایت دیگری شبیه به همین روایت داریم:
قَالَ لَهُ رَجُلٌ إِنِّي خَرَجْتُ إِلَى مَكَّةَ فَصَحِبَنِي رَجُلٌ وَ كَانَ زَمِيلِي فَلَمَّا أَنْ كَانَ فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ مَرِضَ وَ ثَقُلَ ثِقْلًا شَدِيداً شخصى به امام صادق عليه السّلام عرض كرد: من با مردى در كجاوه‌اى به مكه رفتيم. همسفرم در نيمه راه به شدت بيمار شد. من از او پرستارى كردم و او را پرستاری نمودم.
 فَكُنْتُ أَقُومُ عَلَيْهِ ثُمَّ أَفَاقَ حَتَّى لَمْ يَكُنْ عِنْدِي بِهِ بَأْسٌ فَلَمَّا أَنْ كَانَ الْيَوْمُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ أَفَاقَ فَمَاتَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ   چيزى نگذشت كه به هوش آمد، تا آن‌جا كه گفتم خطر رفع شده است؛ ولى بعد از آن‌كه به هوش آمد، ناگاه از دنيا رفت. راز اين موضوع چيست‌؟
فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ مَيِّتٍ تَحْضُرُهُ الْوَفَاةُ إِلَّا رَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ مِنْ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ عَقْلِهِ لِلْوَصِيَّةِ
حضرت فرمود: هيچ‌كسی به حال مرگ نمى‌افتد مگر آن‌كه خداى عزّ و جل چشم و گوش و عقل او را به او باز مى‌گرداند تا وصيت كند.
أَخَذَ الْوَصِيَّةَ أَوْ تَرَكَ
خواه از فرصت الهى استفاده بكند و يا استفاده نكند.
وَ هِيَ الرَّاحَةُ الَّتِي يُقَالُ لَهَا رَاحَةُ الْمَوْتِ فَهِيَ حَقٌّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ
اين همان نشاطى است كه نام آن‌را نشاط‍‌ پيش از مرگ نهاده‌اند. بر عهدۀ هر مسلمانى حق است كه پيش از مرگ وصيت كند.

🔻نکته۳:
لزوم وصیت نویسی در روایات
_وصیت حق خدا بر خلق است/
پیامبر:  الوَصِيَّةُ حَقٌّ على كُلِّ مُسلمٍ. (وصيّت كردن وظيفه هر مسلمانى است.)

_وصیتتان زیر سرتان باشد.
 پیامبر: ما يَنبَغي لامرئٍ مُسلمٍ أن يَبِيتَ لَيلَةً إلاّ و وَصيَّتُهُ تَحتَ رأسِهِ (بر هيچ مسلمانى سزاوار نيست كه شبى را سپرى كند، مگر اينكه وصيّتش زير سرش باشد.)

مرگ با وصیت شهادت است.
پیامبر: مَن ماتَ على وَصيَّةٍ ماتَ على سَبيلٍ و سُنَّةٍ، و ماتَ على تُقىً و شَهادَةٍ، و ماتَ مَغفورا لَهُ (هر كس با وصيّتى بميرد، بر راه و سنّت پيامبر و بر پرهيزگارى و شهادت، مرده و آمرزيده گشته است.
 
🔻نکته۴:
در وصیت کردن، قانون خدا را اجرا کنیم نه هوا و هوس خودمان را.
امیرالمومنین سلام علیه می فرماید:
الحَيفُ في الوَصيَّةِ مِن الكَبائرِ
ستم و حق كشى در وصيّت، از گناهان كبيره است.
مبادا انسان وصیت کند که دخترش از ارث محروم باشد که این گناه بزرگی است.
 
⛔️البته در روایت داریم که امام باقر علیه السلام فرمود: اگر کسی در وصیت نوشتن مسیر خلافی رفت مثلا فقط برای پسرها وصیت کرد، یا کل مال را وصیت کرد نه یک سوم را:
فإنّها تُرَدُّ إلَى المَعروفِ، و يُترَكُ لأهلِ المِيراثِ مِيراثُهُم
آن وصيّت به معروف برگردانده می‌شود و ميراث وارثان به آنان وا گذار می‌گردد.

❌داستانی عجیب به نقل از بهج الصباغه:
شخصی بود به نام حَطیئه، در لحظه ی احتضار به او گفتند:
اوص،
وصیت کن
فقال: مالی للذکور من ولدی دون الاِناث.
گفت: مالم برای پسرانم ولی دختران نه!
قالوا: فان الله لم یامر بذلک.
به او گفتند : خدا چنین امر نکرده!
قال: فانی آمر به.
گفت: من به آن امر می کنم
قیل له: الا توصی بشی ء للمساکین.
به او گفته شد: چیزی برا مساکین وصیت نمی کنی !!
قال: اوصیهم بالمساله ما عاشوا، فانها تجاره لن تبور
گفت : به فقرا توصیه میکنم گدایی کنند چون تجارتی است که نه سرمایه میخواهد و نه کساد میشود.
قیل له: فلانٌ الیتیم، ما توصی له بشی ء؟
گفتند: در مورد یتیمان چیزی توصیه نمی کنی !!
قال: اوصیکم ان تاخذوا ماله
گفت توصیه می کنم که مالشون رو بگیرید . 

💠يَا ابْنَ آدَمَ، كُنْ وَصِيَّ نَفْسِكَ فِي مَالِكَ اى فرزند آدم! تو خود وصى خويشتن در اموال خود باش،

💠وَ اعْمَلْ فِيهِ مَا تُؤْثِرُ أَنْ يُعْمَلَ فِيهِ مِنْ بَعْدِكَ / مَنْ بَعْدَكَ.
و امروز به‌گونه‌اى در آن عمل كن كه مى‌خواهى پس از تو مطابق وصيتت عمل كنند.

اللهم اخرج حبّ الدنیا عن قلوبنا